In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

Van: Dowor Touf Aan: Cohen-Elburg, J. Plaats: Den Haag Datum: 1927-05-23 Onderwerp: bijdrage van 10 gulden voor jubilaris Louis Coster.&nbsp;

Van: Dowor Touf Aan: Cohen-Elburg, J. Plaats: Den Haag Datum: 1927-05-23 Onderwerp: bijdrage van 10 gulden voor jubilaris Louis Coster.&nbsp;

Brief van het bestuur van 'Dowor Touf' aan J. Cohen-Elburg in verband met bijdrage voor de heer Coster

Het fluitorkest van Schattenberg onder leiding van dirigent Wilhelmus Maail.

Het fluitorkest van Schattenberg onder leiding van dirigent Wilhelmus Maail.

Het fluitorkest van Schattenberg

Leven in Schattenberg

Onderwijs in Schattenberg

Van: Kuhuwael. Th. O. Aan: wie het betreft Plaats: Schattenberg, woonoord Datum: 1966-03-08 Onderwerp: betere huisvesting voor Ambonezen; zelfzorg, verdwijnen van de centrale keuken en mannen moeten zich melden bij Arbeidsbureaus; plan voor en nieuwe school op de open plek (na de brand van de zestigers), sportzaal in barak 85, de plannen zijn reeds uitgewerkt (1957); van Raalte nieuwe commissaris Ambonezenzorg, verandering van beleid; ambtenaren mogen deelnemen aan manifestaties en de bijeenkomst van 25 april; verbetering van huisvesting ter plaatse wordt van tafel geveegd; plan van het onderbrengen van Molukkers in woonwijken komt door de beide kamers; houding van de gemeenten over het huisvesten van Ambonezen is wisselend van veel tot geen; hoe dan ook het resultaat is dat Ambonezen in kleine groepjes zullen worden verspreid; er zal door de Molukse vertegenwoordigers worden gepleit voor zo groot mogelijke concentraties van Molukse bewoners in een woonwijk, eigen kerk en een eigen school; Schattenberg moet een geheel blijven, ook aangegeven door Manusama en Lokollo; plan van het CAZ is dat Schattenberg moet worden opgedeeld in wijken in Assen, Hoogeveen, Drachten en en Groningen; waarom geen lokale verbetering aan de woningen?; starre houding van de autoriteiten; begin uitzetten rooilijnen Veningerland te Assen; de woonwijk komt er en Schattenberg gaar er naartoe, maar hoe?; gemengde commissie wordt samengesteld door de minister; Schattenberg wil niet; gedeputeerde Staten van Drenthe wil dat het gebied een recreatiegebied gaat worden; en Defensie wil er en oefenterrein van maken; (Ministerie van Onderwijs) komst van de Radiotelescopen, er moet een stiltegebied komen; barakken kunnen als kantoor worden gebruikt; En wat nu met de schietbanen? Wat een gedraai; Schattenberg moet bij elkaar blijven, in het geheel naar Assen; De CAZ zegt dat dit niet kan, Schattenberg zegt: ‘Dan verhuizen wij niet’; dreigingen vanuit de CAZ en de gemeente Assen; de gemeenschap wordt onder druk gezet; B en W in Assen is eventueel bereid de woonwijk te vergroten of voor een tweede wijk te zorgen onder voorwaarden); na toezeggingen, adviseren het hoofdbestuur en leidende figuren Schattenberg om naar Assen te verhuizen; gaan de achterblijvenden straks ook naar Assen verhuizen? Eventueel een tweede woonwijk, (voorwaarde) dan moeten de leegstaande 100 huizen wel worden bewoond; geruchten, jullie in Assen boffen maar, de achterblijvers zullen naar andere woonwijken verhuizen; Assen zal bereid zijn voor het bouwen van en tweede woonwijk, ze zullen er meer tijd voor nodig hebben, termijn 2 tot 4 jaar;…. &nbsp; &nbsp;

Van: Kuhuwael. Th. O. Aan: wie het betreft Plaats: Schattenberg, woonoord Datum: 1966-03-08 Onderwerp: betere huisvesting voor Ambonezen; zelfzorg, verdwijnen van de centrale keuken en mannen moeten zich melden bij Arbeidsbureaus; plan voor en nieuwe school op de open plek (na de brand van de zestigers), sportzaal in barak 85, de plannen zijn reeds uitgewerkt (1957); van Raalte nieuwe commissaris Ambonezenzorg, verandering van beleid; ambtenaren mogen deelnemen aan manifestaties en de bijeenkomst van 25 april; verbetering van huisvesting ter plaatse wordt van tafel geveegd; plan van het onderbrengen van Molukkers in woonwijken komt door de beide kamers; houding van de gemeenten over het huisvesten van Ambonezen is wisselend van veel tot geen; hoe dan ook het resultaat is dat Ambonezen in kleine groepjes zullen worden verspreid; er zal door de Molukse vertegenwoordigers worden gepleit voor zo groot mogelijke concentraties van Molukse bewoners in een woonwijk, eigen kerk en een eigen school; Schattenberg moet een geheel blijven, ook aangegeven door Manusama en Lokollo; plan van het CAZ is dat Schattenberg moet worden opgedeeld in wijken in Assen, Hoogeveen, Drachten en en Groningen; waarom geen lokale verbetering aan de woningen?; starre houding van de autoriteiten; begin uitzetten rooilijnen Veningerland te Assen; de woonwijk komt er en Schattenberg gaar er naartoe, maar hoe?; gemengde commissie wordt samengesteld door de minister; Schattenberg wil niet; gedeputeerde Staten van Drenthe wil dat het gebied een recreatiegebied gaat worden; en Defensie wil er en oefenterrein van maken; (Ministerie van Onderwijs) komst van de Radiotelescopen, er moet een stiltegebied komen; barakken kunnen als kantoor worden gebruikt; En wat nu met de schietbanen? Wat een gedraai; Schattenberg moet bij elkaar blijven, in het geheel naar Assen; De CAZ zegt dat dit niet kan, Schattenberg zegt: ‘Dan verhuizen wij niet’; dreigingen vanuit de CAZ en de gemeente Assen; de gemeenschap wordt onder druk gezet; B en W in Assen is eventueel bereid de woonwijk te vergroten of voor een tweede wijk te zorgen onder voorwaarden); na toezeggingen, adviseren het hoofdbestuur en leidende figuren Schattenberg om naar Assen te verhuizen; gaan de achterblijvenden straks ook naar Assen verhuizen? Eventueel een tweede woonwijk, (voorwaarde) dan moeten de leegstaande 100 huizen wel worden bewoond; geruchten, jullie in Assen boffen maar, de achterblijvers zullen naar andere woonwijken verhuizen; Assen zal bereid zijn voor het bouwen van en tweede woonwijk, ze zullen er meer tijd voor nodig hebben, termijn 2 tot 4 jaar;…. &nbsp; &nbsp;

Verslag van Th. O. Kuhuwael over verleden, heden en toekomst ten aanzien van de Molukse gemeenschap in woonoord Schattenberg

Notitie van een bekendmaking Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-07-20 Onderwerp: elke inwonende van deze barak is vanaf heden verplicht dagelijks 50 vliegen met de geleverde vliegenklapper te vernietigen en verpakt in papier 's avonds tussen 8-9 uur af te leveren.&nbsp; Het gaat om bekendmakingen die deels in de barak te lezen zijn, maar ook mondeling worden verspreid. In verband met de doofheid van Estella worden noties van bekendmakingen gemaakt, zodat zij deze kan lezen.

Notitie van een bekendmaking Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-07-20 Onderwerp: elke inwonende van deze barak is vanaf heden verplicht dagelijks 50 vliegen met de geleverde vliegenklapper te vernietigen en verpakt in papier 's avonds tussen 8-9 uur af te leveren.&nbsp; Het gaat om bekendmakingen die deels in de barak te lezen zijn, maar ook mondeling worden verspreid. In verband met de doofheid van Estella worden noties van bekendmakingen gemaakt, zodat zij deze kan lezen.

Notitie van een bekendmaking dagelijks 50 vliegen in te leveren

Van: het Gewestelijk Arbeidsbureau Meppel Aan: de Groot, Samuel Plaats: Meppel Datum: 1944-03-13 Onderwerp: Samuel krijgt een oproep om zich te melden bij het Joods werkkamp bij vliegveld Havelte.

Van: het Gewestelijk Arbeidsbureau Meppel Aan: de Groot, Samuel Plaats: Meppel Datum: 1944-03-13 Onderwerp: Samuel krijgt een oproep om zich te melden bij het Joods werkkamp bij vliegveld Havelte.

Oproep van het Gewestelijk Arbeidsbureau Meppel aan Samuel de Groot voor het Joodse werkkamp Havelte

Van: Roos-Gosschalk, H. Aan: Annie en haar gezin Plaats: Deventer Datum: 1942-09-20 Onderwerp: dank voor de verjaardagskaart voor haar en haar moeder; haar man is al drie weken in het Joodse werkkamp te Hummelo (Wittebrink); vrijdagmorgen naar huis gekomen; broer Gersom was er niet (op de verjaardag). Henriette weet niet hoe ze hem kan bereiken. Hij is al doorgestuurd naar Duitsland; met moeder gaat het achteruit. Ze is zwak; echtgenoot Michiel moet dinsdag weer terug naar zijn werkkamp, dag uitstel gekregen; angst elk moment een oproep te krijgen voor Polen…

Van: Roos-Gosschalk, H. Aan: Annie en haar gezin Plaats: Deventer Datum: 1942-09-20 Onderwerp: dank voor de verjaardagskaart voor haar en haar moeder; haar man is al drie weken in het Joodse werkkamp te Hummelo (Wittebrink); vrijdagmorgen naar huis gekomen; broer Gersom was er niet (op de verjaardag). Henriette weet niet hoe ze hem kan bereiken. Hij is al doorgestuurd naar Duitsland; met moeder gaat het achteruit. Ze is zwak; echtgenoot Michiel moet dinsdag weer terug naar zijn werkkamp, dag uitstel gekregen; angst elk moment een oproep te krijgen voor Polen…

Brief van H. Roos-Gosschalk aan Annie en haar gezin vanuit Deventer

Van: Ingenieur der Genie&nbsp; Aan: Prov. Elektr. bedrijf Groningen&nbsp; Plaats: Groningen&nbsp; Datum: 1952-03-07&nbsp; Onderwerp: rekening kamp Schattenberg

Van: Ingenieur der Genie&nbsp; Aan: Prov. Elektr. bedrijf Groningen&nbsp; Plaats: Groningen&nbsp; Datum: 1952-03-07&nbsp; Onderwerp: rekening kamp Schattenberg

Brief van de Ingenieur der Genie aan het Prov. Elektr. bedrijf Groningen

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Joodse werkkampen

Joods werkkamp de Wittebrink

Van: van Dijk, Salomon en zijn vrouw (voor de kinderen tante Juup) Aan: dochter Marja en Hannie en zoon Arthur Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-07 Onderwerp: verjaardag Marja, boek ontvangen?; kinderen wonen nu dichter bij elkaar en kunnen elkaar spreken; over school; pleegouders; adviezen voor de kinderen…

Van: van Dijk, Salomon en zijn vrouw (voor de kinderen tante Juup) Aan: dochter Marja en Hannie en zoon Arthur Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-07 Onderwerp: verjaardag Marja, boek ontvangen?; kinderen wonen nu dichter bij elkaar en kunnen elkaar spreken; over school; pleegouders; adviezen voor de kinderen…

Briefkaart van Salomon en Juup van Dijk aan hun kinderen vanuit kamp Westerbork

Personen