In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Van: Joodsche Raad Aan: Plaats: Groningen Datum: 1941-11-24 Onderwerp: Mededeling omtrent de 'grijze kaart'

Van: Joodsche Raad Aan: Plaats: Groningen Datum: 1941-11-24 Onderwerp: Mededeling omtrent de 'grijze kaart'

Brief van Joodsche raad inzake informatie over de 'Grijze kaart'

1944

Februari 1944

Van: Edelstein, M. Edelstein-Nortman, R.G. Aan: onbekend Plaats: Amsterdam Datum: 1943-06-15 Onderwerp: ze zijn nog gezond; hij werkt nog steeds op de Duitse fabriek van zijn familie; bijna iedereen is vertrokken, tot nu toe nog geen bericht gehad; ze zijn zelf ook opgepakt geweest, gedurende 24 uur; door interventie van zijn werkgeven weer vrijgelaten; ze hebben een voorlopige vrijstelling; ze voelen zich eenzaam; hopen hun kinderen weer terug te zien; schoonmoeder en Lion en zijn gezin zijn nog in kamp Westerbork; van Api zijn familie is alleen nog zijn zuster Celin en haar man (werkend voor de Expositur) in Amsterdam…

Van: Edelstein, M. Edelstein-Nortman, R.G. Aan: onbekend Plaats: Amsterdam Datum: 1943-06-15 Onderwerp: ze zijn nog gezond; hij werkt nog steeds op de Duitse fabriek van zijn familie; bijna iedereen is vertrokken, tot nu toe nog geen bericht gehad; ze zijn zelf ook opgepakt geweest, gedurende 24 uur; door interventie van zijn werkgeven weer vrijgelaten; ze hebben een voorlopige vrijstelling; ze voelen zich eenzaam; hopen hun kinderen weer terug te zien; schoonmoeder en Lion en zijn gezin zijn nog in kamp Westerbork; van Api zijn familie is alleen nog zijn zuster Celin en haar man (werkend voor de Expositur) in Amsterdam…

Brief van M. Edelstein en zijn vrouw aan meine Liebe vanuit Amsterdam

Van: Luitenant-Kolonel Stok, A.H. (Militaire Commissaris voor de provincie Drenthe) Aan:&nbsp; Plaats; te Velde Datum: 1945-05-03 Onderwerp: Avondklok in de maanden mei en juni in de provincie Drenthe. Handgeschreven aantekening: medegedeeld aan A. van As op 15 mei 1945.

Van: Luitenant-Kolonel Stok, A.H. (Militaire Commissaris voor de provincie Drenthe) Aan:&nbsp; Plaats; te Velde Datum: 1945-05-03 Onderwerp: Avondklok in de maanden mei en juni in de provincie Drenthe. Handgeschreven aantekening: medegedeeld aan A. van As op 15 mei 1945.

Mededeling van Luitenant-Kolonel A.H. Stok over de avondklok in de provincie Drenthe

Van: Feldmann, I. Aan: de Vrijer, familie Plaats: Wenen Datum: 1947-06-09 Onderwerp: te druk om te schrijven vanwege zijn huwelijk en woning; moest wachten met trouwen om dat eerst het overlijden van zijn vorige vrouw en kinderen (gedeporteerd naar Polen) bevestigd moest worden; Feldmann gaat terug naar Nederland om een koffer van zijn zwager op te halen. De koffer en inhoud was in bewaring gegeven bij voormalig ondercommandant van kamp Westerbork, de heer de Haan; Aan Den Haag (Rijksveemdelingendienst) heeft hij adresgegevens gegeven van de families de Vrijer en Haagman; of zij zich willen richten aan deze dienst en iets willen zeggen over zijn gedrag tijdens de bezetting; Feldmann is trainer bij de Joodse Vereniging Hakoah, waar hij 21 jaar aan verbonden was, onder andere 10 jaar als profvoetballer; hij heeft een goed loon en ze gaan op reis naar omringende landen; er zijn echter weinig Joodse spelers (vermoord in concentratiekampen); toegevoegd een fotootje als souvenir, ‘houdt het in ere’&nbsp;

Van: Feldmann, I. Aan: de Vrijer, familie Plaats: Wenen Datum: 1947-06-09 Onderwerp: te druk om te schrijven vanwege zijn huwelijk en woning; moest wachten met trouwen om dat eerst het overlijden van zijn vorige vrouw en kinderen (gedeporteerd naar Polen) bevestigd moest worden; Feldmann gaat terug naar Nederland om een koffer van zijn zwager op te halen. De koffer en inhoud was in bewaring gegeven bij voormalig ondercommandant van kamp Westerbork, de heer de Haan; Aan Den Haag (Rijksveemdelingendienst) heeft hij adresgegevens gegeven van de families de Vrijer en Haagman; of zij zich willen richten aan deze dienst en iets willen zeggen over zijn gedrag tijdens de bezetting; Feldmann is trainer bij de Joodse Vereniging Hakoah, waar hij 21 jaar aan verbonden was, onder andere 10 jaar als profvoetballer; hij heeft een goed loon en ze gaan op reis naar omringende landen; er zijn echter weinig Joodse spelers (vermoord in concentratiekampen); toegevoegd een fotootje als souvenir, ‘houdt het in ere’&nbsp;

Brief van I. Feldmann aan de familie De Vrijer vanuit Wenen

Van: Dentz, H. S Aan: Joodse Raad voor Amsterdam Plaats: Amsterdam Datum: 1943-05-13 Onderwerp: aantal vragen betreffende de samenstelling van het gezin vanuit het gemeentelijk bureau voor sociale zaken; beroep van Samuel Dresden, eventuele verdiensten van de vrouw; inkomsten van de laatste drie maanden; adressen werkgevers; de huur voor de woning betaald is reeds bekend; eventueel vragen richten aan het gezin in kamp Westerbork…

Van: Dentz, H. S Aan: Joodse Raad voor Amsterdam Plaats: Amsterdam Datum: 1943-05-13 Onderwerp: aantal vragen betreffende de samenstelling van het gezin vanuit het gemeentelijk bureau voor sociale zaken; beroep van Samuel Dresden, eventuele verdiensten van de vrouw; inkomsten van de laatste drie maanden; adressen werkgevers; de huur voor de woning betaald is reeds bekend; eventueel vragen richten aan het gezin in kamp Westerbork…

Brief van de heer H.S. Dentz aan Joodse Raad vanuit Amsterdam

Twee werknemers in het administratiegebouw.&nbsp; Centraal Vluchtelingenkamp Kamp Westerbork, 1939-1940

Twee werknemers in het administratiegebouw.&nbsp; Centraal Vluchtelingenkamp Kamp Westerbork, 1939-1940

Werknemers in het administratiegebouw van het Centraal Vluchtelingenkamp Kamp Westerbork

Breslauer, W.R. Portretfoto van baby Kamp Westerbork, 1943-1944 Er zijn verschillende baby's door Breslauer gefotografeerd.

Breslauer, W.R. Portretfoto van baby Kamp Westerbork, 1943-1944 Er zijn verschillende baby's door Breslauer gefotografeerd.

Portret van een baby in kamp Westerbork

Van: Ideler, A. Chef Afd. Bedrijfsadministratie Aan: Buijvoets, J.G. Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1946-10-22 Onderwerp: werkmeester Drijfholt houdt zich niet aan de regel om eerst een werkbriefje aan te vragen voor een reparatie en daarna de reparatie uit te voeren. Ook andere werkmeesters gaan zich nu op de uitzonderingspositie van dhr. Drijfholt beroepen.

Van: Ideler, A. Chef Afd. Bedrijfsadministratie Aan: Buijvoets, J.G. Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1946-10-22 Onderwerp: werkmeester Drijfholt houdt zich niet aan de regel om eerst een werkbriefje aan te vragen voor een reparatie en daarna de reparatie uit te voeren. Ook andere werkmeesters gaan zich nu op de uitzonderingspositie van dhr. Drijfholt beroepen.

Rapport van de Bedrijfsadministratie aan J.G. Buijvoets over werkbriefjes

Bewijs van crematie Datum: 13-04-1943 Nr. 177 De Ambtenaar van den Burgerlijken Stand in het Lager Westerbork verklaart, er van kennis te hebben genomen, dat het lijk van: De Hoop, Mietje geb. 03-08-58 overleden te Westerbork op 05-04-1943 op: 09-04-1943 is gecremeerd.

Bewijs van crematie Datum: 13-04-1943 Nr. 177 De Ambtenaar van den Burgerlijken Stand in het Lager Westerbork verklaart, er van kennis te hebben genomen, dat het lijk van: De Hoop, Mietje geb. 03-08-58 overleden te Westerbork op 05-04-1943 op: 09-04-1943 is gecremeerd.

Bewijs van crematie in kamp Westerbork betreffende Mietje de Hoop

Van: Dr. de Jong, M. (Marcus) Aan: Willems, D. (oud-student) Plaats: Barneveld Datum: 1943-01-22 Onderwerp: de geadresseerde heeft beter verdiend dan een briefkaart; de winter is zacht.

Van: Dr. de Jong, M. (Marcus) Aan: Willems, D. (oud-student) Plaats: Barneveld Datum: 1943-01-22 Onderwerp: de geadresseerde heeft beter verdiend dan een briefkaart; de winter is zacht.

Briefkaart van M. de Jong aan de heer D. Willems in Voorburg vanuit De Schaffelaar in Barneveld

Van: Selma Aan: Allen Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-03-02 Onderwerp: Selma gaat op transport in beestenwagens; net een pakje ontvangen; nets verraden, geslagen door de SD; drie weken in de gevangenis, op 28 februari in kamp Westerbork terecht gekomen; vader is al lang door…

Van: Selma Aan: Allen Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-03-02 Onderwerp: Selma gaat op transport in beestenwagens; net een pakje ontvangen; nets verraden, geslagen door de SD; drie weken in de gevangenis, op 28 februari in kamp Westerbork terecht gekomen; vader is al lang door…

Brief van Selma aan allen vanuit kamp Westerbork

Van:&nbsp;L. Aan: Lieve allen&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp Datum:&nbsp;1943 Onderwerp: schrijven van brieven; censuur; vraag om pakketten; transporten.

Van:&nbsp;L. Aan: Lieve allen&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp Datum:&nbsp;1943 Onderwerp: schrijven van brieven; censuur; vraag om pakketten; transporten.

Brief van L. aan Lieve allen vanuit kamp Westerbork

Van: Asscher-Pinkhof, Clara Aan: lieve allen Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-08-24 Onderwerp: omstandigheden, het werk waar schrijfster mee bezig is, gezondheidstoestand. Vannacht was er na vier weken weer een transportnacht. De school gaat gewoon door terwijl de trein met veewagens klaar staat voor vertrek. Clara mocht de afgelopen dagen met de school de heide op. De kinderen genoten van hun vrijheid en de natuur. Clara beschrijft een verhaal dat ze vertelde nadat een kind met een lieveheersbeestje kwam aangelopen, en over verhalen in de eetzaal van het weeshuis en hoe de weeskinderen erop reageren. Het wandelen op de heide is een enorme verantwoordelijkheid, mocht er een kind ontbreken, dan worden allen hier de dupe van.

Van: Asscher-Pinkhof, Clara Aan: lieve allen Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-08-24 Onderwerp: omstandigheden, het werk waar schrijfster mee bezig is, gezondheidstoestand. Vannacht was er na vier weken weer een transportnacht. De school gaat gewoon door terwijl de trein met veewagens klaar staat voor vertrek. Clara mocht de afgelopen dagen met de school de heide op. De kinderen genoten van hun vrijheid en de natuur. Clara beschrijft een verhaal dat ze vertelde nadat een kind met een lieveheersbeestje kwam aangelopen, en over verhalen in de eetzaal van het weeshuis en hoe de weeskinderen erop reageren. Het wandelen op de heide is een enorme verantwoordelijkheid, mocht er een kind ontbreken, dan worden allen hier de dupe van.

Brief van Clara Asscher-Pinkhof aan lieve allen vanuit kamp Westerbork

Van: Haagman, Clara (geschreven door Miep de Vrijer) Aan: de Vrijer, Dick Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-06-21 Onderwerp: met allen gaat het goed; ze kan altijd zeep gebruiken, want ze wordt zo vuil; Bep knapt gelooft ze wat op en ze hoeft niet naar het ziekenhuis; bagage is zeker onderweg; brieven ontvangen?…ze heeft N. van Cleeff opgezocht, ze maakt het wel…

Van: Haagman, Clara (geschreven door Miep de Vrijer) Aan: de Vrijer, Dick Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-06-21 Onderwerp: met allen gaat het goed; ze kan altijd zeep gebruiken, want ze wordt zo vuil; Bep knapt gelooft ze wat op en ze hoeft niet naar het ziekenhuis; bagage is zeker onderweg; brieven ontvangen?…ze heeft N. van Cleeff opgezocht, ze maakt het wel…

Brief van Clara Haagman/Miep de Vrijer aan Dick de Vrijer vanuit kamp Westerbork

Van: Haagman, Bep en Clara Aan: liefste allen (familie De Vrijer) Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-08-31 Onderwerp: fijn Dick gesproken te hebben, alleen als je elkaar ontmoet weet je niets te vertellen. het is wel een hele afleiding; ze heeft gisteren heerlijk gegeten: verse aardappelen, komkommersla, kalfsvlees, fruit en chocolade gedronken, ‘dat alles had Feldmann klaargemaakt, het was gewoon vrijdagavond, gedekte tafel en met mes en vork’; Salmanowits heeft ze niet gezien, Michel Koster is al lang door, Lion heeft hem gezien; de bustehouders zijn fijn en de limonade hebben ze al opgedronken, daar kikker je van op; graag een thermosfles, mensen hadden een exemplaar aan Clara gelen, die nu gebroken is; graag ook Philipslampjes voor de dynamo's…

Van: Haagman, Bep en Clara Aan: liefste allen (familie De Vrijer) Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-08-31 Onderwerp: fijn Dick gesproken te hebben, alleen als je elkaar ontmoet weet je niets te vertellen. het is wel een hele afleiding; ze heeft gisteren heerlijk gegeten: verse aardappelen, komkommersla, kalfsvlees, fruit en chocolade gedronken, ‘dat alles had Feldmann klaargemaakt, het was gewoon vrijdagavond, gedekte tafel en met mes en vork’; Salmanowits heeft ze niet gezien, Michel Koster is al lang door, Lion heeft hem gezien; de bustehouders zijn fijn en de limonade hebben ze al opgedronken, daar kikker je van op; graag een thermosfles, mensen hadden een exemplaar aan Clara gelen, die nu gebroken is; graag ook Philipslampjes voor de dynamo's…

Brief van Bep en Clara Haagman aan liefste allen vanuit kamp Westerbork

Van: Edens, R.J. Aan: Buijvoets, J.G. Plaats: Groningen Datum:&nbsp;1945-09 Onderwerp: regelgeving bij tewerkstelling gedetineerden.

Van: Edens, R.J. Aan: Buijvoets, J.G. Plaats: Groningen Datum:&nbsp;1945-09 Onderwerp: regelgeving bij tewerkstelling gedetineerden.

Verzoek van R. J. Edens aan J.G. Buijvoets over regelgeving bij tewerkstelling gedetineerden

Van: Jacobs, Betty Aan: de familie Knol Plaats: Doetinchem Datum: 1942-11 Onderwerp: verzameld in de Soos; vaarwel en tot ziens…

Van: Jacobs, Betty Aan: de familie Knol Plaats: Doetinchem Datum: 1942-11 Onderwerp: verzameld in de Soos; vaarwel en tot ziens…

Briefkaart van Betty Jacobs aan de familie Knol vanuit de Soos in Doetinchem

Latrinegebouw Plaats: woonoord Schattenberg Datum: 1965-1970&nbsp; Op het gebouw staat geschreven 'Nur f ür M ä nner'.

Latrinegebouw Plaats: woonoord Schattenberg Datum: 1965-1970&nbsp; Op het gebouw staat geschreven 'Nur für Männer'.

Foto van een latrinegebouw in het woonoord Schattenberg