In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Tweede distributiestamkaart, op naam van Lena Cohen-Nijstad, geboren op 11 apr. 1924 en woonachtig in Deventer, 1946.

Tweede distributiestamkaart, op naam van Lena Cohen-Nijstad, geboren op 11 apr. 1924 en woonachtig in Deventer, 1946.

Distributiestamkaart van Lena Cohen-Nijstad

Foto van Sophia Hammelburg

Joodse gemeenschappen in Nederland

Joodse gemeenten in Drenthe

Joodse gemeente Schoonebeek

Joodse gemeente Drouwen

Joodse gemeente Beilen

Joodse gemeente Assen

Joodse gemeente Eelde

Joodse gemeente Dwingeloo

Joodse gemeente Dalen

Joodse gemeente Coevorden

Joodse gemeente Borger

Joodse gemeente Hollandscheveld

Joodse gemeente Gieten

Joodse gemeente Gasselte

Joodse gemeente Exloo

Joodse gemeente Emmen

Joodse gemeente Odoorn

Joodse gemeente Nieuwlande

Joodse gemeente Nieuw-Amsterdam

Joodse gemeente Meppen

Joodse gemeente Meppel

Joodse gemeente Hoogeveen

Joodse gemeente Rolde

Joodse gemeente Roden

Joodse gemeente Pesse

Joodse gemeente Oosterhesselen

Joodse gemeente Vledder

Joodse gemeente Valthe

Joodse gemeente Uffelte

Joodse gemeente Smilde

Joodse gemeente Sleen

Joodse gemeente Ruinen

Joodse gemeente Roswinkel

Joodse gemeente Zuidwolde

Joodse gemeente Zuidlaren

Joodse gemeente Weerdinge

Van: Zentralstelle für Jüdische Auswanderung Amsterdam Voor: Mouw, Bernard Datum: 1944-08-18 Plaats: Arnhem Onderwerp: Bernard heeft toestemming om van het openbaar vervoer gebruik te maken.

Van: Zentralstelle für Jüdische Auswanderung Amsterdam Voor: Mouw, Bernard Datum: 1944-08-18 Plaats: Arnhem Onderwerp: Bernard heeft toestemming om van het openbaar vervoer gebruik te maken.

Reisvergunning voor Bernard Mouw om gebruik te mogen maken van het openbaar vervoer

Van: Heymann-Heymans, Erna Aan: Heymans, Arthur, Ruth, Hella en Marlies Datum: 1943-10-11 Plaats: Westerbork, kamp, barak 56 Onderwerp: brief, briefkaarten en pakketten ontvangen. Alles is goed aangekomen, behalve de druiven, boter voorlopig nog genoeg. Er zijn nog veel bekenden in het kamp. Ze staan op de Theresienstadtlijst en hebben het vertrouwen samen te kunnen reizen. Erna) is in haar barak tot Parnas (ouderling) gekozen. Tijdens de feestdagen kwamen de rabbijnen Levisson en David (?) en vier voorzangers in de barak. De barak was overvol, wel 1000 mensen waren tijdens de dienst aanwezig.&nbsp;

Van: Heymann-Heymans, Erna Aan: Heymans, Arthur, Ruth, Hella en Marlies Datum: 1943-10-11 Plaats: Westerbork, kamp, barak 56 Onderwerp: brief, briefkaarten en pakketten ontvangen. Alles is goed aangekomen, behalve de druiven, boter voorlopig nog genoeg. Er zijn nog veel bekenden in het kamp. Ze staan op de Theresienstadtlijst en hebben het vertrouwen samen te kunnen reizen. Erna) is in haar barak tot Parnas (ouderling) gekozen. Tijdens de feestdagen kwamen de rabbijnen Levisson en David (?) en vier voorzangers in de barak. De barak was overvol, wel 1000 mensen waren tijdens de dienst aanwezig.&nbsp;

Brief van Erna Heymann-Heymans aan het gezin A. Heymans vanuit kamp Westerbork

Van: Heymann-Heymans, familie Aan: Arthur Heymans en gezin Datum: 1943-08-20 Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: pakketten binnengekomen, advies eieren harder te koken. Drie van de vier eieren waren platgedrukt. Herman ligt nog steeds in het ziekenhuis, ontmoetingen met bekenden. Er wordt veel over de toekomst gesproken.

Van: Heymann-Heymans, familie Aan: Arthur Heymans en gezin Datum: 1943-08-20 Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: pakketten binnengekomen, advies eieren harder te koken. Drie van de vier eieren waren platgedrukt. Herman ligt nog steeds in het ziekenhuis, ontmoetingen met bekenden. Er wordt veel over de toekomst gesproken.

Brief van de familie Heymann-Heymans aan het gezin A. Heymans vanuit kamp Westerbork

Van: Grootkerk, B. Aan: Drogisterij In den ouden gaper, Den Haag Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1943-02-14 Onderwerp: Vraag om diverse goederen, geld wordt opgestuurd. Bijbehorende enveloppe (8508-06-1) Uiteindelijk gaan haar broertje, zusje en moeder niet met het transport van 16 februari 1943 naar Auschwitz. Vermoedelijk werden ze op 20 februari 1943 doorgestuurd naar kamp Vught (?).

Van: Grootkerk, B. Aan: Drogisterij In den ouden gaper, Den Haag Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1943-02-14 Onderwerp: Vraag om diverse goederen, geld wordt opgestuurd. Bijbehorende enveloppe (8508-06-1) Uiteindelijk gaan haar broertje, zusje en moeder niet met het transport van 16 februari 1943 naar Auschwitz. Vermoedelijk werden ze op 20 februari 1943 doorgestuurd naar kamp Vught (?).

Brief van B. Grootkerk aan een drogist in Den Haag vanuit kamp Westerbork

Van: Wertheim, Philip Aan: Wertheim, Willem Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-09-30 Onderwerp: Het kamp bezoeken is alleen mogelijk met een vergunning. Slager Abraham da Cunha uit Betondorp werkt ook in het kamp. Philip hoopt dat hij snel weer samen met zijn neefje voetbal kan gaan kijken bij Ajax. Verder vraagt hij zijn familie meer te schrijven net als toen hij nog in Diever verbleef.&nbsp;

Van: Wertheim, Philip Aan: Wertheim, Willem Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-09-30 Onderwerp: Het kamp bezoeken is alleen mogelijk met een vergunning. Slager Abraham da Cunha uit Betondorp werkt ook in het kamp. Philip hoopt dat hij snel weer samen met zijn neefje voetbal kan gaan kijken bij Ajax. Verder vraagt hij zijn familie meer te schrijven net als toen hij nog in Diever verbleef.&nbsp;

Brief van Philip Wertheim aan zijn broer Willem vanuit kamp Westerbork

Personen