In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Kampleven Westerbork

Vriendschappen kamp Westerbork

Van: onbekend Aan: Groenheim-Goldsteen Plaats: Amsterdam Datum: 1943-05 Onderwerp: verzenden van een pakketje.

Van: onbekend Aan: Groenheim-Goldsteen Plaats: Amsterdam Datum: 1943-05 Onderwerp: verzenden van een pakketje.

Bewijs van verzending van een pakketje naar mevrouw Groenheim-Goldsteen in kamp Westerbork

Sonder-Ausweis&nbsp; Cohen, Joseph, 8-5-02, B7 ist berechtigt das Lager Westerbork zu verlassen, um in: allen Betrieben Arbeiten zu verrichten (DB 6). Gültig bis auf Weiteres

Sonder-Ausweis&nbsp; Cohen, Joseph, 8-5-02, B7 ist berechtigt das Lager Westerbork zu verlassen, um in: allen Betrieben Arbeiten zu verrichten (DB 6). Gültig bis auf Weiteres

Sonderausweis van Joseph Cohen

De Westerborker Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1945-04-18 Onderwerp: reorganisatie van de kampleiding, hoofden van de verschillende afdelingen; herdenkingsbijeenkomst; bridge toernooi; tolken; Engelse lectuur; oorlogs-overzicht; kledingmagazijn en radio-uitzending.

De Westerborker Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1945-04-18 Onderwerp: reorganisatie van de kampleiding, hoofden van de verschillende afdelingen; herdenkingsbijeenkomst; bridge toernooi; tolken; Engelse lectuur; oorlogs-overzicht; kledingmagazijn en radio-uitzending.

De Westerborker nummer 2 van 18 april 1945

Plattegrond, aanzichten en doorsnede van barak 82 en de keukenbarakken Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1959-10

Plattegrond, aanzichten en doorsnede van barak 82 en de keukenbarakken Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1959-10

Plattegrond met aanzichten en doorsnede van barak 82 en de keukenbarakken

Van: Vos, L.&nbsp; Aan: Lackrooy, Mevr.&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1943-07-26&nbsp; Onderwerp: pakketten; dagelijkse gang van zaken.

Van: Vos, L.&nbsp; Aan: Lackrooy, Mevr.&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1943-07-26&nbsp; Onderwerp: pakketten; dagelijkse gang van zaken.

Briefkaart van Leen Vos aan mevrouw Lackrooy vanuit kamp Westerbork

De Westerborker Nieuws uit Kamp Westerbork 1945-04-18 No. 2&nbsp; Inhoud: Reorganisatie kampleiding en organisatie, zes Afdelingen (Barnes, Montezinos, Vles, Cohen, David, Cohen, Zielke, Witsen, Cohen, Pisk, Spanier, Dresden, Wachsmann, Meents, de Jong, Schiff en Speijer; Herdenkings- bijeenkomst, v.d. Hak, viool; Bridgetournier (Mouw en Barend); gevraagd tolken; Engelsche lectuur inleveren voor in het kamp gelegerde militairen; Oorlogsoverzicht; Kledingmagazijn; radio-uitzending.

De Westerborker Nieuws uit Kamp Westerbork 1945-04-18 No. 2&nbsp; Inhoud: Reorganisatie kampleiding en organisatie, zes Afdelingen (Barnes, Montezinos, Vles, Cohen, David, Cohen, Zielke, Witsen, Cohen, Pisk, Spanier, Dresden, Wachsmann, Meents, de Jong, Schiff en Speijer; Herdenkings- bijeenkomst, v.d. Hak, viool; Bridgetournier (Mouw en Barend); gevraagd tolken; Engelsche lectuur inleveren voor in het kamp gelegerde militairen; Oorlogsoverzicht; Kledingmagazijn; radio-uitzending.

Activiteiten Herinneringscentrum Kamp Westerbork

Herdenkingen kamp Westerbork

Herdenkingen Vervolging Sinti en Roma kamp Westerbork

Herdenkingen Bevrijding kamp Westerbork

Kristallnachtherdenkingen Kamp Westerbork

Dodenherdenkingen kamp Westerbork

Herdenkingen Het Eerste Transport kamp Westerbork

Herdenkingen Verzetsgraf

Holocaust Memorial Day

Herinneringscentrum Kamp Westerbork

Busexcursies Herinneringscentrum Kamp Westerbork

Onthullingen herinrichting terrein kamp Westerbork

Vriendendagen Herinneringscentrum Kamp Westerbork

(Her)openingen Herinneringscentrum Kamp Westerbork

Bijzondere bezoeken voormalig kamp Westerbork

Reünies Herinneringscentrum Kamp Westerbork

Filmvoorstellingen Herinneringscentrum Kamp Westerbork

Muziekuitvoeringen Herinneringscentrum Kamp Westerbork

Literaire bijeenkomsten Herinneringscentrum Kamp Westerbork

Theatervoorstellingen Herinneringscentrum Kamp Westerbork

Jubilea Herinneringscentrum Kamp Westerbork

Symposia Herinneringscentrum Kamp Westerbork

Van: Prov. Electr.bedrijf Groningen Aan: College van Gedeputeerde Staten Groningen Plaats: Groningen Datum: 1939-05-15 Onderwerp: stroomlevering Vluchtelingenkamp Overeenkomst + begeleidende brief

Van: Prov. Electr.bedrijf Groningen Aan: College van Gedeputeerde Staten Groningen Plaats: Groningen Datum: 1939-05-15 Onderwerp: stroomlevering Vluchtelingenkamp Overeenkomst + begeleidende brief

Brief, Overeenkomst van het Prov. Electr. bedrijf Groningen aan het College van Gedeputeerde Staten Groningen

Foto van het originele treinbord: Westerbork - Auschwitz Auschwitz - Westerbork Het bord is in het kamp van tekst voorzien. Hooghalen, 1997.

Foto van het originele treinbord: Westerbork - Auschwitz Auschwitz - Westerbork Het bord is in het kamp van tekst voorzien. Hooghalen, 1997.

Het treinbord Westerbork-Auschwitz

Van: I.G. Farben Control Group Aan: de Raay, E. Plaats: Frankfurt am Main Datum: 1952-03-07 Onderwerp: verplichting tot betaling is niet erkend; er loopt een rechtszaak, deze kan worden afgewacht; de brief van Eduard zal als aanmelding worden gezien…

Van: I.G. Farben Control Group Aan: de Raay, E. Plaats: Frankfurt am Main Datum: 1952-03-07 Onderwerp: verplichting tot betaling is niet erkend; er loopt een rechtszaak, deze kan worden afgewacht; de brief van Eduard zal als aanmelding worden gezien…

Brief van I.G. Farben Control Group aan E. de Raay over geen toekenning claim en het vervolg

Van: de Joodse Raad voor Amsterdam, Bureau Den Haag Aan: wie het betreft Plaats: Amsterdam/Den Haag Datum: 1942-11-03 Onderwerp: goederenverzending naar kamp Westerbork; reisvergunningen; opname in ziekenhuizen; Sperrung; postverkeer van Duitsland naar Theresienstadt; ziekenbezoek Apeldoornsche Bosch; Palestina-certificaten.

Van: de Joodse Raad voor Amsterdam, Bureau Den Haag Aan: wie het betreft Plaats: Amsterdam/Den Haag Datum: 1942-11-03 Onderwerp: goederenverzending naar kamp Westerbork; reisvergunningen; opname in ziekenhuizen; Sperrung; postverkeer van Duitsland naar Theresienstadt; ziekenbezoek Apeldoornsche Bosch; Palestina-certificaten.

Bulletin nummer 17 van de Joodse Raad voor Amsterdam, Bureau Den Haag

Van: Spetter, B. en Spetter-Prins, H. Aan: Spetter, J. Plaats: Westerbork, kamp/of de trein Datum: 1942-11 Onderwerp: 'Lieve Jac., Gods beste zegen en tot wederzien, je vader en moeder.

Van: Spetter, B. en Spetter-Prins, H. Aan: Spetter, J. Plaats: Westerbork, kamp/of de trein Datum: 1942-11 Onderwerp: 'Lieve Jac., Gods beste zegen en tot wederzien, je vader en moeder.

Bericht van vader en moeder aan J. Spetter

Van: Rosa van der Hal-Prins Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-01-30 Voor Sieg Gedicht ter afscheid van Siegfried Emmering. Rosa moest op transport naar Bergen-Belsen. Uiteindelijk ging ze twee weken later, op 15 februari naar Bergen-Belsen.

Van: Rosa van der Hal-Prins Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-01-30 Voor Sieg Gedicht ter afscheid van Siegfried Emmering. Rosa moest op transport naar Bergen-Belsen. Uiteindelijk ging ze twee weken later, op 15 februari naar Bergen-Belsen.

Gedicht van Rosa van der Hal-Prins

Mededeling Datum: 1943-10-22 Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: toewijzing van sigaretten

Mededeling Datum: 1943-10-22 Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: toewijzing van sigaretten

Mededeling over toewijzing van sigaretten

Van: Acohen, Maurits Aan: Leny, Ru en Tom Plaats: Westerbork, kamp, barak 62. Datum: 1943 Onderwerp: over censuur, over pakketpost; voedseladvies van een dokter gekregen over wat te zenden; advocaat Proosdij is in het kamp. Maurits heeft hem een briefjes geschreven of hij met hem kam praten over de Portugese kwestie; Maurits was op zijn kantoor, maar kon niet worden toegelaten; moeder werkt niet meer samen met Maurits, ze werkt nu bij zilverpapierwerkplaats, licht, doch smerig werk; Maurits werkt op de bonenlezerij; moeder is zenuwachtig als zij 's avonds alleen in de barak zit, de tafels zijn niet verlicht. Ze branden wel eens een kaars, maar daar moeten ze heel zuinig mee zijn; moeder is al voor de tweede keer naar het badhuis geweest. Ze heeft een pasje; normal is het eenmaal in de week, drie minuten aankleden, drie minuten uitkleden en 6 minuten douchen; over wanner het kamp opgeruimd wordt; de oorlog zal niet eeuwig duren.

Van: Acohen, Maurits Aan: Leny, Ru en Tom Plaats: Westerbork, kamp, barak 62. Datum: 1943 Onderwerp: over censuur, over pakketpost; voedseladvies van een dokter gekregen over wat te zenden; advocaat Proosdij is in het kamp. Maurits heeft hem een briefjes geschreven of hij met hem kam praten over de Portugese kwestie; Maurits was op zijn kantoor, maar kon niet worden toegelaten; moeder werkt niet meer samen met Maurits, ze werkt nu bij zilverpapierwerkplaats, licht, doch smerig werk; Maurits werkt op de bonenlezerij; moeder is zenuwachtig als zij 's avonds alleen in de barak zit, de tafels zijn niet verlicht. Ze branden wel eens een kaars, maar daar moeten ze heel zuinig mee zijn; moeder is al voor de tweede keer naar het badhuis geweest. Ze heeft een pasje; normal is het eenmaal in de week, drie minuten aankleden, drie minuten uitkleden en 6 minuten douchen; over wanner het kamp opgeruimd wordt; de oorlog zal niet eeuwig duren.

Brief van Maurits Acohen aan zijn kinderen vanuit kamp Westrerbork

Van: Hammelburg, Salomon Aan: Hammelburg, S. Plaats: de trein Datum: 1943-02-04 Onderwerp: Ik ben op transport naar moeder en de kinderen…

Van: Hammelburg, Salomon Aan: Hammelburg, S. Plaats: de trein Datum: 1943-02-04 Onderwerp: Ik ben op transport naar moeder en de kinderen…

Briefkaart van vader (Salomon Hammelburg) aan Simon Hammelburg vanuit de trein gegooid

Van: Levie, gezin Aan: de Levie, J. Plaats: trein (poststempel Scheemda) Datum: 1943-07-13 Onderwerp: ‘heden vertrokken uit kamp Westerbork naar onbekende bestemming, denkelijk Riga’.&nbsp; Verzoek aan de vinder de kaart te posten.

Van: Levie, gezin Aan: de Levie, J. Plaats: trein (poststempel Scheemda) Datum: 1943-07-13 Onderwerp: ‘heden vertrokken uit kamp Westerbork naar onbekende bestemming, denkelijk Riga’.&nbsp; Verzoek aan de vinder de kaart te posten.

Briefkaart van het gezin Levie aan J. de Levie vanuit de trein gegooid

Personen