In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

Van: Vader Aan: Co en Piet Plaats: Amsterdam Datum: 1943-04-06 Onderwerp: Onzekerheid over moeder en Henny; nu ook razzia's in de buurt; vader heeft een dubbele Sper; eindelijk geen leven meer, vrijwillig meegaan heeft geen zin, omdat ze toch worden gescheiden. En als hij ook weg is, kan hij niets meer doen; ‘ook mijn tijd zal komen’…

Van: Vader Aan: Co en Piet Plaats: Amsterdam Datum: 1943-04-06 Onderwerp: Onzekerheid over moeder en Henny; nu ook razzia's in de buurt; vader heeft een dubbele Sper; eindelijk geen leven meer, vrijwillig meegaan heeft geen zin, omdat ze toch worden gescheiden. En als hij ook weg is, kan hij niets meer doen; ‘ook mijn tijd zal komen’…

Brief van vader aan Co en Piet vanuit Amsterdam

Van: Waterman, Mirjam&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-05-18 Oproep voor transport naar Bergen-Belsen op 19 mei 1944.

Van: Waterman, Mirjam&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-05-18 Oproep voor transport naar Bergen-Belsen op 19 mei 1944.

Oproep voor Mirjam Waterman voor een transport naar Bergen-Belsen

Philip en Helena trouwden op 26 mei 1921 in Rotterdam.

Philip en Helena trouwden op 26 mei 1921 in Rotterdam.

Huwelijksfoto van Philip Maurits Marx en Helena Peekel

Informatie uit andere archieven

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Aan de Markt 4 had David Kats bij zijn woning een slagerij. Hij was getrouwd met Rebecca Kropveld en samen hadden ze vier kinderen; Max, Betje, Antonie en Nathan. De kinderen bezochten de openbare lagere school in Beilen. Vader was lid van muziekvereniging Union in Beilen, waar hij trompet speelde. Ook was hij onder andere als kerkbestuurslid actief in de Joodse gemeente. Naast de familie Kats was het café van de familie Padding. Ze hadden goede contacten met elkaar. Op vrijdagavond deed vader Padding altijd het licht aan bij de familie Kats. Ze mochten dit niet zelf doen vanwege de Sabbath. Zoon Bram Padding begreep dat niet echt op jonge leeftijd en vroeg zich wel eens af waarom ze dat niet zelf konden doen. Als dank bakte Rebecca vaak een ‘kippentaartje’ voor de familie Padding; ze gebruikte hierin kippenvet in plaats van boter.&nbsp;

Markt 4, Beilen

De werkverruimingskampen waren in de jaren dertig door de Nederlandse regering gebouwd om werklozen in het kader van de werkverschaffing te huisvesten. Een aantal van deze kampen werd ontruimd om plaats te maken voor door anti-Joodse maatregelen werkloos geworden Joodse mannen.

Joodse werkkampen in Nederland

‘Ik heb bestek uit het Apeldoornsche Bosch. Hebben jullie daar belangstelling voor?’, zo schreef ze mij in een e-mail. Ik belde haar op. Ze kocht regelmatig delen uit vrijgekomen inboedels op, die ze vervolgens in haar huisje vol antiek en curiosa te koop aanbood. ‘Aan dit soort dingen wil ik geen geld verdienen. Meestal geef ik het aan een goed doel. Maar deze bestekdelen, nee, dat is niet zomaar iets.’ Ze zocht een goede bestemming. Of ik even langs wilde komen.

Twee lepels, een vork en een theelepel

<blockquote>‘Mijn liefste Netty, De laatste afscheidskaart ontvang je vanuit de trein. We zitten met ruim 40 mensen + bagage en het is benauwd in veewagen. We zijn vol goeden moed. Tot een spoedig weerziens in ons dierbare Hollandje. Vaarwel en kus, Hertha.’</blockquote>‘Toen ik die kaart had gelezen zei ik tegen mijn moeder : ‘Mam, we zien haar nooit meer terug’, herinnerde Netty Hietkamp-Renès zich. Drie jaar eerder, in 1940, ontmoetten Hertha en Netty elkaar op hun eerste schooldag op de Huishoudschool in Deventer. Ze werden hartsvriendinnen.

Het verhaal van Hertha Aussen

Leo Blumensohn maakte deel uit van de groep Duitse Joden die na de pogrom van 9 op 10 november 1938 besloot naar Nederland te vluchten. Hij &nbsp;werd in oktober 1939 de eerste bewoner van het vluchtelingenkamp Westerbork en speelde een belangrijke rol bij religieuze en culturele activiteiten in het kamp.&nbsp;

Het verhaal van Leo Blumensohn

Gebeurtenissen kamp Westerbork

Branden kamp Westerbork

Van: Groenteman, Mozes Aan: oom Gerrit en gezin Plaats: Amsterdam Datum: 1943-03-15 Onderwerp: als er iets met haar gezin gaat gebeuren, zal ze er voor zorgen dat er geld wordt opgestuurd, zodat Gerrit wat pakketjes kan opsturen…

Van: Groenteman, Mozes Aan: oom Gerrit en gezin Plaats: Amsterdam Datum: 1943-03-15 Onderwerp: als er iets met haar gezin gaat gebeuren, zal ze er voor zorgen dat er geld wordt opgestuurd, zodat Gerrit wat pakketjes kan opsturen…

Brief van Mozes Groenteman aan oom Gerrit vanuit Amsterdam

Van: Groenteman, Mozes Aan: oom Gerrit en gezin Plaats: Amsterdam Datum: 1943-04-11 Onderwerp: ze maken zich zorgen om oom Gerrit en zijn gezin, omdat ze al en tijdje niets gehoord hebben; dreiging Arbeidsinzet voor een zoon; Mozes en zijn gezin hebben behoefte aan boter, haast niet te krijgen; mogelijk ook sigaretten, die heel duur worden…

Van: Groenteman, Mozes Aan: oom Gerrit en gezin Plaats: Amsterdam Datum: 1943-04-11 Onderwerp: ze maken zich zorgen om oom Gerrit en zijn gezin, omdat ze al en tijdje niets gehoord hebben; dreiging Arbeidsinzet voor een zoon; Mozes en zijn gezin hebben behoefte aan boter, haast niet te krijgen; mogelijk ook sigaretten, die heel duur worden…

Van: Groenteman, Mozes Aan: oom Gerrit en gezin Plaats: Amsterdam Datum: 1943-05-03 Onderwerp: nieuw adres aan het Waterlooplein, p/a Vischjager; dagelijks leven en omstandigheden…; tot nu toe maken ze het nog goed; hopelijk mogen ze elkaar gauw weer zien…

Van: Groenteman, Mozes Aan: oom Gerrit en gezin Plaats: Amsterdam Datum: 1943-05-03 Onderwerp: nieuw adres aan het Waterlooplein, p/a Vischjager; dagelijks leven en omstandigheden…; tot nu toe maken ze het nog goed; hopelijk mogen ze elkaar gauw weer zien…

Brief van Mozes Groenteman aan oom Gerrit en zijn gezin vanuit Amsterdam

Van: Groenteman-Polk, Elisabeth en Mozes Aan: oom Gerrit en gezin Plaats: Amsterdam Datum: 1943-05-08 Onderwerp: bedankt voor de boter en de sigaartjes; geen familie meer, Gerrit is voor hun als vader en moeder; hun eigen brood sturen ze naar familieleden in de kampen, zelf eten ze taptemelk pap; als ze worden opgepakt zullen ze geld sturen en doorgeven waar ze zijn terechtgekomen; een zuster van Elisabeth zit met haar gezin in kamp Vught, ze sturen hun brood toe, ze sturen hun 6 broden en andere levensmiddelen per week…; graag een jurk retour; gelukkig zijn ze zelf nog thuis…

Van: Groenteman-Polk, Elisabeth en Mozes Aan: oom Gerrit en gezin Plaats: Amsterdam Datum: 1943-05-08 Onderwerp: bedankt voor de boter en de sigaartjes; geen familie meer, Gerrit is voor hun als vader en moeder; hun eigen brood sturen ze naar familieleden in de kampen, zelf eten ze taptemelk pap; als ze worden opgepakt zullen ze geld sturen en doorgeven waar ze zijn terechtgekomen; een zuster van Elisabeth zit met haar gezin in kamp Vught, ze sturen hun brood toe, ze sturen hun 6 broden en andere levensmiddelen per week…; graag een jurk retour; gelukkig zijn ze zelf nog thuis…

Brief van Elisabeth en Mozes Groenteman-Polk aan oom Gerrit en zijn gezin vanuit Amsterdam

Van: Hoofd Afdeling Armwezen&nbsp; Aan: Baron van Atersum en W. Lammers&nbsp; Plaats: Den Haag&nbsp; Datum: 1940-05-08&nbsp; Onderwerp: Lijst met de samenstelling van de bevolking in het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork. Dit als voorbereiding voor een eventuele evacuatie. Volgens de lijst gaat het om 791 personen.

Van: Hoofd Afdeling Armwezen&nbsp; Aan: Baron van Atersum en W. Lammers&nbsp; Plaats: Den Haag&nbsp; Datum: 1940-05-08&nbsp; Onderwerp: Lijst met de samenstelling van de bevolking in het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork. Dit als voorbereiding voor een eventuele evacuatie. Volgens de lijst gaat het om 791 personen.

Brief van het Hoofd Afdeling Armwezen aan Baron van Atersum en W. Lammers

Van: Enthoven-van Lier; H.S.C.C. Aan: Enthoven-Croll, J. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-09-03 Onderwerp: brieven ontvangen; op zondag 5 september was een Duitse dominee uit Amsterdam voor de kerkdienst; van de darmspecialist poeders gekregen die haar goed doen, behalve rauwe en zure komkommers eet ze alles weer; pakje met kapotte schoenen ontvangen, ze waren door de schoenmaker in het kamp ook niet meer te repareren; in andere pakjes zat veel fruit: appels, citroenen, peren en bijvoorbeeld norit; achter haar barak is een stukje heide, tijdens de mooie dagen van de afgelopen week rust ze hier uit, dat is beter dan in het bed in de barak liggen; de twee jongens van Paul zijn beiden ziek. Ze liggen in het ziekenhuis, de een heeft roodvonk, waterpokken en mazelen, de ander buikloop met hoge koorts; Paul spreekt ze vaak, Liesbeth zijn vrouw niet; Zij heeft trouwens haar thermosfles gebroken. Henriette heeft behoefte aan een nieuwe bijvoorbeeld voor thee; tante Truus ligt in het ziekenhuis en tante Lien heeft een vriendin die Henriette constant schaduwt..

Van: Enthoven-van Lier; H.S.C.C. Aan: Enthoven-Croll, J. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-09-03 Onderwerp: brieven ontvangen; op zondag 5 september was een Duitse dominee uit Amsterdam voor de kerkdienst; van de darmspecialist poeders gekregen die haar goed doen, behalve rauwe en zure komkommers eet ze alles weer; pakje met kapotte schoenen ontvangen, ze waren door de schoenmaker in het kamp ook niet meer te repareren; in andere pakjes zat veel fruit: appels, citroenen, peren en bijvoorbeeld norit; achter haar barak is een stukje heide, tijdens de mooie dagen van de afgelopen week rust ze hier uit, dat is beter dan in het bed in de barak liggen; de twee jongens van Paul zijn beiden ziek. Ze liggen in het ziekenhuis, de een heeft roodvonk, waterpokken en mazelen, de ander buikloop met hoge koorts; Paul spreekt ze vaak, Liesbeth zijn vrouw niet; Zij heeft trouwens haar thermosfles gebroken. Henriette heeft behoefte aan een nieuwe bijvoorbeeld voor thee; tante Truus ligt in het ziekenhuis en tante Lien heeft een vriendin die Henriette constant schaduwt..

Brief van Henriette Enthoven-van Lier aan lieve allemaal vanuit kamp Westerbork

Van: vader Aan: Piet en Co Plaats: Amsterdam Datum: 1943-04-01 Onderwerp: moeder van zijn vrouw en haar zus Henny zouden worden opgehaald, door tussenkomst van relaties van Siegfried Rosenberg werd het uitgesteld, bij het horen viel Liesje flauw. Nu zijn ze toch opgehaald met ambulance en naar de Schouwburg gebracht is opgehaald; Siegfried deed er alles aan om in de Schouwburg te kunnen komen; alleen levensmiddelen kunnen worden toegestuurd om de toestand wat dragelijk te maken…

Van: vader Aan: Piet en Co Plaats: Amsterdam Datum: 1943-04-01 Onderwerp: moeder van zijn vrouw en haar zus Henny zouden worden opgehaald, door tussenkomst van relaties van Siegfried Rosenberg werd het uitgesteld, bij het horen viel Liesje flauw. Nu zijn ze toch opgehaald met ambulance en naar de Schouwburg gebracht is opgehaald; Siegfried deed er alles aan om in de Schouwburg te kunnen komen; alleen levensmiddelen kunnen worden toegestuurd om de toestand wat dragelijk te maken…

Brief van vader aan Piet en Co vanuit Amsterdam

Van: Groenteman-Polk, Elisabeth en Max Aan: oom Gerrit en gezin Plaats: de trein Datum: 1943-05-18 Onderwerp: ze zitten in de trein op weg naar Duitsland; Max is erg flink, van hem de groeten; het is benauwend, ze zitten met 65 personen in een goederenwagon; ze zullen altijd aan Gerrit blijven denken…

Van: Groenteman-Polk, Elisabeth en Max Aan: oom Gerrit en gezin Plaats: de trein Datum: 1943-05-18 Onderwerp: ze zitten in de trein op weg naar Duitsland; Max is erg flink, van hem de groeten; het is benauwend, ze zitten met 65 personen in een goederenwagon; ze zullen altijd aan Gerrit blijven denken…

Briefkaart van Max en Elisabeth Groenteman-Polk aan oom Gerrit vanuit de trein

Van: Groenteman-Polk, Elisabeth en Max Aan: oom Gerrit en gezin Plaats: Amersfoort (poststempel Putten) Datum: 1943-05-10 Onderwerp: ze zijn op weg naar kamp Westerbork; stop in Amersfoort; het schrijven gaat lastig in de trein; ze laten de moed niet zakken; ze hopen elkaar weer gauw te zien in goede omstandigheden…&nbsp;

Van: Groenteman-Polk, Elisabeth en Max Aan: oom Gerrit en gezin Plaats: Amersfoort (poststempel Putten) Datum: 1943-05-10 Onderwerp: ze zijn op weg naar kamp Westerbork; stop in Amersfoort; het schrijven gaat lastig in de trein; ze laten de moed niet zakken; ze hopen elkaar weer gauw te zien in goede omstandigheden…&nbsp;

Briefkaart van Max Groenteman aan oom Gerrit via Amersfoort op weg naar kamp Westerbork

Personen