In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Van: de gemeente Amsterdam&nbsp; Aan: Kaufmann, Alfred Plaats: Amsterdam Datum: 1951-06-30 Onderwerp: geboorte; vlucht naar Nederland; deportatie naar kamp Westerbork; deportatie naar het buitenland (Bergen-Belsen) en komende uit Palestina.&nbsp;

Van: de gemeente Amsterdam&nbsp; Aan: Kaufmann, Alfred Plaats: Amsterdam Datum: 1951-06-30 Onderwerp: geboorte; vlucht naar Nederland; deportatie naar kamp Westerbork; deportatie naar het buitenland (Bergen-Belsen) en komende uit Palestina.&nbsp;

Uittreksel uit het geboorteregister van de gemeente Amsterdam betreffende Alfred Kaufmann

Geld

Foto van de keuken en kantine van het Joodse werkkamp Kloosterhaar met daarvoor enkele personen. Plaats: Kloosterhaar, werkkamp

Foto van de keuken en kantine van het Joodse werkkamp Kloosterhaar met daarvoor enkele personen. Plaats: Kloosterhaar, werkkamp

Foto van het (Joods) werkkamp Kloosterhaar

Uitgaande transporten kamp Westerbork

Transport 14 september 1943 - Theresienstadt

Van: Afwik. Bur. Conc.kampen Ned. Rode Kruis Aan: Matteman, Joseph Plaats: 's Gravenhage Datum: 1946-01-12 Onderwerp: informatie betreffende Matteman-Viejera, Sara geb. 1888-05-29

Van: Afwik. Bur. Conc.kampen Ned. Rode Kruis Aan: Matteman, Joseph Plaats: 's Gravenhage Datum: 1946-01-12 Onderwerp: informatie betreffende Matteman-Viejera, Sara geb. 1888-05-29

Brief van het Afwikkelingsbureau Rode Kruis aan Joseph Matteman

Foto van het badhuis, barak 27

Foto van een dienstwoning in aanbouw in Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.

Foto van een dienstwoning in aanbouw in Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.

Foto van een dienstwoning in aanbouw in Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork

Van: Afwik. Bur. Conc.kampen Ned. Rode Kruis Aan: Matteman, Joseph Plaats: 's Gravenhage Datum: 1946-01-12 Onderwerp: informatie betreffende Matteman, Mozes geb. 1892-11-20

Van: Afwik. Bur. Conc.kampen Ned. Rode Kruis Aan: Matteman, Joseph Plaats: 's Gravenhage Datum: 1946-01-12 Onderwerp: informatie betreffende Matteman, Mozes geb. 1892-11-20

Foto van Frans Koert Zander Datum: 1938

Foto van Frans Koert Zander

Foto van onder 3 marechaussee en drie vrouwen in Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.

Foto van onder 3 marechaussee en drie vrouwen in Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.

Foto van 3 marechaussee en drie vrouwen in Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork

Drie kampbewoners in hun werkoutfit in Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.

Drie kampbewoners in hun werkoutfit in Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.

Drie kampbewoners in hun werkoutfit in Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork

Foto van C. van den Bogert als marechaussee in kamp Westerbork De foto is gemaakt door Breslauer

Foto van C. van den Bogert als marechaussee in kamp Westerbork De foto is gemaakt door Breslauer

Foto van C. van den Bogert als marechaussee in kamp Westerbork

Foto van Lea Overste-Baruch met haar kleinzonen Arnold (links) en Mauritius. Zij is weduwe van Maurits Sjouwerman (1872-1930) en later hertrouwd met Marcus Overste in 1934.

Foto van Lea Overste-Baruch met haar kleinzonen Arnold (links) en Mauritius. Zij is weduwe van Maurits Sjouwerman (1872-1930) en later hertrouwd met Marcus Overste in 1934.

Foto van Lea Overste-Baruch met haar kleinzonen Arnold en Mauritius

Van: Jacobs, Ies, Hetty en Janneke Aan: Pekel, Hilbert, Tine en kinderen Plaats: Amsterdam Datum: 1948-08-25 Onderwerp: Bezoek aan Amsterdam tijdens de feestweek. Logeren bij familie Jacobs.

Van: Jacobs, Ies, Hetty en Janneke Aan: Pekel, Hilbert, Tine en kinderen Plaats: Amsterdam Datum: 1948-08-25 Onderwerp: Bezoek aan Amsterdam tijdens de feestweek. Logeren bij familie Jacobs.

Brief van Ies Jacobs aan familie Pekel vanuit Amsterdam

Foto's van Susanna Veldman. De portretfoto is in de zomer van 1940 gemaakt.

Foto's van Susanna Veldman. De portretfoto is in de zomer van 1940 gemaakt.

Foto's van Susanna Veldman

Foto van het gezin van Dijk-Sjouwerman en neef Mauritius (links)

Foto van het gezin van Dijk-Sjouwerman en neef Mauritius (links)

Foto van het gezin van Dijk-Sjouwerman en neef Mauritius

Foto van marechaussee Joost Boer en ander personeel in Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork

Foto van marechaussee Joost Boer en ander personeel in Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork

Van: Bonewit, Hijman (Henk) Aan: Pekel, Hilbert en Tine Plaats: Sappemeer Datum: 1945-09-28 Onderwerp: Treintijden voor de reis van Hoogeveen naar Leeuwarden. I. Jacobs zal contact opnemen over vervolg.&nbsp;

Van: Bonewit, Hijman (Henk) Aan: Pekel, Hilbert en Tine Plaats: Sappemeer Datum: 1945-09-28 Onderwerp: Treintijden voor de reis van Hoogeveen naar Leeuwarden. I. Jacobs zal contact opnemen over vervolg.&nbsp;

Brief van Hijman Bonewit aan familie Pekel vanuit Sappemeer

Foto van een voetbalteam bestaande uit bewoners van het kamp en niet-Joods personeel Plaats: Westerbork, Centraal Vluchtelingenkamp Datum: 1940-1942 Rechts: Ignaz Felmann, 2de van links zittend Alfred Goldstein.

Foto van een voetbalteam bestaande uit bewoners van het kamp en niet-Joods personeel Plaats: Westerbork, Centraal Vluchtelingenkamp Datum: 1940-1942 Rechts: Ignaz Felmann, 2de van links zittend Alfred Goldstein.

Foto van een voetbalteam bestaande uit bewoners van het kamp en niet-Joods personeel

David Schlosser kwam in 1913 vanuit Den Ham naar Markelo en trouwde toen met de Markelose Eva Cohen. David was handelaar in onder meer vee en woonde aanvankelijk achter het gemeentehuis aan de Stationsstraat. Toen in 1927 de gemeente haar eerste huurwoningen liet bouwen, kreeg de familie Schlosser een woning aan de Bergweg (pand 26). Uit de gemeentelijke stukken blijkt trouwens dat Schlosser aan de betaling van de huur geen hoge prioriteit toekende. Toen David in 1942 zou worden afgevoerd is nog geprobeerd om hem te helpen. Hij werd naar zijn geboorteplaats Den Ham gebracht en dook daar onder. Maar David kreeg heimwee en fietste terug naar Markelo, waar hij al na enkele dagen samen met zijn zoon Gompert werd opgepakt. Toen later Eva en dochter Sophia ingeseind kregen dat ook zij opgehaald zouden worden, vluchtten ze naar de bossen op de Markeloseberg. In de veronderstelling dat de kust veilig was keerden ze 's avonds weer naar huis terug. Diezelfde nacht nog werden ze echter van het bed gelicht en afgevoerd.&nbsp; Bron: http://www.dehofmarken.nl/Portals/1/Oorlogsslachtoffers.pdf

Bekendmaking&nbsp; Datum: 1943-09-09&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Onderwerp: Verzoeken voor terugstelling in te dienen.

Bekendmaking&nbsp; Datum: 1943-09-09&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Onderwerp: Verzoeken voor terugstelling in te dienen.

Bekendmaking over indienen van verzoeken voor terugstelling van transport

Toelichting over verschillende collectiestukken die in het bezit van Aad van As waren: Oranje sjerp; prenttekening; fotoalbum Humor und Melodie en de&nbsp;De Westerborker.

Toelichting over verschillende collectiestukken die in het bezit van Aad van As waren: Oranje sjerp; prenttekening; fotoalbum Humor und Melodie en de&nbsp;De Westerborker.

Verslag van Aad van As over verschillende collectiestukken

Van: Jacobs, Ies en Hetty Aan: Pekel, familie Plaats: Amsterdam Datum: 1945-10-29 Onderwerp: Met de brief worden een jasje, snoep en sigaretten gestuurd voor het gezin Pekel. De opgestuurde koffiepot wordt dagelijks gebruikt.&nbsp;

Van: Jacobs, Ies en Hetty Aan: Pekel, familie Plaats: Amsterdam Datum: 1945-10-29 Onderwerp: Met de brief worden een jasje, snoep en sigaretten gestuurd voor het gezin Pekel. De opgestuurde koffiepot wordt dagelijks gebruikt.&nbsp;