In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Van: Goldsteen, A. Aan: Goldsteen-Hoen, T.J. Datum: 1944-04-25 Plaats: Westerbork, kamp, barak 67 Onderwerp: zojuist de bagage ontvangen. Scheergerei is vergeten. Daarnaast een opsomming van goederen die de schrijver nog nodig heeft. Alfred voelt zich goed en is volledig ingeleefd.

Van: Goldsteen, A. Aan: Goldsteen-Hoen, T.J. Datum: 1944-04-25 Plaats: Westerbork, kamp, barak 67 Onderwerp: zojuist de bagage ontvangen. Scheergerei is vergeten. Daarnaast een opsomming van goederen die de schrijver nog nodig heeft. Alfred voelt zich goed en is volledig ingeleefd.

Brief van A. Goldsteen aan T.J. Goldsteen-Hoen vanuit kamp Westerbork

Kampgeld Lager Westerbork 100 Cent Groen-bruin Bijz.: Geen nummer Mogelijk is dit geld niet in kamp Westerbork terecht gekomen via de drukker in Groningen.

Kampgeld Lager Westerbork 100 Cent Groen-bruin Bijz.: Geen nummer Mogelijk is dit geld niet in kamp Westerbork terecht gekomen via de drukker in Groningen.

Kampgeld Lager Westerbork 100 cent

Specifieke razzia's in Nederland

Razzia 20 juni 1943

Van: Wertheim, Philip Aan: Wertheim, Willem Plaats: Diever A, &nbsp;Joods werkkamp Datum: onbekend (woensdagavond) Onderwerp: Verzoek om naar de tandarts te gaan voor een attest over een probleem met het gebit van Philip. Het attest dat hij moet laten zien aan de arts in het werkkamp kan hem erg helpen.&nbsp;

Van: Wertheim, Philip Aan: Wertheim, Willem Plaats: Diever A, &nbsp;Joods werkkamp Datum: onbekend (woensdagavond) Onderwerp: Verzoek om naar de tandarts te gaan voor een attest over een probleem met het gebit van Philip. Het attest dat hij moet laten zien aan de arts in het werkkamp kan hem erg helpen.&nbsp;

Brief van Philip Wertheim aan zijn broer Willem vanuit het Joods werkkamp Diever A.

Van: Wertheim, Philip Aan: Wertheim, Willem Plaats: Diever A, Joods werkkamp Datum: 1942-07-05 Onderwerp: Deze week al 10 weken in Diever. Gefeliciteerd nog met de verjaardag van moeder. Ik had er graag bij willen zijn aan de Tugelaweg. Kop op!

Van: Wertheim, Philip Aan: Wertheim, Willem Plaats: Diever A, Joods werkkamp Datum: 1942-07-05 Onderwerp: Deze week al 10 weken in Diever. Gefeliciteerd nog met de verjaardag van moeder. Ik had er graag bij willen zijn aan de Tugelaweg. Kop op!

Van: Wertheim, Philip Aan: Wertheim, Willem Plaats: Diever A, Joods werkkamp Datum: 1942-06-24 Onderwerp: Berichten over strafkampen gehoord. Jammer dat Dr. de Hartogh niets voor mij kan doen. Zeg pa en moe dat ze moed moeten houden. Philip kijkt uit naar de ontmoeting met heer Van Eekeres om 11 uur tussen beide kampen. Kunnen jullie hem wat eten meegeven? Ik zit erg verlegen om brood.&nbsp;

Van: Wertheim, Philip Aan: Wertheim, Willem Plaats: Diever A, Joods werkkamp Datum: 1942-06-24 Onderwerp: Berichten over strafkampen gehoord. Jammer dat Dr. de Hartogh niets voor mij kan doen. Zeg pa en moe dat ze moed moeten houden. Philip kijkt uit naar de ontmoeting met heer Van Eekeres om 11 uur tussen beide kampen. Kunnen jullie hem wat eten meegeven? Ik zit erg verlegen om brood.&nbsp;

Foto van dwangarbeiders aan het werk in de buurt van het Joodse werkkamp Conrad Plaats: Conrad, Joods werkkamp Datum: 1942 Onderwerp: 'Egaliseren, Vlijtweg, 1942; Salomon van Cleef, links achter met omgekeerde kruiwagen.

Foto van dwangarbeiders aan het werk in de buurt van het Joodse werkkamp Conrad Plaats: Conrad, Joods werkkamp Datum: 1942 Onderwerp: 'Egaliseren, Vlijtweg, 1942; Salomon van Cleef, links achter met omgekeerde kruiwagen.

Foto van dwangarbeiders aan het werk in de buurt van het Joodse werkkamp Conrad

Gedicht over de gebeurtenissen in het Joodse werkkamp Kloosterhaar geschreven door ooggetuige W. Reinders in oktober 1987.&nbsp;

Gedicht over de gebeurtenissen in het Joodse werkkamp Kloosterhaar geschreven door ooggetuige W. Reinders in oktober 1987.&nbsp;

Gedicht over de gebeurtenissen in Joodse werkkampen door een ooggetuige

Van: Afwik. Bur. Conc.kampen Ned. Rode Kruis Aan: Matteman, Joseph Plaats: 's Gravenhage Datum: 1946-01-12 Onderwerp: informatie betreffende Matteman-Morpugo, Rachel geb. 1913-08-23

Van: Afwik. Bur. Conc.kampen Ned. Rode Kruis Aan: Matteman, Joseph Plaats: 's Gravenhage Datum: 1946-01-12 Onderwerp: informatie betreffende Matteman-Morpugo, Rachel geb. 1913-08-23

Brief van het Afwikkelingsbureau Rode Kruis aan Joseph Matteman

Van: Matteman, Jans en Joel&nbsp; Aan: Matteman, familie&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum:&nbsp;1942-10/11 Onderwerp: Bedankje sturen pakket en beschrijving omstandigheden kamp. De schrijvers hebben afscheid moeten nemen van hun kind Simon. Ze stonden zelf ook op de transportlijst, maar Jansje was ziek, waardoor het echtpaar uitstel van transport kreeg. Ze verwachten over twee dagen alsnog weg te moeten gaan. het verblijf is een lijdensweg, mede door het vertrek van familie en vele bekenden. Het echtpaar moet veel verhuizen. Barak 62 is de nieuwe woonlocatie.&nbsp;

Van: Matteman, Jans en Joel&nbsp; Aan: Matteman, familie&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum:&nbsp;1942-10/11 Onderwerp: Bedankje sturen pakket en beschrijving omstandigheden kamp. De schrijvers hebben afscheid moeten nemen van hun kind Simon. Ze stonden zelf ook op de transportlijst, maar Jansje was ziek, waardoor het echtpaar uitstel van transport kreeg. Ze verwachten over twee dagen alsnog weg te moeten gaan. het verblijf is een lijdensweg, mede door het vertrek van familie en vele bekenden. Het echtpaar moet veel verhuizen. Barak 62 is de nieuwe woonlocatie.&nbsp;

Brief van Jans en Joël Matteman aan familie Matteman vanuit kamp Westerbork

Personen