In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Betreft: Kamp Schattenberg situatie nieuw&nbsp; Schaal: 1:1000&nbsp; Datum: 1958-07-16&nbsp; Opmerkingen: Opmerkingen: Opmerkingen: Om de woon- en leefomstandigheden te verbeteren is er gedacht aan nieuwbouw en een nieuwe inrichting van het woonoord Schattenberg, waarbij een deel van het oorspronkelijke kamp Westerbork intact zou blijven. Uiteindelijk is de keuze gemaakt het kamp bijna volledig te slopen en de bewoners onder te brengen in speciale Molukse wijken in onder andere Appingedam, Assen en Bovensmilde . &nbsp;

Betreft: Kamp Schattenberg situatie nieuw&nbsp; Schaal: 1:1000&nbsp; Datum: 1958-07-16&nbsp; Opmerkingen: Opmerkingen: Opmerkingen: Om de woon- en leefomstandigheden te verbeteren is er gedacht aan nieuwbouw en een nieuwe inrichting van het woonoord Schattenberg, waarbij een deel van het oorspronkelijke kamp Westerbork intact zou blijven. Uiteindelijk is de keuze gemaakt het kamp bijna volledig te slopen en de bewoners onder te brengen in speciale Molukse wijken in onder andere Appingedam, Assen en Bovensmilde. &nbsp;

Plattegrond van een nieuwe opzet van het woonoord Schattenberg

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-06-28 Onderwerp: er gaan geruchten dat kamp Westerbork onder leiding van Duitse officieren zal komen te staan; &nbsp;het kamp is vergroot en de bouwleiding was in Duitse handen, twee SS-officieren hebben zich geïnstalleerd. Er wordt gesproken van een SS-compagnie en prikkeldraad. Er zijn al barakken met bedden-driehoog ingericht. Elke barak met 420 slaapplaatsen, twee grote slaapzalen van ongeveer 36 bij 9 meter; er zijn geruchten dat per in juli 1000 mensen naar het kamp gebracht zullen worden; aanstaande bezoek aan Amsterdam; reisvergunning is misschien mogelijk, een kennis is net getrouwd en zijn aanstaande vrouw mocht overkomen; contact houden met de Boonstra's.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-06-28 Onderwerp: er gaan geruchten dat kamp Westerbork onder leiding van Duitse officieren zal komen te staan; &nbsp;het kamp is vergroot en de bouwleiding was in Duitse handen, twee SS-officieren hebben zich geïnstalleerd. Er wordt gesproken van een SS-compagnie en prikkeldraad. Er zijn al barakken met bedden-driehoog ingericht. Elke barak met 420 slaapplaatsen, twee grote slaapzalen van ongeveer 36 bij 9 meter; er zijn geruchten dat per in juli 1000 mensen naar het kamp gebracht zullen worden; aanstaande bezoek aan Amsterdam; reisvergunning is misschien mogelijk, een kennis is net getrouwd en zijn aanstaande vrouw mocht overkomen; contact houden met de Boonstra's.

Brief van Werner Stertzenbach aan Stella Pach vanuit het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork

Van: Sitters, (Jo of To) Aan: Annie (Bakker-Dobrowitsky) Plaats: Amsterdam Datum: 1943-09-29 Onderwerp: Greet, haar moeder en Lien zijn vannacht weggehaald, voor alle zekerheid laat ik het je nog maar even weten; geprobeerd Bob te bereiken, maar hij hoorde dat hij ziek was; ze zijn al doorgestuurd naar Westerbork; hij heeft pakketjes gestuurd op het adres van Annie, dus als ze niet terechtkomen en worden teruggestuurd weet ze ervan…

Van: Sitters, (Jo of To) Aan: Annie (Bakker-Dobrowitsky) Plaats: Amsterdam Datum: 1943-09-29 Onderwerp: Greet, haar moeder en Lien zijn vannacht weggehaald, voor alle zekerheid laat ik het je nog maar even weten; geprobeerd Bob te bereiken, maar hij hoorde dat hij ziek was; ze zijn al doorgestuurd naar Westerbork; hij heeft pakketjes gestuurd op het adres van Annie, dus als ze niet terechtkomen en worden teruggestuurd weet ze ervan…

Brief van Sitters aan Annie vanuit Amsterdam

&nbsp;Van: Enthoven-van Lier; H.S.C.C. Aan: Enthoven-Croll, J. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-06-01/03 Onderwerp: het giet buiten, ze blijft in de barak, temeer ook daar ze verkouden is; tocht in de barak; talloze verkouden mensen; ze slaapt wel goed, de lucht schijnt erg zwaar te zijn; ze kan soms haar ogen niet open houden; ze verbleef twee dagen in barak 64 en is toen overgeplaatst naar barak 73, de barak voor de gedoopte Joden; ze kreeg brieven binnen, waaronder een zonder haar baraknummer, kennelijk wordt dat in het kamp uitgezocht; graag haar baraknummer aan iedereen doorgeven; het is er ruimer dan in de vorige barak; ze zit aan een tafel vlak voor haar bed te schrijven; eens in de twee weken mag ze schrijven; ze heeft veel kennissen en familie in het kamp ontdekt; 3 juni, ze heeft twee dagen niet geschreven, omdat het in de barak zo druk was vanwege het slechte weer; de temperatuurverschillen zijn groot, ze heeft van alles aan om zich warm te houden; als het straks opdroogt en de wind blijft, dan komen de zandstormen, je kan dan niet met open ogen lopen; je hebt dan een goed afsluitende (stof) bril nodig. Ze heeft er geen; ze slaapt met een hoofddoek, omdat de kou uit het open bovenraam te erg is; voor warmere dagen heeft ze een dunne hoofddoek nodig; over de inhoud van een pakketje; ze ontmoet telkens kennissen en familieleden; in de barak zitten ook enkele Indische dames; alle gedoopte Joden die gemengd-gehuwd zijn mogen naar huis; tante Truus bezoekt ze regelmatig in het ziekenhuis, omdat zij weduwe is geldt de vrijlatingsregel niet voor haar; de jongeren werken de hele dag, mensen van haar leeftijd hebben een vrije rol; over en gedoopte dominee, kerkdiensten in de stampvolle barak voor gedoopte Joden en bijbelcursussen; iedereen mag tot 21.00 buiten, de gedoopte Joden tot 22.00 uur; Paul heeft een aanstelling in het ziekenhuis, wat Liesbeth doet weet ze niet; vuile was mag niet meer worden opgestuurd; de bewoners van de barak kunnen terecht bij de wasserij voor kleingoed. Henriette heeft echter geen sunlight zeep; over het sturen van pakketjes en een kantine in het kamp waar het en en ander is te krijgen; morgen sluit de post voor de barak, de brief moet worden afgerond.

&nbsp;Van: Enthoven-van Lier; H.S.C.C. Aan: Enthoven-Croll, J. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-06-01/03 Onderwerp: het giet buiten, ze blijft in de barak, temeer ook daar ze verkouden is; tocht in de barak; talloze verkouden mensen; ze slaapt wel goed, de lucht schijnt erg zwaar te zijn; ze kan soms haar ogen niet open houden; ze verbleef twee dagen in barak 64 en is toen overgeplaatst naar barak 73, de barak voor de gedoopte Joden; ze kreeg brieven binnen, waaronder een zonder haar baraknummer, kennelijk wordt dat in het kamp uitgezocht; graag haar baraknummer aan iedereen doorgeven; het is er ruimer dan in de vorige barak; ze zit aan een tafel vlak voor haar bed te schrijven; eens in de twee weken mag ze schrijven; ze heeft veel kennissen en familie in het kamp ontdekt; 3 juni, ze heeft twee dagen niet geschreven, omdat het in de barak zo druk was vanwege het slechte weer; de temperatuurverschillen zijn groot, ze heeft van alles aan om zich warm te houden; als het straks opdroogt en de wind blijft, dan komen de zandstormen, je kan dan niet met open ogen lopen; je hebt dan een goed afsluitende (stof) bril nodig. Ze heeft er geen; ze slaapt met een hoofddoek, omdat de kou uit het open bovenraam te erg is; voor warmere dagen heeft ze een dunne hoofddoek nodig; over de inhoud van een pakketje; ze ontmoet telkens kennissen en familieleden; in de barak zitten ook enkele Indische dames; alle gedoopte Joden die gemengd-gehuwd zijn mogen naar huis; tante Truus bezoekt ze regelmatig in het ziekenhuis, omdat zij weduwe is geldt de vrijlatingsregel niet voor haar; de jongeren werken de hele dag, mensen van haar leeftijd hebben een vrije rol; over en gedoopte dominee, kerkdiensten in de stampvolle barak voor gedoopte Joden en bijbelcursussen; iedereen mag tot 21.00 buiten, de gedoopte Joden tot 22.00 uur; Paul heeft een aanstelling in het ziekenhuis, wat Liesbeth doet weet ze niet; vuile was mag niet meer worden opgestuurd; de bewoners van de barak kunnen terecht bij de wasserij voor kleingoed. Henriette heeft echter geen sunlight zeep; over het sturen van pakketjes en een kantine in het kamp waar het en en ander is te krijgen; morgen sluit de post voor de barak, de brief moet worden afgerond.

Brief van Henriette Enthoven-van Lier aan haar kinderen vanuit kamp Westerbork

Van: van Dam, Mozes Alexander Aan: van dam, Aron en zijn gezin Plaats: 't Wijde Gat, kamer 5 Datum: 1942-08-20 Onderwerp: het is zwaar werken; drie uur lopen en zeven uur werken; maximaal 8,50 in de week; over voeding; 14 pond afgevallen in zes weken; zonder pakketjes zou het snel zijn afgelopen…

Van: van Dam, Mozes Alexander Aan: van dam, Aron en zijn gezin Plaats: 't Wijde Gat, kamer 5 Datum: 1942-08-20 Onderwerp: het is zwaar werken; drie uur lopen en zeven uur werken; maximaal 8,50 in de week; over voeding; 14 pond afgevallen in zes weken; zonder pakketjes zou het snel zijn afgelopen…

Brief van Mozes Alexander van Dam aan het gezin van zijn broer Aron vanuit het Joodse werkkamp 't Wijde Gat

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Onderwerp: een kampgevangene (strafgeval) aan het werk bij smederij/Schlosserei van het kamp.

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Onderwerp: een kampgevangene (strafgeval) aan het werk bij smederij/Schlosserei van het kamp.

Foto van een still uit de Westerborkfilm

Van: Gosschalk, Joseph Aan: zijn vrouw Plaats: Havelte Datum: 1944-08-08 Onderwerp: ‘Kom vandaag helaas niet met verlof’&nbsp;

Van: Gosschalk, Joseph Aan: zijn vrouw Plaats: Havelte Datum: 1944-08-08 Onderwerp: ‘Kom vandaag helaas niet met verlof’&nbsp;

Telegram van Joseph Gosschalk aan zijn vrouw vanuit het Joodse werkkamp Havelte

Van: Houtvester Assen&nbsp; Aan: Directeur Staatsbosbeheer Plaats: Assen Datum: 1942-07-11 Onderwerp: Lozing afvalwater, bezwaar tegen afvoer van het vuile water via een Wijk naar het Oranjekanaal. Het vee zou daar de dupe van kunnen worden. Discussie over wel of geen bezwaar kunnen indienen.&nbsp;

Van: Houtvester Assen&nbsp; Aan: Directeur Staatsbosbeheer Plaats: Assen Datum: 1942-07-11 Onderwerp: Lozing afvalwater, bezwaar tegen afvoer van het vuile water via een Wijk naar het Oranjekanaal. Het vee zou daar de dupe van kunnen worden. Discussie over wel of geen bezwaar kunnen indienen.&nbsp;

Brief van Houtvester Assen aan de directeur van Staatsbosbeheer