In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Breslauer, Werner Rudolf Arthur Pins aan het koren maaien Kamp Westerbork, 1943-1944

Breslauer, Werner Rudolf Arthur Pins aan het koren maaien Kamp Westerbork, 1943-1944

Arthur Pins aan het koren maaien bij kamp Westerbork

Van: Hammelburg, E.A. Onderwerp: het verhaal is geschreven en met documenten ondersteund door E. A. Hammelburg. Zijn vader, Salomon Hammelburg (1903), was gemengd-gehuwd. Op 3 mei 1944 moest hij zich op het arbeidsbureau in Meppel melden om te gaan werken op het vliegveld te Havelte. Twee dagen ervoor werd hij echter door de S.D gearresteerd en beschuldigd van een poging tot onderduiken. Op 6 juni werd hij naar Westerbork gestuurd. Hij zou worden opgesloten in de strafbarakken (werkt als voorman), maar hoefde uiteindelijk niet op transport (al was zijn advocaat op 5 september 1944 in de veronderstelling (omdat het hele kamp opgeheven zou zijn) dat Salomon, hoewel ontheven van zijn ‘ S’ zou zijn doorgestuurd naar Theresienstadt). Salomon werd echter vrijgesteld van transport (zijn advocaat schreef op 12 september al dat gemengd-gehuwden zonder 'S' mogelijk waren achtergebleven. Zie ook zijn brief van 18 september over gemengd-gehuwden (klare Fälle) en het laatste transport naar 'Celle, Bergen-Belsen (unklare Fälle); werken op de kampboerderij;&nbsp;over lotgenoot Mozes Groenberg; verblijf tot 18 juni 1945 in Westerbork&nbsp;en ontslag. Op 13 oktober 1944 kwam zijn vrouw te overlijden. Zoontje Emil Alexander werd bij de onderburen ondergebracht. In verband met de hongerwinter werd hij in Bovensmilde ondergebracht. Na de bevrijding van kamp Westerbork ging de plaatselijke dominee op zoek naar een kennis. Op de lijsten kwam hij een Hammelburg tegen. Hij vroeg aan Emil of dit familie was. Na een aarzelende bevestiging van Emil ging hij achterop de fiets richting Westerbork. Het weerzien met zijn vader leidde tot een logeerpartij totdat zijn vader het kamp mocht verlaten. Emil staat op de lijst van in kamp Westerbork aanwezige personen van begin mei 1945. &nbsp;

Van: Hammelburg, E.A. Onderwerp: het verhaal is geschreven en met documenten ondersteund door E. A. Hammelburg. Zijn vader, Salomon Hammelburg (1903), was gemengd-gehuwd. Op 3 mei 1944 moest hij zich op het arbeidsbureau in Meppel melden om te gaan werken op het vliegveld te Havelte. Twee dagen ervoor werd hij echter door de S.D gearresteerd en beschuldigd van een poging tot onderduiken. Op 6 juni werd hij naar Westerbork gestuurd. Hij zou worden opgesloten in de strafbarakken (werkt als voorman), maar hoefde uiteindelijk niet op transport (al was zijn advocaat op 5 september 1944 in de veronderstelling (omdat het hele kamp opgeheven zou zijn) dat Salomon, hoewel ontheven van zijn ‘ S’ zou zijn doorgestuurd naar Theresienstadt). Salomon werd echter vrijgesteld van transport (zijn advocaat schreef op 12 september al dat gemengd-gehuwden zonder 'S' mogelijk waren achtergebleven. Zie ook zijn brief van 18 september over gemengd-gehuwden (klare Fälle) en het laatste transport naar 'Celle, Bergen-Belsen (unklare Fälle); werken op de kampboerderij;&nbsp;over lotgenoot Mozes Groenberg; verblijf tot 18 juni 1945 in Westerbork&nbsp;en ontslag. Op 13 oktober 1944 kwam zijn vrouw te overlijden. Zoontje Emil Alexander werd bij de onderburen ondergebracht. In verband met de hongerwinter werd hij in Bovensmilde ondergebracht. Na de bevrijding van kamp Westerbork ging de plaatselijke dominee op zoek naar een kennis. Op de lijsten kwam hij een Hammelburg tegen. Hij vroeg aan Emil of dit familie was. Na een aarzelende bevestiging van Emil ging hij achterop de fiets richting Westerbork. Het weerzien met zijn vader leidde tot een logeerpartij totdat zijn vader het kamp mocht verlaten. Emil staat op de lijst van in kamp Westerbork aanwezige personen van begin mei 1945. &nbsp;

Manuscript van E.A. Hammelburg over zijn vader Salomon Hammelburg

Van: Wallega, J. Datum: 1945 Plaats: Andijk Onderwerp: kaart verstrekt door de Landelijk Organisatie voor hulp aan Onderduikers (L.O.). De oude stukken moesten worden afgeven aan de SD in Arnhem na zijn arrestatie. &nbsp;

Van: Wallega, J. Datum: 1945 Plaats: Andijk Onderwerp: kaart verstrekt door de Landelijk Organisatie voor hulp aan Onderduikers (L.O.). De oude stukken moesten worden afgeven aan de SD in Arnhem na zijn arrestatie. &nbsp;

Identiteitskaart van J. Wallega verstrekt door de L.O.

Van: Heymans, Nathan Geboren: 1871-04-07 Aan: Heymans, Arthur Datum: 1943-12-24 Plaats: Westerbork, kamp, barak 84 Onderwerp: pakketten en pakketzegels, vlees en worst samen gegeten. Zo was er enigszins een Chanoeka stemming. Nathan is veel bij zijn dochter Erna in barak 19. Zij hebben centrale verwarming in hun barak. &nbsp;

Van: Heymans, Nathan Geboren: 1871-04-07 Aan: Heymans, Arthur Datum: 1943-12-24 Plaats: Westerbork, kamp, barak 84 Onderwerp: pakketten en pakketzegels, vlees en worst samen gegeten. Zo was er enigszins een Chanoeka stemming. Nathan is veel bij zijn dochter Erna in barak 19. Zij hebben centrale verwarming in hun barak. &nbsp;

Brief van Nathan Heymans aan A. Heymans vanuit kamp Westerbork

Van: Els en Alfred Aan: Cor en Piet Plaats: Amsterdam Datum: 1943-08-05 Onderwerp: brief van Liesje; weinig hoop op herstel van Jules, hij heeft er longontsteking bijgekregen; ontvangstkaarten van pakketten; zoon van prof. Palache, die teruggekomen is, gaf de vraag door voor verse groente en fruit…

Van: Els en Alfred Aan: Cor en Piet Plaats: Amsterdam Datum: 1943-08-05 Onderwerp: brief van Liesje; weinig hoop op herstel van Jules, hij heeft er longontsteking bijgekregen; ontvangstkaarten van pakketten; zoon van prof. Palache, die teruggekomen is, gaf de vraag door voor verse groente en fruit…

Brief van Els aan Corrie en Piet vanuit Amsterdam

De Westerborker van 20 april 1945 Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1945-04-20 Onderwerp: wie nu niet naar zijn krachten meewerkt; goed nieuws; mededeling van de kamppolitie; elektrische stroom; uitbreiding kamppolitie; front in Nederland; postkantoor; kantine; kledingmagazijn; bridgedrive; melk- en etenskannen; de was.

De Westerborker van 20 april 1945 Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1945-04-20 Onderwerp: wie nu niet naar zijn krachten meewerkt; goed nieuws; mededeling van de kamppolitie; elektrische stroom; uitbreiding kamppolitie; front in Nederland; postkantoor; kantine; kledingmagazijn; bridgedrive; melk- en etenskannen; de was.

kampkrant 'De Westerborker nummer 4 van 20 april 1945

Werkzaamheden.&nbsp; Kamp Westerbork Datum: 1943-08-01 Werkzaamheden t.b.v. de waterzuiveringsinstallatie.&nbsp;Een stuk van het smalspoor op de weg voor het kamp langs is te zien. Rene Lijdesdorff (midden), Paul Hirsch (rechts) en Werner Löwenhardt (links) zijn op de foto te zien.

Werkzaamheden.&nbsp; Kamp Westerbork Datum: 1943-08-01 Werkzaamheden t.b.v. de waterzuiveringsinstallatie.&nbsp;Een stuk van het smalspoor op de weg voor het kamp langs is te zien. Rene Lijdesdorff (midden), Paul Hirsch (rechts) en Werner Löwenhardt (links) zijn op de foto te zien.

Werkzaamheden voor de nieuwe waterzuivering

Bron: https://kazernedossin.memorial/biografie/louis-alexander-en-elisabeth-nykerk/&nbsp; Louis Alexander en Elisabeth Nykerk Louis Alexander ontvluchtte Duitsland in 1934. Hij trouwde op 6 augustus 1938 met Elisabeth Nykerk in Schaarbeek. Louis werd in 1940 opgepakt en weggevoerd naar Perpignan in Frankrijk. Na zijn vrijlating werd hij opnieuw opgepakt en met transport XXIV gedeporteerd. Louis stierf in 1945 in Theresienstadt. Elisabeth verbleef vermoedelijk in Nederland en overleefde. TRANSPORT XXIV Louis Alexander en Elisabeth Nykerk Louis Alexander Louis Alexander werd geboren op 11 mei 1910 in Neurenberg. Hij verliet Duitsland in 1933 nadat hij in een concentratiekamp gevangen werd gehouden en er mishandeld werd. Op 3 oktober 1933 vluchtte Louis naar Nederland waar hij Elisabeth Nykerk leerde kennen. Elisabeth werd geboren op 31 oktober 1909 in Amsterdam. Louis en Elisabeth trouwden religieus op 24 april 1934 in diezelfde stad. Als koopman verliet Louis Nederland terwijl Elisabeth in Amsterdam bleef wonen. Op 11 mei 1934 kwam Louis aan in België en ging wonen op Jacob Jordaensstraat 54 in Antwerpen. Hij zag België als tussenstop om nadien naar Zuid-Amerika te emigreren. Louis was echter niet ingeschreven, had geen visum en zou zonder bestaansmiddelen verblijven in België. Na een controle in een logementshuis op Brialmontlei 38 in Antwerpen werd hij om die redenen een dag later opgesloten in de gevangenis van Antwerpen. De Bijstandsraad voor Joodse vluchtelingen vroeg in een brief aan de overheid om de Joden opgepakt tijdens die controle in het logementshuis vrij te laten, aangezien ze kandidaat waren om te emigreren naar Palestina en Brazilië. Louis diende als Duitse vluchteling met een Duits paspoort een verzoek in om naar Nederland gestuurd te worden aangezien Elisabeth daar woonde. In afwachting van een beslissing bleef Louis opgesloten. Op 17 mei 1934 werd Louis vrijgelaten en voorzien van een reiswijzer van één maand. Hij moest België binnen de 30 dagen verlaten maar werd aangemaand al binnen de 15 dagen te vertrekken. Louis volgde het bevel op en keerde terug naar Nederland. Zes weken later, op 1 juli 1934, kwam zijn echtgenote Elisabeth echter aan in België en ging wonen op Harmoniestraat 54 in Antwerpen. Op 19 juli 1934 schreef een zekere M. Izaaks in naam van Louis een brief naar het consulaat van België met de vraag om ook Louis een visum voor een jaar te geven. Louis zou namelijk werken voor de Compagnie d’Assurances Adriatique, een Italiaans verzekeringsagentschap, die in Brussel en Antwerpen gevestigd was. Hoewel het consulaat geen visum uitgaf, werd Louis in augustus 1934 toch in Berchem aangetroffen zonder bestaansmiddelen en met onregelmatige papieren. In december 1934 keerde Elisabeth terug naar Nederland. Het verdere pad van Louis en Elisabeth tussen 1934 en 1938 is onduidelijk. Op 6 april 1938 droegen de Nederlandse autoriteiten Louis Alexander over aan hun Duitse collega’s. Hij vluchtte echter naar België en woonde vanaf 16 april 1938 op Koninginnelaan 15 in Schaarbeek. Hij was niet in het bezit van een Belgisch visum en verklaarde als politieke vluchteling in België te verblijven in afwachting van emigratie naar Zuid-Amerika. De Bijstandsraad voor Joodse vluchtelingen nam het opnieuw voor hem op. Op 28 juli 1938 kreeg Louis een laissez-passer die geldig was tot 30 oktober 1938. Ook Elisabeth vestigde zich ondertussen in België en kreeg een gelijkaardige reiswijzer. Op 6 augustus 1938 trouwden Louis en Elisabeth in Schaarbeek voor de wet. Nadien gingen ze samenwonen op Aarschotstraat 178 in Schaarbeek. Hun laissez-passer werd verlengd en op 27 november werd het echtpaar ingeschreven in het vreemdelingenregister. Op 10 mei 1940, de dag dat Nazi-Duitsland België binnenviel, werd Louis door de Belgische autoriteiten opgepakt en weggevoerd naar Perpignan in Frankrijk. Elisabeth woonde tot juli 1941 in Schaarbeek maar werd nadien geschrapt uit het bevolkingsregister. Louis zat twee jaar vast in Frankrijk. Op 27 juni 1943 kon hij terugkeren naar België en ging wonen op Aarschotstraat 182 in Schaarbeek. Om zichzelf te beschermen nam Louis de valse identiteit van Alexander Verstegen aan. Desalniettemin werd hij opgepakt. Op 27 maart 1944 werd Louis in de Dossinkazerne ingeschreven op de lijst van transport XXIV onder het nummer 558. Transport XXIV vertrok op 4 april 1944 naar Auschwitz-Birkenau. Bij aankomst op 7 april 1944 werd Louis niet meteen naar de gaskamer gestuurd. Hij liep in januari 1945 een dodenmars en kwam terecht in Theresienstadt. Volgens zijn naoorlogse overlijdensakte stierf Louis daar op 11 maart 1945. Elisabeth verbleef vermoedelijk in Nederland tijdens de oorlog en overleefde. Zij stierf op 1 mei 1978 op 68-jarige leeftijd.&nbsp; Info publicatie: ADRIAENS Ward, STEINBERG Maxime (e.a.), Mecheln-Auschwitz, 1942-1944. De vernietiging van de Joden en zigeuners van België, 4 delen (deel 1), Brussel, 2009.

Van: Kockx, Th. Aan: Buijvoets, J.G. Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-07-12 Onderwerp: rapportages over de diverse gemeenten waar geïnterneerden werkzaam zijn in de landbouw. Gasselternijveen, Zuidlaarderveen, Annen, Vries, Peize. Conclusie: arbeidsprestaties verbeteren bij een hoger voedselrantsoen.&nbsp;

Van: Kockx, Th. Aan: Buijvoets, J.G. Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-07-12 Onderwerp: rapportages over de diverse gemeenten waar geïnterneerden werkzaam zijn in de landbouw. Gasselternijveen, Zuidlaarderveen, Annen, Vries, Peize. Conclusie: arbeidsprestaties verbeteren bij een hoger voedselrantsoen.&nbsp;

Rapport van Th. Kockx aan J. G. Buijvoets over gedetineerden werkzaam in verschillende gemeenten

Van: Siegfried Aan: Cor en Piet Plaats: Amsterdam Datum: 1943-06-16 Onderwerp: wacht op antwoord van de kampcommandant in verband met bezoek aan kamp Westerbork; overleg gehad met Dr. Kindler; Dr. Spanier was in Amsterdam. Siegfried heeft in zijn pension een brief achtergelaten. Spanier heeft medegedeeld via de heer Mendes da Costa dat hij zich op de hoogste zal stellen van patiënt J. Palache; verzoek om met spoed een kostuum voor Jules toe te zenden, via de Joodse Raad… (misschien gaat het beter met hem)…

Van: Siegfried Aan: Cor en Piet Plaats: Amsterdam Datum: 1943-06-16 Onderwerp: wacht op antwoord van de kampcommandant in verband met bezoek aan kamp Westerbork; overleg gehad met Dr. Kindler; Dr. Spanier was in Amsterdam. Siegfried heeft in zijn pension een brief achtergelaten. Spanier heeft medegedeeld via de heer Mendes da Costa dat hij zich op de hoogste zal stellen van patiënt J. Palache; verzoek om met spoed een kostuum voor Jules toe te zenden, via de Joodse Raad… (misschien gaat het beter met hem)…

Brief van Siegfried Rosenberg aan Piet vanuit Amsterdam

Felicitatie&nbsp;voor Susanna de Haan en Jacob Noach. Getekend door: Margules, H.&nbsp; Plaats: Kamp Westerbork Datum: 1944-07. De kaart is getekend naar aanleiding van hun huwelijk op 19-7-1944.

Felicitatie&nbsp;voor Susanna de Haan en Jacob Noach. Getekend door: Margules, H.&nbsp; Plaats: Kamp Westerbork Datum: 1944-07. De kaart is getekend naar aanleiding van hun huwelijk op 19-7-1944.

Felicitatietekening voor Susanna de Haan en Jacob Noch getekend door Hans Margules

Personen