In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Het treinbord

Markt 4, Beilen

Het verhaal van Menachem Asscher

Een jongen vereeuwigd in hout

Testverhaal

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina ontdek je uiteenlopende verhalen over Kamp Westerbork: persoonlijke portretten van betrokkenen, gemeenteverhalen die laten zien hoe lokale gemeenschappen verbonden zijn met het kamp, themaverhalen die context en verdieping bieden, en objectverhalen waarin voorwerpen het verleden tastbaar maken.

Verhalen

Uitgaande transporten kamp Westerbork

Transporten naar Theresienstadt

Anti-Joodse maatregelen

Joodse Raden

Openbaar onderwijs voor Joden verboden

Anti-Joodse propaganda

Organisatie van de Jodenvervolging

Registratie van Joodse inwoners

Ontzegging lidmaatschap verenigingen voor Joden

Lippmann, Rosenthal & Co.

Het Joodsche Weekblad

Reactie op de anti-Joodse maatregelen

Represaille razzia's

Einsatzstab Reichsleiter Rosenberg

Bewegingsvrijheid voor Joden beperkt

Invoering Neurenberger Wetten in Nederland

Persoonsbewijzen van Joden voorzien van een J

Gewelddadigheden tegen Joden

Davidster

Joden ontslagen

Verboden voor Joden

Ariërverklaring

Van: Enthoven-van Lier; H.S.C.C. Aan: Enthoven-Croll, J. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-08-10 Onderwerp: brieven en pakket ontvangen, opsomming van wat er in het pakket zat; Carla is ook gekomen; ze spreekt Paul en Liesbeth zelden; heeft veel contact met Wolff …liefs moeder en oma…

Van: Enthoven-van Lier; H.S.C.C. Aan: Enthoven-Croll, J. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-08-10 Onderwerp: brieven en pakket ontvangen, opsomming van wat er in het pakket zat; Carla is ook gekomen; ze spreekt Paul en Liesbeth zelden; heeft veel contact met Wolff …liefs moeder en oma…

Brief van H. Enthoven-van Lier aan J. Enthoven-Croll vanuit kamp Westerbork

Van: Enthoven-van Lier; H.S.C.C. Aan: Enthoven-Croll, J. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-06-14/18 Onderwerp: het is Pinksterdag en eerder winter dan zomer; ze zit met al haar wintergoed, jasje en mantel in de barak; ontvangen van pakketjes mensen helpen elkaar; zij die niets krijgen kunnen bij de Fürsorge terecht, ook voor kleren; zelf heeft ze twee handdoeken aangevraagd; die van haar zijn verloren geraakt; het wassen van de was is een groot probleem; ze is verkouden en gebruikt 6 zakdoeken op een dag; handwasje met wat toiletzeep of shampoo het drogen ervan aan een touwtje bij haar bed; het water is geel tot bruin; een aantal zakdoeken zijn al verkleurd, het water smaakt vreselijk naar ijzer, ze drinkt het nooit; ‘ s morgens koffie, die ze in haar thermosfles bewaard en ’s avonds surrogaat thee, die ze ook bewaard, op deze manier krijgt ze haar vocht naar binnen; er zijn ontzettend veel zieken; je kan ‘s nachts niet slapen van al het gehoest, ze moet zelf ook hoesten en snuiten; alle gedoopte Joden bij elkaar in een barak, ze mogen tot tien uur buiten zijn; vorige zondag in de registratiezaal een preek gehad van dominee Slotemaker de Bruine. Het was stampvol tijdens de dienst, het was gek ineens een Ariër te zien; ’s middags weer een dienst van hun eigen voorganger; gisteren een dienst in hun eigen barak, de dominee boven op een bed, de toehoorders zaten op de banken of de bedden, er gaat daardoor een hoop sfeer verloren; dinsdag en vrijdagavond volt ze Bijbellezingen in de barak van de Joodse school; zuster Content ontmoet, die vorige week was gekomen; ze verbleef eerst drie maanden elders (Vught); ze komt telkens bijpraten; Paul ligt in het ziekenhuis, met Liesbeth geen contact, ze spreekt geen Hollands meer; de gemengd gehuwden mogen vrijdag naar huis; mensen boven de 65 jaar mogen in het kamp doen wat ze willen; Henriette heeft 1 uur dienst in de wasruimte; Westerbork ligt dicht bij Assen, eigen kamp en hei, van de omgeving zien de gevangenen alleen de onmetelijk hei; op een regenachtige dag doet Henriette de was, door de barak lopen, praten met deze en gene, eten en rusten; over de stapelbedden, driehoog en twee naast elkaar; ze ligt zelf in het beneden bed; armlengte er boven het midden bed; je moet er inschuiven, je kan je niet oprichten; ze heeft steeds het idee in een kist te liggen; het opmaken is niet gemakkelijk en als 's nachts zich iemand omdraait dan schudt de hele stellage; het is 17 juni, Henriette is 68 jaar oud geworden, een rare verjaardag, nooit had ze gedacht deze dag zou eenzaam door te zullen brengen, niemand weet het. Ze heeft expres haar rugzak zodat, niemand het kan lezen; familieleden die het weten zwijgen erover (op haar verzoek), andere zijn het vergeten; over regelementen van de pakketpost; vis de post uiteindelijk allemaal felicitaties; over bezoeken en het afleggen van bezoeken; de brief moet weg, het is zo druk aan de tafel dat ze er haar gedachten niet bij kan houden…

Van: Enthoven-van Lier; H.S.C.C. Aan: Enthoven-Croll, J. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-06-14/18 Onderwerp: het is Pinksterdag en eerder winter dan zomer; ze zit met al haar wintergoed, jasje en mantel in de barak; ontvangen van pakketjes mensen helpen elkaar; zij die niets krijgen kunnen bij de Fürsorge terecht, ook voor kleren; zelf heeft ze twee handdoeken aangevraagd; die van haar zijn verloren geraakt; het wassen van de was is een groot probleem; ze is verkouden en gebruikt 6 zakdoeken op een dag; handwasje met wat toiletzeep of shampoo het drogen ervan aan een touwtje bij haar bed; het water is geel tot bruin; een aantal zakdoeken zijn al verkleurd, het water smaakt vreselijk naar ijzer, ze drinkt het nooit; ‘ s morgens koffie, die ze in haar thermosfles bewaard en ’s avonds surrogaat thee, die ze ook bewaard, op deze manier krijgt ze haar vocht naar binnen; er zijn ontzettend veel zieken; je kan ‘s nachts niet slapen van al het gehoest, ze moet zelf ook hoesten en snuiten; alle gedoopte Joden bij elkaar in een barak, ze mogen tot tien uur buiten zijn; vorige zondag in de registratiezaal een preek gehad van dominee Slotemaker de Bruine. Het was stampvol tijdens de dienst, het was gek ineens een Ariër te zien; ’s middags weer een dienst van hun eigen voorganger; gisteren een dienst in hun eigen barak, de dominee boven op een bed, de toehoorders zaten op de banken of de bedden, er gaat daardoor een hoop sfeer verloren; dinsdag en vrijdagavond volt ze Bijbellezingen in de barak van de Joodse school; zuster Content ontmoet, die vorige week was gekomen; ze verbleef eerst drie maanden elders (Vught); ze komt telkens bijpraten; Paul ligt in het ziekenhuis, met Liesbeth geen contact, ze spreekt geen Hollands meer; de gemengd gehuwden mogen vrijdag naar huis; mensen boven de 65 jaar mogen in het kamp doen wat ze willen; Henriette heeft 1 uur dienst in de wasruimte; Westerbork ligt dicht bij Assen, eigen kamp en hei, van de omgeving zien de gevangenen alleen de onmetelijk hei; op een regenachtige dag doet Henriette de was, door de barak lopen, praten met deze en gene, eten en rusten; over de stapelbedden, driehoog en twee naast elkaar; ze ligt zelf in het beneden bed; armlengte er boven het midden bed; je moet er inschuiven, je kan je niet oprichten; ze heeft steeds het idee in een kist te liggen; het opmaken is niet gemakkelijk en als 's nachts zich iemand omdraait dan schudt de hele stellage; het is 17 juni, Henriette is 68 jaar oud geworden, een rare verjaardag, nooit had ze gedacht deze dag zou eenzaam door te zullen brengen, niemand weet het. Ze heeft expres haar rugzak zodat, niemand het kan lezen; familieleden die het weten zwijgen erover (op haar verzoek), andere zijn het vergeten; over regelementen van de pakketpost; vis de post uiteindelijk allemaal felicitaties; over bezoeken en het afleggen van bezoeken; de brief moet weg, het is zo druk aan de tafel dat ze er haar gedachten niet bij kan houden…

Brief van Henriette Enthoven-van Lier aan lieve allemaal vanuit kamp Westerbork

Van: Levie, Jaap Aan: beste mevrouw Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-04-22 Onderwerp: op eigen verzoek uit het ziekenhuis ontslagen in verband met zijn zoon Jo, die vervuilde, en ook om voor Sander en Hendrica te kunnen zorgen; Sander is uit de 83 ontslagen en bij Jaap in barak 71 opgenomen (uitsluitend ziekenhuis personeel); Sander is lastig, Jaap heeft zijn bed aan hem afgestaan; Hendrica ligt nog in ziekenbarak 85; Dien zal uit barak 5 worden ontslagen en ook in de 71 komen; de postwissels van tien gulden zijn ontvangen; ze mogen 250 gulden als bezit in het kamp hebben; lijst Frederiks is gesloten; lijst Doetinchem, een verlengstuk, is nog open, bestemd voor personen die zich verdienstelijk hebben gemaakt voor Nederland, grote haast; Hendrica kan bezocht worden in het ziekenhuis, ze gaat vooruit; over wasgoed; Jo heeft voldoende schoenen, maar behoefte aan een zomerjas; voor Jo verder geen boeken sturen, wel drop of een ander product…; Jaap heeft er spijt van dat hij Sander n zijn barak heeft opgenomen, uit medelijden…

Van: Levie, Jaap Aan: beste mevrouw Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-04-22 Onderwerp: op eigen verzoek uit het ziekenhuis ontslagen in verband met zijn zoon Jo, die vervuilde, en ook om voor Sander en Hendrica te kunnen zorgen; Sander is uit de 83 ontslagen en bij Jaap in barak 71 opgenomen (uitsluitend ziekenhuis personeel); Sander is lastig, Jaap heeft zijn bed aan hem afgestaan; Hendrica ligt nog in ziekenbarak 85; Dien zal uit barak 5 worden ontslagen en ook in de 71 komen; de postwissels van tien gulden zijn ontvangen; ze mogen 250 gulden als bezit in het kamp hebben; lijst Frederiks is gesloten; lijst Doetinchem, een verlengstuk, is nog open, bestemd voor personen die zich verdienstelijk hebben gemaakt voor Nederland, grote haast; Hendrica kan bezocht worden in het ziekenhuis, ze gaat vooruit; over wasgoed; Jo heeft voldoende schoenen, maar behoefte aan een zomerjas; voor Jo verder geen boeken sturen, wel drop of een ander product…; Jaap heeft er spijt van dat hij Sander n zijn barak heeft opgenomen, uit medelijden…

Brief van Jaap Levie aan beste mevrouw vanuit kamp Westerbork

Van: Dresden, Samuel Aan: Levit, familie Plaats: Amsterdam Datum: 1943-01-22 Onderwerp: de geboorte van Sara.

Van: Dresden, Samuel Aan: Levit, familie Plaats: Amsterdam Datum: 1943-01-22 Onderwerp: de geboorte van Sara.

Telegram van Samuel Dresden aan zijn zwager over de geboorte van een dochter

Van: Enthoven-van Lier; H.S.C.C. Aan: kinderen en kleinkinderen Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-06-25 Onderwerp: ze begint aan haar brief, het is rustig aan de tafel; de andere barakbewoners zijn aan het werk of naar het badhuis; aan haar tafel een andere dame, die erg rustig is en ook schrijft; over pakketpost, bedankjes en de inhoud van de verschillende pakketjes; onder andere is een stofbril is toegestuurd, de glazen zijn pikzwart (zeker een zeilbril), niemand herkent haar op straat; op de 30ste schrijft ze: ‘mijn ochtendwerk is afgelopen, namelijk het schoonmaken van de zeven grote ramen aan mijn kant van de barak, er werd geklaagd dat de oude dames niet werken; Henriette heeft dit werk op zich genomen als minst vermoeiend, ’s avonds heeft ze nog een uur wacht in het waslokaal; (Max) Enker is door de Synode tot dominee in kamp Westerbork benoemd, ze heeft hem gesproken; (27 juni) het is koud, ze loopt in al haar winterondergoed en van zitten op de heide is geen sprake; (30 juni) voor het eerst weer zon, de wind is nog guur; toch zit ze op de heide tussen jonge eiken en dennenboompjes op de koude grond; bekenden zijn doorgestuurd; Paul en Lies moesten naar het ziekenhuis; bronchitis, difterie en hoge koorts. Er heerst veel ziekte in het kamp. Er wordt gesproken van 15% van de kampbevolking; aan hun tafel is een ellendig brutaal mens erbij gekomen, ze beheerst alles en allen…; Henriette is voortdurend moe, ze slaapt goed, maar te kort van 23.00 tot 6 uur, s nachts moet ze twee keer uit haar bed; 's middags na het warme eten: stamppot of soep, gaat ze ook nog even op bed liggen. Door het lawaai kan ze niet slapen, maar toch wat rusten; er heerst een vliegenplaag, in bed ligt ze maar met haar sjaal te zwaaien om de vliegen weg te jagen; op een nacht liep ze met een doodzieke dame gearmd naar de wc. Deze dame ligt nu in het ziekenhuis; buikloop en geelzucht…er is geen plaats voor gewone zieken meer in het ziekenhuis; in haar barak zitten 600 gedoopte Joden; de katholieken in het kamp worden niet als Christenen gezien; zondag is er een kindje gedoopt en een dame met Henriettes thermosfles, alles is primitief; zondag komt weer een Arische dominee; twee avonden in de week volgt ze bijbelcursus; ze heeft gewassen en in de rij gestaan voor en was kaart…

Van: Enthoven-van Lier; H.S.C.C. Aan: kinderen en kleinkinderen Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-06-25 Onderwerp: ze begint aan haar brief, het is rustig aan de tafel; de andere barakbewoners zijn aan het werk of naar het badhuis; aan haar tafel een andere dame, die erg rustig is en ook schrijft; over pakketpost, bedankjes en de inhoud van de verschillende pakketjes; onder andere is een stofbril is toegestuurd, de glazen zijn pikzwart (zeker een zeilbril), niemand herkent haar op straat; op de 30ste schrijft ze: ‘mijn ochtendwerk is afgelopen, namelijk het schoonmaken van de zeven grote ramen aan mijn kant van de barak, er werd geklaagd dat de oude dames niet werken; Henriette heeft dit werk op zich genomen als minst vermoeiend, ’s avonds heeft ze nog een uur wacht in het waslokaal; (Max) Enker is door de Synode tot dominee in kamp Westerbork benoemd, ze heeft hem gesproken; (27 juni) het is koud, ze loopt in al haar winterondergoed en van zitten op de heide is geen sprake; (30 juni) voor het eerst weer zon, de wind is nog guur; toch zit ze op de heide tussen jonge eiken en dennenboompjes op de koude grond; bekenden zijn doorgestuurd; Paul en Lies moesten naar het ziekenhuis; bronchitis, difterie en hoge koorts. Er heerst veel ziekte in het kamp. Er wordt gesproken van 15% van de kampbevolking; aan hun tafel is een ellendig brutaal mens erbij gekomen, ze beheerst alles en allen…; Henriette is voortdurend moe, ze slaapt goed, maar te kort van 23.00 tot 6 uur, s nachts moet ze twee keer uit haar bed; 's middags na het warme eten: stamppot of soep, gaat ze ook nog even op bed liggen. Door het lawaai kan ze niet slapen, maar toch wat rusten; er heerst een vliegenplaag, in bed ligt ze maar met haar sjaal te zwaaien om de vliegen weg te jagen; op een nacht liep ze met een doodzieke dame gearmd naar de wc. Deze dame ligt nu in het ziekenhuis; buikloop en geelzucht…er is geen plaats voor gewone zieken meer in het ziekenhuis; in haar barak zitten 600 gedoopte Joden; de katholieken in het kamp worden niet als Christenen gezien; zondag is er een kindje gedoopt en een dame met Henriettes thermosfles, alles is primitief; zondag komt weer een Arische dominee; twee avonden in de week volgt ze bijbelcursus; ze heeft gewassen en in de rij gestaan voor en was kaart…

Brief van Henriette Enthoven-van Lier aan haar kinderen en kleinkinderen vanuit kamp Westerbrork

Personen