In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

De tweeling Mina en Rachel werden in Amsterdam op 11 december 1924 geboren, als dochters van Levie de Lange en Henriëtte of Jetje de Lange Turfreijer. Vader Levie was op 20 februari 1904 geboren en moeder Jetje op 9 maart 1905, beiden in Amsterdam. Toen Mina en Rachel werden geboren woonde het gezin in de Valkenburgerstraat 175, maar de geboorte vond plaats in het ziekenhuis. Het was nodig de kinderen in de couveuse te leggen, want het leken net twee kleine poppen. De een was 4 pond, de ander 3,5 pond. Na elf dagen kwam Jetje thuis, maar de tweeling moest nog in het ziekenhuis blijven. Jetje moest de kinderen elke drie uur komen voeden. Daarvoor moest zij telkens 20 minuten naar het ziekenhuis lopen, van 's morgens vroeg tot 's avonds laat. Na ongeveer zes weken kwam de tweeling thuis. Mina en Rachel hadden een oudere broer Israël (Issie) en na hun zouden er nog 12 kinderen komen.&nbsp; Het gezin bestond uit vijftien kinderen, waaronder twee tweelingen. Op een paar stoelen werden planken gelegd, zodat iedereen kon zitten. Levie had een grote grijze pan waar het eten in zat en telde de koppen om te zien of ze allemaal binnen waren! De leerplichtige kinderen moesten vanaf september 1941 naar een Joodse school. Ze zaten op verschillende adressen waar kleine lokaaltjes waren. Leraressen van de Joodse school waren juffrouw Kroeze en juffrouw Urbach. Later kwam er een juffrouw bij: juffrouw Koster uit de Korte Distelstraat. Het gezin woonde toen in de Distelvoorstraat 26 in Amsterdam-Noord. Tijdens de crisisjaren kregen de kinderen schoolvoeding in een eetzaal. Maar in 1941 werd het verboden dat de gemeente Joodse kinderen te eten gaf. Dat moest de Joodse gemeente toen maar zelf doen.&nbsp; Mina en Rachel gingen na hun schooltijd werken. Ze waren toen veertien jaar oud. De een als hulp in de huishouding en de ander als fabrieksmeisje op een bleekpoederfabriek aan de Papaverweg. Met hun baan verdienden zij beiden drie gulden per week. Tijdens de oorlog werkte hun vader Levie in de werkverschaffing, maar werd, samen met andere Joodse werklozen overgeplaatst van "plan Bosplan" naar Bethlem bij Diemen. Achteraf bleek dat Bethlem een verkapt Joods kamp was, dat dit met opzet was gebeurd om al die Joodse mannen tegelijk op te kunnen pakken. Er zaten in totaal 305 Joodse mannen in Bethlem. Op 2 oktober 1942 sloeg de SS toe. Tegen vijf uur verschenen er soldaten met geweren aan weerszijden van de dijk. Ze werden naar het stations-emplacement aan de Polderweg gebracht, waar ze met nog duizenden andere werden ingesloten. De aanvoer van mensen bleef de hele avond en nacht doorgaan. In de nacht van 2 op 3 oktober werden ook Jetje en de 15 kinderen uit hun huis gehaald en naar de Polderweg gebracht. Het was een spookachtige en rommelige nacht. Men begon al transporten over te brengen naar Westerbork. Levie heeft in alle drukte toch Jetje met de kinderen gevonden. Dat was een weerzien in een sfeer van doffe verslagenheid. Ze zaten in een grote kluit bij elkaar op de grond. Later werd bekend gemaakt dat diegenen die een "Sperre" hadden zich konden melden. Issie de oudste broer, had een Sperre omdat hij bij drukkerij Joachimsthal in de Jodenbreestraat werkte waar o.a. Het Joods-weekblad werd gedrukt. Met die Sperre had hij het terrein weer mogen verlaten maar hij wilde bij zijn ouders, broertjes en zusjes blijven. Issie vroeg zijn vader wat hij moest doen. Levie gaf Issie de raad om zich te melden. Toen hij zich gemeld had kreeg hij te horen dat hij terug kon gaan, maar Issie voelde er weinig voor om alleen terug te gaan. Levie heeft hem gesmeekt om toch te gaan. Tenslotte liet Issie zich bepraten en ging. In de vroege ochtend van 3 oktober 1942 werden zij ook naar Westerbork vervoerd. Levie, Jetje en veertien van hun kinderen werden ondergebracht in blok 59. Na negen dagen in Westerbork zijn Levie, Jetje en hun kinderen op 12 oktober 1942 naar Auschwitz gedeporteerd. Het was half vier in de nacht toen de trein weer stopte en ze op de plaats van bestemming waren. Levie hoorde de naam Auschwitz noemen, maar hij hoorde ook de namen Birkenau en Raisko. Hij droeg de jongste tweeling op zijn arm en enkele kinderen klemde zich vast aan de rok van Jetje. Langs de spoorbaan liep een weg en alle mannen van 17 tot 50 jaar moesten zich links van de weg opstellen en de rest moest rechts gaan staan. Er werden ongeveer 400 bruikbare mannen uitgehaald. Terwijl men bezig was de mensen in links en rechts te verdelen, naderde in hoog tempo een kolonne militaire vrachtwagens. Ze hadden kennelijk haast, de mensen werden er gewoon ingesmeten. Levie hield met zijn ogen de plaats vast waar zijn vrouw en kinderen stonden. Jetje en de kinderen gingen ook in de wagens. Toen het zover was wuifden ze, Levie wuifde terug.....een laatste groet. Ongeveer 1600 personen, waaronder Jetje en haar kinderen werden afgevoerd en onmiddelijk in de gaskamers van Auschwitz-Birkenau om het leven gebracht. Mina was toen 17 jaar oud. Haar moeder Jetje 37 jaar oud en de jongste tweeling, Philip en Leendert, pas acht maanden oud. Alleen haar oudste broer Issie is later omgebracht. Issie de Lange stierf op 4 juni 1943 in Sobibor, dertien dag voor zijn 20e verjaardag. Hun vader, Levie de Lange, moest als dwangarbeider in de kolenmijnen van Jawiszonice werken en heeft als enigste van het gezin de oorlog overleefd. Levie is op 16 december 1973 in Amsterdam overleden.&nbsp; &nbsp;

Lagerbefehl No. 3&nbsp; Datum: 1943-01-25&nbsp; Nieuwe indeling der diensten&nbsp; Blz.: 4

Lagerbefehl No. 3&nbsp; Datum: 1943-01-25&nbsp; Nieuwe indeling der diensten&nbsp; Blz.: 4

Lagerbefehl No. 3

Margarine. Margarine (en ander voedsel) staat klaar om met het transport meegestuurd te worden. De wagon met voedsel werd in Duitsland afgekoppeld. Kamp Westerbork, 1944-05-19 Still uit een opname van de Westerborkfilm. &nbsp;

Margarine. Margarine (en ander voedsel) staat klaar om met het transport meegestuurd te worden. De wagon met voedsel werd in Duitsland afgekoppeld. Kamp Westerbork, 1944-05-19 Still uit een opname van de Westerborkfilm. &nbsp;

Margarine voor Duitsland

Uitgaande transporten kamp Westerbork

Transport 19 mei 1944 - Auschwitz

Transport 19 mei 1944 - Bergen-Belsen

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Aan de Markt 4 had David Kats bij zijn woning een slagerij. Hij was getrouwd met Rebecca Kropveld en samen hadden ze vier kinderen; Max, Betje, Antonie en Nathan. De kinderen bezochten de openbare lagere school in Beilen. Vader was lid van muziekvereniging Union in Beilen, waar hij trompet speelde. Ook was hij onder andere als kerkbestuurslid actief in de Joodse gemeente. Naast de familie Kats was het café van de familie Padding. Ze hadden goede contacten met elkaar. Op vrijdagavond deed vader Padding altijd het licht aan bij de familie Kats. Ze mochten dit niet zelf doen vanwege de Sabbath. Zoon Bram Padding begreep dat niet echt op jonge leeftijd en vroeg zich wel eens af waarom ze dat niet zelf konden doen. Als dank bakte Rebecca vaak een ‘kippentaartje’ voor de familie Padding; ze gebruikte hierin kippenvet in plaats van boter.&nbsp;

Markt 4, Beilen

De werkverruimingskampen waren in de jaren dertig door de Nederlandse regering gebouwd om werklozen in het kader van de werkverschaffing te huisvesten. Een aantal van deze kampen werd ontruimd om plaats te maken voor door anti-Joodse maatregelen werkloos geworden Joodse mannen.

Joodse werkkampen in Nederland

‘Ik heb bestek uit het Apeldoornsche Bosch. Hebben jullie daar belangstelling voor?’, zo schreef ze mij in een e-mail. Ik belde haar op. Ze kocht regelmatig delen uit vrijgekomen inboedels op, die ze vervolgens in haar huisje vol antiek en curiosa te koop aanbood. ‘Aan dit soort dingen wil ik geen geld verdienen. Meestal geef ik het aan een goed doel. Maar deze bestekdelen, nee, dat is niet zomaar iets.’ Ze zocht een goede bestemming. Of ik even langs wilde komen.

Twee lepels, een vork en een theelepel

<blockquote>‘Mijn liefste Netty, De laatste afscheidskaart ontvang je vanuit de trein. We zitten met ruim 40 mensen + bagage en het is benauwd in veewagen. We zijn vol goeden moed. Tot een spoedig weerziens in ons dierbare Hollandje. Vaarwel en kus, Hertha.’</blockquote>‘Toen ik die kaart had gelezen zei ik tegen mijn moeder : ‘Mam, we zien haar nooit meer terug’, herinnerde Netty Hietkamp-Renès zich. Drie jaar eerder, in 1940, ontmoetten Hertha en Netty elkaar op hun eerste schooldag op de Huishoudschool in Deventer. Ze werden hartsvriendinnen.