In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Het treinbord

Markt 4, Beilen

Het verhaal van Menachem Asscher

Een jongen vereeuwigd in hout

Testverhaal

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina ontdek je uiteenlopende verhalen over Kamp Westerbork: persoonlijke portretten van betrokkenen, gemeenteverhalen die laten zien hoe lokale gemeenschappen verbonden zijn met het kamp, themaverhalen die context en verdieping bieden, en objectverhalen waarin voorwerpen het verleden tastbaar maken.

Verhalen

Van: Matteman, Sal Aan: Louis, Riek en Bart Plaats: Apeldoornsche Bosch Datum: 1942-10-01 Onderwerp: verbijstering over transport van vader naar Westerbork Met bijbehorende enveloppe

Van: Matteman, Sal Aan: Louis, Riek en Bart Plaats: Apeldoornsche Bosch Datum: 1942-10-01 Onderwerp: verbijstering over transport van vader naar Westerbork Met bijbehorende enveloppe

Brief van Sal Matteman aan Louis, Riek en Bart vanuit Apeldoornsche Bosch

Vluchtelingenkampen

Vluchtelingenkamp Reuver

Vragenlijsten en antwoordlijsten bij de rapporten van de in het vluchtelingenkamp Reuver ondergebrachte vreemdelingen.

Lijst met vragen voor in het Vluchtelingenkamp Reuver ondergebrachte Joodse vluchtelingen

Comité voor Bijzondere Joodsche Belangen

Comité voor Joodsche Vluchtelingen

Van: Comité voor Joodse vluchtelingen&nbsp; Aan: Minister Binnenlandse Zaken&nbsp; Plaats: Amsterdam&nbsp; Datum: 1939-03-23&nbsp; Onderwerp: protest Joods Comité tegen locatie keuze Centraal Vluchtelingenkamp in Drenthe.

Van: Comité voor Joodse vluchtelingen&nbsp; Aan: Minister Binnenlandse Zaken&nbsp; Plaats: Amsterdam&nbsp; Datum: 1939-03-23&nbsp; Onderwerp: protest Joods Comité tegen locatie keuze Centraal Vluchtelingenkamp in Drenthe.

Telegram van het Comité voor Joodse vluchtelingen aan het Ministerie van Binnenlandse Zaken

Van: Feldman-Kan, Lotte Ruth (via Cato Frankenhuis) Aan: Feldman, T. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-03-04 Onderwerp: net terug van een bezoek, ze was nerveus; iedereen is te spreken over de inzet van haar man; pakje ontvangen, een gedenkwaardig verjaardagscadeau; geen boter, kaas of eieren nodig, ook geen suiker; moeder gaat naar haar barak terug…

Van: Feldman-Kan, Lotte Ruth (via Cato Frankenhuis) Aan: Feldman, T. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-03-04 Onderwerp: net terug van een bezoek, ze was nerveus; iedereen is te spreken over de inzet van haar man; pakje ontvangen, een gedenkwaardig verjaardagscadeau; geen boter, kaas of eieren nodig, ook geen suiker; moeder gaat naar haar barak terug…

Brief van Lotte Ruth Feldman-Kan (via Cato Frankenhuis) aan haar echtgenoot vanuit kamp Westerbork

Plaatsen in kamp Westerbork

Crematorium

Foto van Max Meents (geheel rechts) en links van hem zijn verloofde Ans Brouwer Plaats: Molengoot, Joodse werkkamp (in de buurt ervan) Datum: 1942 Onderwerp: het gaat hier waarschijnlijk om het vastleggen van een bezoek van Ans aan Max. Op de foto zijn kamergenoten van Max te zien, mogelijk aanhang en omstanders (familie van de boer waar Max contact mee had).

Foto van Max Meents (geheel rechts) en links van hem zijn verloofde Ans Brouwer Plaats: Molengoot, Joodse werkkamp (in de buurt ervan) Datum: 1942 Onderwerp: het gaat hier waarschijnlijk om het vastleggen van een bezoek van Ans aan Max. Op de foto zijn kamergenoten van Max te zien, mogelijk aanhang en omstanders (familie van de boer waar Max contact mee had).

Foto van Marcus Meents, zijn verloofde Ans Brouwer en een aantal onbekende personen

Portrettekening Cahen, B.J. Getekend door: Kok, Leo Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-10/11 Portrettekening van Cahen als broeder, terwijl hij kijkt naar een foto van zijn vriendin, Wiepke (Mariette) Jilderda.&nbsp; Getekend op een briefkaart.&nbsp; Op achterkant staat geschreven: ‘Nog hartelijk gefeliciteerd en veel liefs’.

Portrettekening Cahen, B.J. Getekend door: Kok, Leo Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-10/11 Portrettekening van Cahen als broeder, terwijl hij kijkt naar een foto van zijn vriendin, Wiepke (Mariette) Jilderda.&nbsp; Getekend op een briefkaart.&nbsp; Op achterkant staat geschreven: ‘Nog hartelijk gefeliciteerd en veel liefs’.

Portret van B. (Bob) J. Cahen getekend door Leo Kok

Groepsfoto.&nbsp; Groep joodse mannen in kamp Schaarshoek, 1942.&nbsp; De persoon links is Sallie van Brakel.

Groepsfoto.&nbsp; Groep joodse mannen in kamp Schaarshoek, 1942.&nbsp; De persoon links is Sallie van Brakel.

Groep dwangarbeiders in de buurt van het Joodse werkkamp Schaarshoek

Van: Lierens, A. Aan: Lierens, H. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-01-17 Onderwerp: brief nummer 24 ontvangen.

Van: Lierens, A. Aan: Lierens, H. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-01-17 Onderwerp: brief nummer 24 ontvangen.

Briefkaart van Abraham Lierens aan H. Lierens vanuit kamp Westerbork

Van: Matteman, Sal Aan: beste zus, broer en neef Plaats: Apeldoornsche Bosch Datum: 1942-04-30 Onderwerp: omstandigheden; werktijden; verlof (met jodenster)

Van: Matteman, Sal Aan: beste zus, broer en neef Plaats: Apeldoornsche Bosch Datum: 1942-04-30 Onderwerp: omstandigheden; werktijden; verlof (met jodenster)

Brief van Sal Matteman aan familie vanuit Apeldoornsche Bosch

Bekendmaking Aan: Cohen, Jules Plaats: Westerbork, kamp Volgens besluit van de kampcommandant is hij geselecteerd voor het transport naar Theresiënstadt op 4 april 1944.

Bekendmaking Aan: Cohen, Jules Plaats: Westerbork, kamp Volgens besluit van de kampcommandant is hij geselecteerd voor het transport naar Theresiënstadt op 4 april 1944.

Oproep voor transport aan Jules Cohen

'Settela'. 'Settela' tussen de wagondeuren. Anna Maria Steinbach (Settela was haar sintezza naam) met een hoofddoekje om staat in de goederenwagon no 16, net voordat de deuren worden gesloten. Opname uit de Westerbork-film Kamp Westerbork, 1944-05-19

'Settela'. 'Settela' tussen de wagondeuren. Anna Maria Steinbach (Settela was haar sintezza naam) met een hoofddoekje om staat in de goederenwagon no 16, net voordat de deuren worden gesloten. Opname uit de Westerbork-film Kamp Westerbork, 1944-05-19

Settela, een sintezza meisje kijkt tussen de wagondeuren

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-04-27 Onderwerp: de beste groeten van vader en moeder van Weezel en de groeten over brengen aan hun (dochter) Liesbeth. ‘Ze zijn nu dan hedenochtend met onze Oost-expresse vertrokken. Ze zijn kalm en dapper en blijkbaar ook in goede stemming gegaan'. De avond ervoor waren ze nog bij Werner op bezoek; Mathilda Spitz was tot nu toe nog in het ziekenhuis, verdacht van roodvonk. het bleek niet juist te zijn. ze zal uit het ziekenhuis worden ontslagen en ze is bang volgende week op transport te moeten gaan. Stella kan aan haar moeder doorgeven dat ze genoeg levensmiddelen heeft. ‘Mijn kampmoeder is in een bijzondere nare situatie. Zij moet hoogst waarschijnlijk op transport als gevolg van de arrestatie van haar man (Mahlers). Ze ligt nog in het ziekenhuis vanwege haar brandwond, anders was ze vandaag al weggegaan’.&nbsp;

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-04-27 Onderwerp: de beste groeten van vader en moeder van Weezel en de groeten over brengen aan hun (dochter) Liesbeth. ‘Ze zijn nu dan hedenochtend met onze Oost-expresse vertrokken. Ze zijn kalm en dapper en blijkbaar ook in goede stemming gegaan'. De avond ervoor waren ze nog bij Werner op bezoek; Mathilda Spitz was tot nu toe nog in het ziekenhuis, verdacht van roodvonk. het bleek niet juist te zijn. ze zal uit het ziekenhuis worden ontslagen en ze is bang volgende week op transport te moeten gaan. Stella kan aan haar moeder doorgeven dat ze genoeg levensmiddelen heeft. ‘Mijn kampmoeder is in een bijzondere nare situatie. Zij moet hoogst waarschijnlijk op transport als gevolg van de arrestatie van haar man (Mahlers). Ze ligt nog in het ziekenhuis vanwege haar brandwond, anders was ze vandaag al weggegaan’.&nbsp;

Brief van Werner Stertzenbach aan Stella Pach vanuit kamp Westerbork

Van: Matteman, Sal en Margot Aan: Louis, Riek en Bartje Plaats: Apeldoornsche Bosch Datum: 1942-10-08 Onderwerp: deportaties naar Westerbork; brief aan vader in Westerbork gestuurd; personeel Apeldoornsche Bosch; omstandigheden in het Apeldoornsche Bosch en in Apeldoorn.

Van: Matteman, Sal en Margot Aan: Louis, Riek en Bartje Plaats: Apeldoornsche Bosch Datum: 1942-10-08 Onderwerp: deportaties naar Westerbork; brief aan vader in Westerbork gestuurd; personeel Apeldoornsche Bosch; omstandigheden in het Apeldoornsche Bosch en in Apeldoorn.

Brief van Sal en Margot Matteman aan Louis, Riek en Bartje vanuit Apeldoornsche Bosch

Opslagplaatsen kamp Westerbork

Industriebarakken kamp Westerbork

Batterijensloperij kamp Westerbork

Van: het Zweedse Consulaat Aan: van Cleef, Rozette Plaats: Praag Datum: 1945-05-31 Onderwerp: registratie en repatriëring.

Van: het Zweedse Consulaat Aan: van Cleef, Rozette Plaats: Praag Datum: 1945-05-31 Onderwerp: registratie en repatriëring.

Registratiekaart van Rozette van Cleef opgemaakt in Praag na haar bevrijding in Libauzau

Brandweeroefening.&nbsp; Kamp Westerbork, jaartal onbekend.&nbsp; De kampbrandweerploeg aan het oefenen.&nbsp; Vier personen zijn bezig met de oefening, op de achtergrond de schouwburg. Tekst: ‘Bram Gudema doet zijn best’.

Brandweeroefening.&nbsp; Kamp Westerbork, jaartal onbekend.&nbsp; De kampbrandweerploeg aan het oefenen.&nbsp; Vier personen zijn bezig met de oefening, op de achtergrond de schouwburg. Tekst: ‘Bram Gudema doet zijn best’.

Een brandweeroefening in het kamp

&nbsp;Van: Enthoven-van Lier; H.S.C.C. Aan: Enthoven-Croll, J. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-06-01/03 Onderwerp: het giet buiten, ze blijft in de barak, temeer ook daar ze verkouden is; tocht in de barak; talloze verkouden mensen; ze slaapt wel goed, de lucht schijnt erg zwaar te zijn; ze kan soms haar ogen niet open houden; ze verbleef twee dagen in barak 64 en is toen overgeplaatst naar barak 73, de barak voor de gedoopte Joden; ze kreeg brieven binnen, waaronder een zonder haar baraknummer, kennelijk wordt dat in het kamp uitgezocht; graag haar baraknummer aan iedereen doorgeven; het is er ruimer dan in de vorige barak; ze zit aan een tafel vlak voor haar bed te schrijven; eens in de twee weken mag ze schrijven; ze heeft veel kennissen en familie in het kamp ontdekt; 3 juni, ze heeft twee dagen niet geschreven, omdat het in de barak zo druk was vanwege het slechte weer; de temperatuurverschillen zijn groot, ze heeft van alles aan om zich warm te houden; als het straks opdroogt en de wind blijft, dan komen de zandstormen, je kan dan niet met open ogen lopen; je hebt dan een goed afsluitende (stof) bril nodig. Ze heeft er geen; ze slaapt met een hoofddoek, omdat de kou uit het open bovenraam te erg is; voor warmere dagen heeft ze een dunne hoofddoek nodig; over de inhoud van een pakketje; ze ontmoet telkens kennissen en familieleden; in de barak zitten ook enkele Indische dames; alle gedoopte Joden die gemengd-gehuwd zijn mogen naar huis; tante Truus bezoekt ze regelmatig in het ziekenhuis, omdat zij weduwe is geldt de vrijlatingsregel niet voor haar; de jongeren werken de hele dag, mensen van haar leeftijd hebben een vrije rol; over en gedoopte dominee, kerkdiensten in de stampvolle barak voor gedoopte Joden en bijbelcursussen; iedereen mag tot 21.00 buiten, de gedoopte Joden tot 22.00 uur; Paul heeft een aanstelling in het ziekenhuis, wat Liesbeth doet weet ze niet; vuile was mag niet meer worden opgestuurd; de bewoners van de barak kunnen terecht bij de wasserij voor kleingoed. Henriette heeft echter geen sunlight zeep; over het sturen van pakketjes en een kantine in het kamp waar het en en ander is te krijgen; morgen sluit de post voor de barak, de brief moet worden afgerond.

&nbsp;Van: Enthoven-van Lier; H.S.C.C. Aan: Enthoven-Croll, J. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-06-01/03 Onderwerp: het giet buiten, ze blijft in de barak, temeer ook daar ze verkouden is; tocht in de barak; talloze verkouden mensen; ze slaapt wel goed, de lucht schijnt erg zwaar te zijn; ze kan soms haar ogen niet open houden; ze verbleef twee dagen in barak 64 en is toen overgeplaatst naar barak 73, de barak voor de gedoopte Joden; ze kreeg brieven binnen, waaronder een zonder haar baraknummer, kennelijk wordt dat in het kamp uitgezocht; graag haar baraknummer aan iedereen doorgeven; het is er ruimer dan in de vorige barak; ze zit aan een tafel vlak voor haar bed te schrijven; eens in de twee weken mag ze schrijven; ze heeft veel kennissen en familie in het kamp ontdekt; 3 juni, ze heeft twee dagen niet geschreven, omdat het in de barak zo druk was vanwege het slechte weer; de temperatuurverschillen zijn groot, ze heeft van alles aan om zich warm te houden; als het straks opdroogt en de wind blijft, dan komen de zandstormen, je kan dan niet met open ogen lopen; je hebt dan een goed afsluitende (stof) bril nodig. Ze heeft er geen; ze slaapt met een hoofddoek, omdat de kou uit het open bovenraam te erg is; voor warmere dagen heeft ze een dunne hoofddoek nodig; over de inhoud van een pakketje; ze ontmoet telkens kennissen en familieleden; in de barak zitten ook enkele Indische dames; alle gedoopte Joden die gemengd-gehuwd zijn mogen naar huis; tante Truus bezoekt ze regelmatig in het ziekenhuis, omdat zij weduwe is geldt de vrijlatingsregel niet voor haar; de jongeren werken de hele dag, mensen van haar leeftijd hebben een vrije rol; over en gedoopte dominee, kerkdiensten in de stampvolle barak voor gedoopte Joden en bijbelcursussen; iedereen mag tot 21.00 buiten, de gedoopte Joden tot 22.00 uur; Paul heeft een aanstelling in het ziekenhuis, wat Liesbeth doet weet ze niet; vuile was mag niet meer worden opgestuurd; de bewoners van de barak kunnen terecht bij de wasserij voor kleingoed. Henriette heeft echter geen sunlight zeep; over het sturen van pakketjes en een kantine in het kamp waar het en en ander is te krijgen; morgen sluit de post voor de barak, de brief moet worden afgerond.

Brief van Henriette Enthoven-van Lier aan haar kinderen vanuit kamp Westerbork

Van: Levie, Dien Aan: familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-10-17 Onderwerp: denk om de drie koffers die nog in Stuifzand zijn; reeds drie keer in de trein geweest, toch twee eruit gehaald; als je binnen drie dagen niets van ons hoort zijn we vertrokken; je kan altijd een telegram sturen naar Dr. M. de Levie met de vraag of ze er nog zijn; stuur pakketjes rechtstreeks naar de werkplek van Jaap (Frauenkrankenhaus); via de Joodse Raad nog niets ontvangen, ze gaan dagelijks naar het postkantoor; In een van de koffers in Stuifzand zitten levensmiddelen en 185 gulden aan geld; over het aantal mensen op transport en de kampsterkte; over postpakketten; over het eten in het kamp; Jo krijgt wel eens een beker warme melk; over verschillen over voedsel onder de kampgevangenen; Jo keek toe hoe anderen brood met boter, kaas en jam aten, Dien zei tegen hem wacht maar binnenkort…' een enkele keer worden er tomaten verstrekt of een lepel jam…; Jaap is in 14 dagen 15 pond afgevallen; tijdens de transportnachten doen ze geen oog dicht en hebben ze een uur buiten gestaan met bagage; er heerst dysenterie in het kamp…; 2 pakketten ontvangen…

Van: Levie, Dien Aan: familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-10-17 Onderwerp: denk om de drie koffers die nog in Stuifzand zijn; reeds drie keer in de trein geweest, toch twee eruit gehaald; als je binnen drie dagen niets van ons hoort zijn we vertrokken; je kan altijd een telegram sturen naar Dr. M. de Levie met de vraag of ze er nog zijn; stuur pakketjes rechtstreeks naar de werkplek van Jaap (Frauenkrankenhaus); via de Joodse Raad nog niets ontvangen, ze gaan dagelijks naar het postkantoor; In een van de koffers in Stuifzand zitten levensmiddelen en 185 gulden aan geld; over het aantal mensen op transport en de kampsterkte; over postpakketten; over het eten in het kamp; Jo krijgt wel eens een beker warme melk; over verschillen over voedsel onder de kampgevangenen; Jo keek toe hoe anderen brood met boter, kaas en jam aten, Dien zei tegen hem wacht maar binnenkort…' een enkele keer worden er tomaten verstrekt of een lepel jam…; Jaap is in 14 dagen 15 pond afgevallen; tijdens de transportnachten doen ze geen oog dicht en hebben ze een uur buiten gestaan met bagage; er heerst dysenterie in het kamp…; 2 pakketten ontvangen…

Brief van Dien en Jaap Levie aan familie vanuit kamp Westerbork

Personen