In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

1944

Januari 1944

Van: Vromen, Salomon en Mietje Aan: Garritsen, familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-10-19 Onderwerp: pakketje is binnengekomen, ze zijn er blij mee; het leven in het kamp is moeilijk; het is een doorgangskamp; je treft er mensen van allerlei levensstijlen en leeftijden aan hebben ondertussen veel binnengekregen en ze hebben ook geen financiële hulp nodig; wel graag zeep; het was vandaag een gevaarlijke dag voor hun, doch het is bezworen (het was een transportdag);..

Van: Vromen, Salomon en Mietje Aan: Garritsen, familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-10-19 Onderwerp: pakketje is binnengekomen, ze zijn er blij mee; het leven in het kamp is moeilijk; het is een doorgangskamp; je treft er mensen van allerlei levensstijlen en leeftijden aan hebben ondertussen veel binnengekregen en ze hebben ook geen financiële hulp nodig; wel graag zeep; het was vandaag een gevaarlijke dag voor hun, doch het is bezworen (het was een transportdag);..

Brief van Salomon en Mietje Vromen aan de familie Garritsen vanuit kamp Westerbork

Aan: Gassmann, Heinrich&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: onbekende kaart, blanco (B3 Gr FK/?1).

Aan: Gassmann, Heinrich&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: onbekende kaart, blanco (B3 Gr FK/?1).

Document met daarop de naam van Heinrich Gassmann

Van: Els en Alfred Aan: Corrie en Piet Plaats: Amsterdam Datum: 1944-01-21 Onderwerp: de urn van Julius Palache is voorlopig bijgezet in Westerveld; Liesje kon hiervan schriftelijk niet op de hoogte worden gesteld, omdat het kamp straf heeft; tot 15 maart mogen geen pakjes of brieven worden ontvangen of worden verzonden….

Van: Els en Alfred Aan: Corrie en Piet Plaats: Amsterdam Datum: 1944-01-21 Onderwerp: de urn van Julius Palache is voorlopig bijgezet in Westerveld; Liesje kon hiervan schriftelijk niet op de hoogte worden gesteld, omdat het kamp straf heeft; tot 15 maart mogen geen pakjes of brieven worden ontvangen of worden verzonden….

Brief van Els en Alfred aan Corrie en Piet vanuit Amsterdam

Van: Wolf, Rosa Aan: Been, D. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-06 Onderwerp: angina; besmet door een patiënt, naar quarantaine overgebracht; schrijft de brief vanuit haar bed; verhalen dat iedereen weg moest gaan, heel Westerbork leeg; vele transporten uit Amsterdam weer doorgestuurd; werkenden in het kamp zijn voorlopig aan deportatie ontkomen; berichten dat zij voorlopig kunnen blijven; familie Engers ook in Westerbork aangekomen (barak 60), allen aan het werk; de familie adviseert Rosa om naar een ziekbarak te gaan. Rosa blijft liever in haar hoekje liggen, dan in de drukke ziekenhuisbarak (bijenkorf); Henny en Herman zijn met het laatste transport doorgegaan, Rosa heeft ze nog even kunnen spreken; een vrije dag voor het ziekenhuispersoneel ingevoerd; kennis uit Rotterdam, Fie van Gelderen (Rosalie van Gelderen-Stibbe?), werkzaam in de apotheek van het kamp. Ze woont in een huisje en heeft een kookplaat. Ze hebben samen een beetje gekookt met wat ze verzameld hadden; op bed denkt ze te veel na over de dingen, het is betergewoon aan het werk te gaan; koffer ontvangen, echter kwam er een bevel dat er geen koffers op transport mogen worden meegenomen. De koffer zal dus moeten achterblijven; nu nog vol levensmiddelen aan het voeteinde van haar bed; verzoek om verschillende dingen toe te sturen; stemming is optimistisch…

Van: Wolf, Rosa Aan: Been, D. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-06 Onderwerp: angina; besmet door een patiënt, naar quarantaine overgebracht; schrijft de brief vanuit haar bed; verhalen dat iedereen weg moest gaan, heel Westerbork leeg; vele transporten uit Amsterdam weer doorgestuurd; werkenden in het kamp zijn voorlopig aan deportatie ontkomen; berichten dat zij voorlopig kunnen blijven; familie Engers ook in Westerbork aangekomen (barak 60), allen aan het werk; de familie adviseert Rosa om naar een ziekbarak te gaan. Rosa blijft liever in haar hoekje liggen, dan in de drukke ziekenhuisbarak (bijenkorf); Henny en Herman zijn met het laatste transport doorgegaan, Rosa heeft ze nog even kunnen spreken; een vrije dag voor het ziekenhuispersoneel ingevoerd; kennis uit Rotterdam, Fie van Gelderen (Rosalie van Gelderen-Stibbe?), werkzaam in de apotheek van het kamp. Ze woont in een huisje en heeft een kookplaat. Ze hebben samen een beetje gekookt met wat ze verzameld hadden; op bed denkt ze te veel na over de dingen, het is betergewoon aan het werk te gaan; koffer ontvangen, echter kwam er een bevel dat er geen koffers op transport mogen worden meegenomen. De koffer zal dus moeten achterblijven; nu nog vol levensmiddelen aan het voeteinde van haar bed; verzoek om verschillende dingen toe te sturen; stemming is optimistisch…

Brief van Rosa Wolf aan D. Been vanuit kamp Westerbork

1943

September 1943

Kamporganisatie kamp Westerbork

Barakkenindeling

Verhuizen binnen kamp Westerbork

Van: Stranders, Louis Aan: Gosschalk, familie Datum: 1942-12-11 Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: de schrijver heeft nachtdienst met twee collega's op een zaal van 90 mensen. Het is hard werken. De volgende ochtend gaat een transport weg. Er gaan zieken met brancards en ouden van dagen weg. Op de zaal is het nu rustig, waardoor een moment van schrijven mogelijk is. Alles is eenvoudig en er is een tekort aan van alles. Voor al deze mensen slechts 15 urinalen…en er is een gebrek aan medicijnen. De schrijver vraagt onder meer om een thermometer.&nbsp;

Van: Stranders, Louis Aan: Gosschalk, familie Datum: 1942-12-11 Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: de schrijver heeft nachtdienst met twee collega's op een zaal van 90 mensen. Het is hard werken. De volgende ochtend gaat een transport weg. Er gaan zieken met brancards en ouden van dagen weg. Op de zaal is het nu rustig, waardoor een moment van schrijven mogelijk is. Alles is eenvoudig en er is een tekort aan van alles. Voor al deze mensen slechts 15 urinalen…en er is een gebrek aan medicijnen. De schrijver vraagt onder meer om een thermometer.&nbsp;

Brief van Louis Stranders aan familie Gosschalk vanuit kamp Westerbork

Joodse Raad voor Amsterdam

Expositur

Van: Heymann-Heymans, Erna Aan: Heymans, Arthur, Ruth, Hella en Marlies Datum: 1943-10-11 Plaats: Westerbork, kamp, barak 56 Onderwerp: brief, briefkaarten en pakketten ontvangen. Alles is goed aangekomen, behalve de druiven, boter voorlopig nog genoeg. Er zijn nog veel bekenden in het kamp. Ze staan op de Theresienstadtlijst en hebben het vertrouwen samen te kunnen reizen. Erna) is in haar barak tot Parnas (ouderling) gekozen. Tijdens de feestdagen kwamen de rabbijnen Levisson en David (?) en vier voorzangers in de barak. De barak was overvol, wel 1000 mensen waren tijdens de dienst aanwezig.&nbsp;

Van: Heymann-Heymans, Erna Aan: Heymans, Arthur, Ruth, Hella en Marlies Datum: 1943-10-11 Plaats: Westerbork, kamp, barak 56 Onderwerp: brief, briefkaarten en pakketten ontvangen. Alles is goed aangekomen, behalve de druiven, boter voorlopig nog genoeg. Er zijn nog veel bekenden in het kamp. Ze staan op de Theresienstadtlijst en hebben het vertrouwen samen te kunnen reizen. Erna) is in haar barak tot Parnas (ouderling) gekozen. Tijdens de feestdagen kwamen de rabbijnen Levisson en David (?) en vier voorzangers in de barak. De barak was overvol, wel 1000 mensen waren tijdens de dienst aanwezig.&nbsp;

Brief van Erna Heymann-Heymans aan het gezin A. Heymans vanuit kamp Westerbork

Van: Cohen, Nathan en Jetty Aan: Heymans, A. (oom Bram) Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-11-13 Onderwerp: een fijn pakketje; verzoek om medische spullen; van het kantoor lang niets meer gehoord…; beiden gezond, dus ze komen er ook wel doorheen…

Van: Cohen, Nathan en Jetty Aan: Heymans, A. (oom Bram) Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-11-13 Onderwerp: een fijn pakketje; verzoek om medische spullen; van het kantoor lang niets meer gehoord…; beiden gezond, dus ze komen er ook wel doorheen…

Briefkaart van Nathan Cohen aan A. Heymans vanuit kamp Westerbork

Van: Palache-Rosenberg, Lies Aan: lieve allemaal Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-10-21 Onderwerp: eindelijk weer een schrijfdag; Siegfried heeft last gehad van zijn maag en ingewanden. Hij is weer opgeknapt; ze proberen elkaar zo vaak mogelijk te zien. 's avonds eet hij zijn boterham bij Lies. lies pruttelt dan nog altijd wat op haar comfort (esbitstelletje); Siegfried kwam net binnen met hun gezamenlijk pakket…

Van: Palache-Rosenberg, Lies Aan: lieve allemaal Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-10-21 Onderwerp: eindelijk weer een schrijfdag; Siegfried heeft last gehad van zijn maag en ingewanden. Hij is weer opgeknapt; ze proberen elkaar zo vaak mogelijk te zien. 's avonds eet hij zijn boterham bij Lies. lies pruttelt dan nog altijd wat op haar comfort (esbitstelletje); Siegfried kwam net binnen met hun gezamenlijk pakket…

Brief van Lies aan lieve allemaal vanuit kamp Westerbork

Van: Meta (Loeb-Spiegel, Meta) Aan:&nbsp;Beste allen Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-04-26 Onderwerp:&nbsp;Meta schrijft tijdens haar dienstvrije uren vanuit haar kamertje met gordijnen en bloemen voor het raam. Ze vertelt dat dit een groot verschil is met de dag dat ze klaar stonden om op reis te gaan tot een plotselinge boodschap dat verhinderde. Pim en Leo maken het goed en Meta hoopt dat ze mogen delen in haar kamertje. De operatie van Leo kan echter pas uitgevoerd worden als de blaas een week achter elkaar niet oprekt. Leo eet wel goed en wordt vertroeteld door de hoofdverpleegster, de vrouw van een collega. Meta denkt dat het pakje niet is aangekomen, mogelijk omdat de afzender er een alcoholhoudend toiletartikel in heeft gedaan. Meta vraagt dit niet weer te doen, want het beroofd hun van de nodige levensmiddelen. Vandaag stuurt ze weer een zegel mee en vraagt de personen aan wie de brief gericht is naar eigen inzicht uit een lijst levensmiddelen te kiezen en op te sturen.

Van: Meta (Loeb-Spiegel, Meta) Aan:&nbsp;Beste allen Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-04-26 Onderwerp:&nbsp;Meta schrijft tijdens haar dienstvrije uren vanuit haar kamertje met gordijnen en bloemen voor het raam. Ze vertelt dat dit een groot verschil is met de dag dat ze klaar stonden om op reis te gaan tot een plotselinge boodschap dat verhinderde. Pim en Leo maken het goed en Meta hoopt dat ze mogen delen in haar kamertje. De operatie van Leo kan echter pas uitgevoerd worden als de blaas een week achter elkaar niet oprekt. Leo eet wel goed en wordt vertroeteld door de hoofdverpleegster, de vrouw van een collega. Meta denkt dat het pakje niet is aangekomen, mogelijk omdat de afzender er een alcoholhoudend toiletartikel in heeft gedaan. Meta vraagt dit niet weer te doen, want het beroofd hun van de nodige levensmiddelen. Vandaag stuurt ze weer een zegel mee en vraagt de personen aan wie de brief gericht is naar eigen inzicht uit een lijst levensmiddelen te kiezen en op te sturen.

Brief van Meta Loeb-Spiegel aan beste allen vanuit kamp Westerbork

Van: Burgerlijke Stand Utrecht&nbsp; Aan: wie het betreft Plaats: Utrecht Datum: 1943-04-10 Onderwerp: uittreksel uit het geboorteregister van de vrouw van Leon Querido in verband met afstammingsonderzoek.

Van: Burgerlijke Stand Utrecht&nbsp; Aan: wie het betreft Plaats: Utrecht Datum: 1943-04-10 Onderwerp: uittreksel uit het geboorteregister van de vrouw van Leon Querido in verband met afstammingsonderzoek.

Uittreksel uit het Bevolkingsregister betreffende de geboorteakte van A.A.C.P. Kalse

Sport kamp Westerbork

Korfbal kamp Westerbork

Van: De Fliegende Kolonne (FK) Datum: 1943-06-09 Onderwerp: de namen van meer dan zestig kampgevangenen, die werkzaam zijn geweest voor de FK. &nbsp;

Van: De Fliegende Kolonne (FK) Datum: 1943-06-09 Onderwerp: de namen van meer dan zestig kampgevangenen, die werkzaam zijn geweest voor de FK. &nbsp;

Namenlijst van de Fliegende Kolonne, de bagage afdeling

Van: Magnus, Leon Geboren: 1926-05-30 Datum: 1945-06-06 Plaats: Theresienstadt Onderwerp: Repatriëring met als wens Amsterdam te kunnen wonen.&nbsp;

Van: Magnus, Leon Geboren: 1926-05-30 Datum: 1945-06-06 Plaats: Theresienstadt Onderwerp: Repatriëring met als wens Amsterdam te kunnen wonen.&nbsp;

Registratiekaart van Leon Magnus in verband met zijn repatriëring

Van: Rode Kruis en de Politie te Bennekom Aan: Domen, J.C.M. (van Zuiden, Max) Plaats: Bennekom Datum: 1944-09-23 Onderwerp: verklaring dat J.C.M. Domen deel uitmaakt van het verplegend personeel van de Stichting Wolfheze. Een deel van de patiënten is geëvacueerd (na aanleiding van de Operatie Market Garden) en ondergebracht te Bennekom.

Van: Rode Kruis en de Politie te Bennekom Aan: Domen, J.C.M. (van Zuiden, Max) Plaats: Bennekom Datum: 1944-09-23 Onderwerp: verklaring dat J.C.M. Domen deel uitmaakt van het verplegend personeel van de Stichting Wolfheze. Een deel van de patiënten is geëvacueerd (na aanleiding van de Operatie Market Garden) en ondergebracht te Bennekom.

Verklaring van het Rode Kruis en de politie over de werkzaamheden van J.C.M. van Domen voor de Stichting Wolfheze

Van: Alfred en Els Aan: Corrie en Piet Plaats: Amsterdam Datum: 1943-05-17 Onderwerp: brief van vader aan Siegfried; weinig hoop op een langer verblijf in kamp Westerbork van de geliefde vier personen; morgen zal er een (dubbel) transport gaan; pakketten toegestuurd…

Van: Alfred en Els Aan: Corrie en Piet Plaats: Amsterdam Datum: 1943-05-17 Onderwerp: brief van vader aan Siegfried; weinig hoop op een langer verblijf in kamp Westerbork van de geliefde vier personen; morgen zal er een (dubbel) transport gaan; pakketten toegestuurd…

Brief van Alfred en Els aan Corrie en Piet vanuit Amsterdam

Geboortekaart van Robert Willem Leopold, zoon van de heer en mevrouw Loeb-Bos.&nbsp; Plaats: Amsterdam, Dintelstraat 102 Datum: 1944-04-05

Geboortekaart van Robert Willem Leopold, zoon van de heer en mevrouw Loeb-Bos.&nbsp; Plaats: Amsterdam, Dintelstraat 102 Datum: 1944-04-05

Geboortekaart van Robert Willem Leopold Loeb

Dagboek Van: Bonewit, Hijman Datum: 1940-1944 Onderwerp: de oorlog; medische keuring; vertrek naar het Joodse werkkamp Kremboong; verblijf in Kremboong; ontsnapping op 2 oktober 1942; onderduik op verschillende plekken, waaronder Nieuwlande. Het dagboek stopt abrupt in het najaar van 1944. Zijn arrestatie en verblijf in kamp Westerbork januari-april 1945 wordt niet beschreven.

Dagboek Van: Bonewit, Hijman Datum: 1940-1944 Onderwerp: de oorlog; medische keuring; vertrek naar het Joodse werkkamp Kremboong; verblijf in Kremboong; ontsnapping op 2 oktober 1942; onderduik op verschillende plekken, waaronder Nieuwlande. Het dagboek stopt abrupt in het najaar van 1944. Zijn arrestatie en verblijf in kamp Westerbork januari-april 1945 wordt niet beschreven.

Dagboek van Hijman Bonewit

Een pagina uit het poëziealbum van Gisela Müller. Op deze pagina is een gedicht geschreven door Salo Carlebach (1909-1942). Salo was als jeugdleider aangesteld in kamp Westerbork. Hij melde zich op 15 juli 1942 als vrijwilliger aan om de de weeskinderen uit de weeshuisbarak te begeleiden naar Auschwitz. Datum: 1942-05 Plaats: Westerbork, kamp (Centraal Vluchtelingenkamp-)&nbsp;

Een pagina uit het poëziealbum van Gisela Müller. Op deze pagina is een gedicht geschreven door Salo Carlebach (1909-1942). Salo was als jeugdleider aangesteld in kamp Westerbork. Hij melde zich op 15 juli 1942 als vrijwilliger aan om de de weeskinderen uit de weeshuisbarak te begeleiden naar Auschwitz. Datum: 1942-05 Plaats: Westerbork, kamp (Centraal Vluchtelingenkamp-)&nbsp;

Gedicht in het poëziealbum van Gisela Müller geschreven door Salo Carlebach

Foto' s van Chaja tijdens haar verblijf in Engeland.

Foto' s van Chaja tijdens haar verblijf in Engeland.

Briefkaart van Werner Stertzenbach aan Stella Pach vanuit kamp Westerbork

Personen