In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Uitgaande transporten kamp Westerbork

Transport 5 april 1944 - Auschwitz

Ontspanning kamp Westerbork

Bibliotheek kamp Westerbork

Brandweeroefening.&nbsp; Brandweeroefening.&nbsp; Kamp Westerbork, jaartal onbekend.&nbsp; Beeld van een oefening van de brandweerploeg in Kamp Westerbork.&nbsp; Op de voorgrond rechts de dienstleider van de OD, op zijn linkerborst het OD-speldje met zijn nummer (A. Pisk).

Brandweeroefening.&nbsp; Brandweeroefening.&nbsp; Kamp Westerbork, jaartal onbekend.&nbsp; Beeld van een oefening van de brandweerploeg in Kamp Westerbork.&nbsp; Op de voorgrond rechts de dienstleider van de OD, op zijn linkerborst het OD-speldje met zijn nummer (A. Pisk).

Brandweeroefening in het kamp

Overzichtsfoto.&nbsp; Overzichtsfoto van het Centraal Vluchtelingenkamp, Westerbork. Kamp Westerbork, 1941.&nbsp; Barakken van het Vluchtelingenkamp. Op de voorgrond is een dienstwoning en barak 1 (school) te zien. Ook zijn de barakken, 3, 4 en 5 zichtbaar. In de verte torent de pijp van het ketelhuis boven de daken uit.

Overzichtsfoto.&nbsp; Overzichtsfoto van het Centraal Vluchtelingenkamp, Westerbork. Kamp Westerbork, 1941.&nbsp; Barakken van het Vluchtelingenkamp. Op de voorgrond is een dienstwoning en barak 1 (school) te zien. Ook zijn de barakken, 3, 4 en 5 zichtbaar. In de verte torent de pijp van het ketelhuis boven de daken uit.

Zicht op een aantal barakken in het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork

Plaatsen in kamp Westerbork

Wasserij kamp Westerbork

Aan de Markt 4 had David Kats bij zijn woning een slagerij. Hij was getrouwd met Rebecca Kropveld en samen hadden ze vier kinderen; Max, Betje, Antonie en Nathan. De kinderen bezochten de openbare lagere school in Beilen. Vader was lid van muziekvereniging Union in Beilen, waar hij trompet speelde. Ook was hij onder andere als kerkbestuurslid actief in de Joodse gemeente. Naast de familie Kats was het café van de familie Padding. Ze hadden goede contacten met elkaar. Op vrijdagavond deed vader Padding altijd het licht aan bij de familie Kats. Ze mochten dit niet zelf doen vanwege de Sabbath. Zoon Bram Padding begreep dat niet echt op jonge leeftijd en vroeg zich wel eens af waarom ze dat niet zelf konden doen. Als dank bakte Rebecca vaak een ‘kippentaartje’ voor de familie Padding; ze gebruikte hierin kippenvet in plaats van boter.&nbsp;

Markt 4, Beilen

De werkverruimingskampen waren in de jaren dertig door de Nederlandse regering gebouwd om werklozen in het kader van de werkverschaffing te huisvesten. Een aantal van deze kampen werd ontruimd om plaats te maken voor door anti-Joodse maatregelen werkloos geworden Joodse mannen.

Joodse werkkampen in Nederland

‘Ik heb bestek uit het Apeldoornsche Bosch. Hebben jullie daar belangstelling voor?’, zo schreef ze mij in een e-mail. Ik belde haar op. Ze kocht regelmatig delen uit vrijgekomen inboedels op, die ze vervolgens in haar huisje vol antiek en curiosa te koop aanbood. ‘Aan dit soort dingen wil ik geen geld verdienen. Meestal geef ik het aan een goed doel. Maar deze bestekdelen, nee, dat is niet zomaar iets.’ Ze zocht een goede bestemming. Of ik even langs wilde komen.

Twee lepels, een vork en een theelepel

<blockquote>‘Mijn liefste Netty, De laatste afscheidskaart ontvang je vanuit de trein. We zitten met ruim 40 mensen + bagage en het is benauwd in veewagen. We zijn vol goeden moed. Tot een spoedig weerziens in ons dierbare Hollandje. Vaarwel en kus, Hertha.’</blockquote>‘Toen ik die kaart had gelezen zei ik tegen mijn moeder : ‘Mam, we zien haar nooit meer terug’, herinnerde Netty Hietkamp-Renès zich. Drie jaar eerder, in 1940, ontmoetten Hertha en Netty elkaar op hun eerste schooldag op de Huishoudschool in Deventer. Ze werden hartsvriendinnen.

Het verhaal van Hertha Aussen

Een soortgelijk voorwerp kwam nog niet eerder in de collectie van het Herinneringscentrum terecht, dus er is geen vergelijking mogelijk. Het beeldje oogt Duits, romantisch Duits. Je zou bijna zeggen dat de jongen een verbeelding is van de idealen in de jaren dertig, zoals dat werd gedragen door de aanhangers van het nationaalsocialisme.

We kregen het beeldje van Inge Winter (1931). We hadden al eerder een schenking van haar gekregen. Ze kwam na de Reichskristallnacht in november 1938 vanuit haar woonplaats Essen in Nederland terecht. Na kampen in Schoorl, Elspeet en Sluis werd ze met haar Joodse vader en niet-Joodse moeder in juli 1940 naar Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork gestuurd. Ze werden ondergebracht in barak 41, een aparte barak voor gedoopte Joden. Onder de bewoners bevonden zich ook veel niet-Joden. Zij behoorden tot de zogenoemde gemengd-gehuwden.Een onderdeel van de schenking waren ook portrettekeningen waarop Inge stond afgebeeld. De tekenaar was Alexander Höllander, die een vergelijkbare weg naar kamp Westerbork had afgelegd. Inge vertelde na de overdracht: ‘Als ik nog wat tegenkom, dan hoor je van me.’

Het is een paar jaar later. Van een goede vriend van Inge hoor ik dat er nog een aantal tekeningen zijn opgedoken. Hij wil ze graag bezorgen. Bij het zien van één van de tekeningen gaat een schok door mij heen. Niet alleen het beeldje, ook de maker ervan is door Alexander Höllander vereeuwigd. Naast de initialen A.H., staat er als toevoeging ‘april 1941’. Het beeldje is dus in kamp Westerbork gemaakt en de vervaardiger was net als Inge Winter en Alexander Höllander een vluchteling en een bewoner van het kamp geweest.

Met deze nieuwe aanwijzingen kost het de medewerkers van de afdeling collectie weinig tijd om de initialen E.B. te achterhalen. Ze staan voor Erich Wilhelm Brockmeier (1906). Als niet-Jood kwam hij met zijn Joodse vrouw en drie zonen net als Inge Winter en Alexander Hollander op 17 juli 1940 in kamp Westerbork terecht. Ze sliepen in dezelfde barak en brachten er hun vrije tijd door. Bij het bestuderen van de andere tekeningen kan ik maar tot één conclusie komen: Hans Adolf (1931), Erich’s oudste zoon, heeft model gestaan voor het houten beeldje.&nbsp;

Een houten beeldje gemaakt in het Vluchtelingenkamp

Van: Gewestelijk Arbeidsbureau Amsterdam Aan: van Dam, Joseph Plaats: Amsterdam Datum: 1944-04-29 Onderwerp: wel of niet geschikt voor werk in Duitsland.&nbsp;

Van: Gewestelijk Arbeidsbureau Amsterdam Aan: van Dam, Joseph Plaats: Amsterdam Datum: 1944-04-29 Onderwerp: wel of niet geschikt voor werk in Duitsland.&nbsp;

Verklaring van het Gewestelijke Arbeidsbureau over Joseph van Dam

Wachttoren en afrastering in het kamp Westerbork Kamp Westerbork, 1942-1944&nbsp; Op de voorgrond van de foto is een deel van de kampgracht te zien met op de achtergrond een kale heidevlakte.&nbsp; &nbsp;

Wachttoren en afrastering in het kamp Westerbork Kamp Westerbork, 1942-1944&nbsp; Op de voorgrond van de foto is een deel van de kampgracht te zien met op de achtergrond een kale heidevlakte.&nbsp; &nbsp;

Een wachttoren en prikkeldraadversperring in kamp Westerbork

Van: Weinberg, Werner, Dr. Aan: Emmering, S., Dr. Plaats: Cincinnati Datum: 1983-07-14 Onderwerp: Siegfried Emmering maakte een portret tekening van Werner Weinberg in mei 1944 in Bergen Belsen. Nu pas is het contact tussen deze twee personen weer tot stand gekomen. Verder geeft Weinberg zijn herinneringen aan de oorlogsperiode.

Van: Weinberg, Werner, Dr. Aan: Emmering, S., Dr. Plaats: Cincinnati Datum: 1983-07-14 Onderwerp: Siegfried Emmering maakte een portret tekening van Werner Weinberg in mei 1944 in Bergen Belsen. Nu pas is het contact tussen deze twee personen weer tot stand gekomen. Verder geeft Weinberg zijn herinneringen aan de oorlogsperiode.

Brief van Dr. Werner Weinberg aan Dr. S. Emmering

Van: de Wit, W., Magazijnmeester Aan: Buijvoets, J.G. Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1947-03-13 Onderwerp: het ontbreken van een tafel en een gordijn in huisje Barak 38 E.

Van: de Wit, W., Magazijnmeester Aan: Buijvoets, J.G. Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1947-03-13 Onderwerp: het ontbreken van een tafel en een gordijn in huisje Barak 38 E.

Rapport van magazijnmeester de Wit aan J.G. Buijvoets over het ontbreken van een deel van de inventaris

Verzamelplaatsen voor deportatie naar kamp Westerbork

Gevangenissen

Huis van bewaring Assen

Gevangenis Weteringenschans

Huis van bewaring Doetinchem

Huis van bewaring Zwolle

Scholtenshuis

Huis van bewaring Groningen

Huis van bewaring Meppel

Gevangenis Amstelveenseweg

Huis van bewaring Haagse Veer

Huis van bewaring Arnhem

Huis van bewaring Veenhuizen

Oranjehotel

Van: Fuldauer, Henri Aan: ouders en familie Plaats: De Beetse, Joodse werkkamp Datum: 1942-05-22 Onderwerp: het is slecht en ellendig in het kamp en er wordt veel honger geleden; &nbsp;niet te geloven dat zoiets in Nederland bestaat; het avondeten is net zoveel als men aan de kat geeft; vier boterhammen per dag en hard werken; geen rookartikelen; hoe het met iedereen gaat; van verlof is niets bekend; allerergste is het tekort aan voedsel; Bruintje stuurt wat ze kan…

Van: Fuldauer, Henri Aan: ouders en familie Plaats: De Beetse, Joodse werkkamp Datum: 1942-05-22 Onderwerp: het is slecht en ellendig in het kamp en er wordt veel honger geleden; &nbsp;niet te geloven dat zoiets in Nederland bestaat; het avondeten is net zoveel als men aan de kat geeft; vier boterhammen per dag en hard werken; geen rookartikelen; hoe het met iedereen gaat; van verlof is niets bekend; allerergste is het tekort aan voedsel; Bruintje stuurt wat ze kan…

Brief van Henri Fuldauer aan zijn ouders en familie vanuit het Joodse werkkamp de Beetse

Foto's: betreffen opnames die zijn gemaakt van de Joodse Begraafplaats in Assen. Het gaat om algemene indrukken tot beelden van specifieke graven en gedenkstenen.&nbsp; De in kamp Westerbork overleden personen zijn op twee plekken van de begraafplaats begraven. Sommigen personen zijn elders overleden.&nbsp; Datum: 1942-1943

Foto's: betreffen opnames die zijn gemaakt van de Joodse Begraafplaats in Assen. Het gaat om algemene indrukken tot beelden van specifieke graven en gedenkstenen.&nbsp; De in kamp Westerbork overleden personen zijn op twee plekken van de begraafplaats begraven. Sommigen personen zijn elders overleden.&nbsp; Datum: 1942-1943

Foto's van de Joodse begraafplaats te Assen

Personen