In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Het treinbord

Markt 4, Beilen

Het verhaal van Menachem Asscher

Een jongen vereeuwigd in hout

Testverhaal

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina ontdek je uiteenlopende verhalen over Kamp Westerbork: persoonlijke portretten van betrokkenen, gemeenteverhalen die laten zien hoe lokale gemeenschappen verbonden zijn met het kamp, themaverhalen die context en verdieping bieden, en objectverhalen waarin voorwerpen het verleden tastbaar maken.

Verhalen

Plaatsen in kamp Westerbork

Opslagplaatsen kamp Westerbork

Industriebarakken kamp Westerbork

Batterijensloperij kamp Westerbork

Van: het Zweedse Consulaat Aan: van Cleef, Rozette Plaats: Praag Datum: 1945-05-31 Onderwerp: registratie en repatriëring.

Van: het Zweedse Consulaat Aan: van Cleef, Rozette Plaats: Praag Datum: 1945-05-31 Onderwerp: registratie en repatriëring.

Registratiekaart van Rozette van Cleef opgemaakt in Praag na haar bevrijding in Libauzau

Brandweeroefening.&nbsp; Kamp Westerbork, jaartal onbekend.&nbsp; De kampbrandweerploeg aan het oefenen.&nbsp; Vier personen zijn bezig met de oefening, op de achtergrond de schouwburg. Tekst: ‘Bram Gudema doet zijn best’.

Brandweeroefening.&nbsp; Kamp Westerbork, jaartal onbekend.&nbsp; De kampbrandweerploeg aan het oefenen.&nbsp; Vier personen zijn bezig met de oefening, op de achtergrond de schouwburg. Tekst: ‘Bram Gudema doet zijn best’.

Een brandweeroefening in het kamp

&nbsp;Van: Enthoven-van Lier; H.S.C.C. Aan: Enthoven-Croll, J. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-06-01/03 Onderwerp: het giet buiten, ze blijft in de barak, temeer ook daar ze verkouden is; tocht in de barak; talloze verkouden mensen; ze slaapt wel goed, de lucht schijnt erg zwaar te zijn; ze kan soms haar ogen niet open houden; ze verbleef twee dagen in barak 64 en is toen overgeplaatst naar barak 73, de barak voor de gedoopte Joden; ze kreeg brieven binnen, waaronder een zonder haar baraknummer, kennelijk wordt dat in het kamp uitgezocht; graag haar baraknummer aan iedereen doorgeven; het is er ruimer dan in de vorige barak; ze zit aan een tafel vlak voor haar bed te schrijven; eens in de twee weken mag ze schrijven; ze heeft veel kennissen en familie in het kamp ontdekt; 3 juni, ze heeft twee dagen niet geschreven, omdat het in de barak zo druk was vanwege het slechte weer; de temperatuurverschillen zijn groot, ze heeft van alles aan om zich warm te houden; als het straks opdroogt en de wind blijft, dan komen de zandstormen, je kan dan niet met open ogen lopen; je hebt dan een goed afsluitende (stof) bril nodig. Ze heeft er geen; ze slaapt met een hoofddoek, omdat de kou uit het open bovenraam te erg is; voor warmere dagen heeft ze een dunne hoofddoek nodig; over de inhoud van een pakketje; ze ontmoet telkens kennissen en familieleden; in de barak zitten ook enkele Indische dames; alle gedoopte Joden die gemengd-gehuwd zijn mogen naar huis; tante Truus bezoekt ze regelmatig in het ziekenhuis, omdat zij weduwe is geldt de vrijlatingsregel niet voor haar; de jongeren werken de hele dag, mensen van haar leeftijd hebben een vrije rol; over en gedoopte dominee, kerkdiensten in de stampvolle barak voor gedoopte Joden en bijbelcursussen; iedereen mag tot 21.00 buiten, de gedoopte Joden tot 22.00 uur; Paul heeft een aanstelling in het ziekenhuis, wat Liesbeth doet weet ze niet; vuile was mag niet meer worden opgestuurd; de bewoners van de barak kunnen terecht bij de wasserij voor kleingoed. Henriette heeft echter geen sunlight zeep; over het sturen van pakketjes en een kantine in het kamp waar het en en ander is te krijgen; morgen sluit de post voor de barak, de brief moet worden afgerond.

&nbsp;Van: Enthoven-van Lier; H.S.C.C. Aan: Enthoven-Croll, J. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-06-01/03 Onderwerp: het giet buiten, ze blijft in de barak, temeer ook daar ze verkouden is; tocht in de barak; talloze verkouden mensen; ze slaapt wel goed, de lucht schijnt erg zwaar te zijn; ze kan soms haar ogen niet open houden; ze verbleef twee dagen in barak 64 en is toen overgeplaatst naar barak 73, de barak voor de gedoopte Joden; ze kreeg brieven binnen, waaronder een zonder haar baraknummer, kennelijk wordt dat in het kamp uitgezocht; graag haar baraknummer aan iedereen doorgeven; het is er ruimer dan in de vorige barak; ze zit aan een tafel vlak voor haar bed te schrijven; eens in de twee weken mag ze schrijven; ze heeft veel kennissen en familie in het kamp ontdekt; 3 juni, ze heeft twee dagen niet geschreven, omdat het in de barak zo druk was vanwege het slechte weer; de temperatuurverschillen zijn groot, ze heeft van alles aan om zich warm te houden; als het straks opdroogt en de wind blijft, dan komen de zandstormen, je kan dan niet met open ogen lopen; je hebt dan een goed afsluitende (stof) bril nodig. Ze heeft er geen; ze slaapt met een hoofddoek, omdat de kou uit het open bovenraam te erg is; voor warmere dagen heeft ze een dunne hoofddoek nodig; over de inhoud van een pakketje; ze ontmoet telkens kennissen en familieleden; in de barak zitten ook enkele Indische dames; alle gedoopte Joden die gemengd-gehuwd zijn mogen naar huis; tante Truus bezoekt ze regelmatig in het ziekenhuis, omdat zij weduwe is geldt de vrijlatingsregel niet voor haar; de jongeren werken de hele dag, mensen van haar leeftijd hebben een vrije rol; over en gedoopte dominee, kerkdiensten in de stampvolle barak voor gedoopte Joden en bijbelcursussen; iedereen mag tot 21.00 buiten, de gedoopte Joden tot 22.00 uur; Paul heeft een aanstelling in het ziekenhuis, wat Liesbeth doet weet ze niet; vuile was mag niet meer worden opgestuurd; de bewoners van de barak kunnen terecht bij de wasserij voor kleingoed. Henriette heeft echter geen sunlight zeep; over het sturen van pakketjes en een kantine in het kamp waar het en en ander is te krijgen; morgen sluit de post voor de barak, de brief moet worden afgerond.

Brief van Henriette Enthoven-van Lier aan haar kinderen vanuit kamp Westerbork

Van: Levie, Dien Aan: familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-10-17 Onderwerp: denk om de drie koffers die nog in Stuifzand zijn; reeds drie keer in de trein geweest, toch twee eruit gehaald; als je binnen drie dagen niets van ons hoort zijn we vertrokken; je kan altijd een telegram sturen naar Dr. M. de Levie met de vraag of ze er nog zijn; stuur pakketjes rechtstreeks naar de werkplek van Jaap (Frauenkrankenhaus); via de Joodse Raad nog niets ontvangen, ze gaan dagelijks naar het postkantoor; In een van de koffers in Stuifzand zitten levensmiddelen en 185 gulden aan geld; over het aantal mensen op transport en de kampsterkte; over postpakketten; over het eten in het kamp; Jo krijgt wel eens een beker warme melk; over verschillen over voedsel onder de kampgevangenen; Jo keek toe hoe anderen brood met boter, kaas en jam aten, Dien zei tegen hem wacht maar binnenkort…' een enkele keer worden er tomaten verstrekt of een lepel jam…; Jaap is in 14 dagen 15 pond afgevallen; tijdens de transportnachten doen ze geen oog dicht en hebben ze een uur buiten gestaan met bagage; er heerst dysenterie in het kamp…; 2 pakketten ontvangen…

Van: Levie, Dien Aan: familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-10-17 Onderwerp: denk om de drie koffers die nog in Stuifzand zijn; reeds drie keer in de trein geweest, toch twee eruit gehaald; als je binnen drie dagen niets van ons hoort zijn we vertrokken; je kan altijd een telegram sturen naar Dr. M. de Levie met de vraag of ze er nog zijn; stuur pakketjes rechtstreeks naar de werkplek van Jaap (Frauenkrankenhaus); via de Joodse Raad nog niets ontvangen, ze gaan dagelijks naar het postkantoor; In een van de koffers in Stuifzand zitten levensmiddelen en 185 gulden aan geld; over het aantal mensen op transport en de kampsterkte; over postpakketten; over het eten in het kamp; Jo krijgt wel eens een beker warme melk; over verschillen over voedsel onder de kampgevangenen; Jo keek toe hoe anderen brood met boter, kaas en jam aten, Dien zei tegen hem wacht maar binnenkort…' een enkele keer worden er tomaten verstrekt of een lepel jam…; Jaap is in 14 dagen 15 pond afgevallen; tijdens de transportnachten doen ze geen oog dicht en hebben ze een uur buiten gestaan met bagage; er heerst dysenterie in het kamp…; 2 pakketten ontvangen…

Brief van Dien en Jaap Levie aan familie vanuit kamp Westerbork

Van: Levie, Jaap Aan: de Levie, J. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-07 Onderwerp: ‘voorlopig niets meer zenden, want we kunnen op transport gezet worden. Als je in drie dagen niets van ons hoort, dan zijn wij weg….'

Van: Levie, Jaap Aan: de Levie, J. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-07 Onderwerp: ‘voorlopig niets meer zenden, want we kunnen op transport gezet worden. Als je in drie dagen niets van ons hoort, dan zijn wij weg….'

Brief van Jaap Levie aan J. de Levie vanuit kamp Westerbork

Brandweeroefening.&nbsp; Brandweeroefening.&nbsp; Kamp Westerbork, jaartal onbekend.&nbsp; Beeld van een oefening van de brandweerploeg in Kamp Westerbork.&nbsp; Op de voorgrond rechts de dienstleider van de OD, op zijn linkerborst het OD-speldje met zijn nummer (A. Pisk).

Brandweeroefening.&nbsp; Brandweeroefening.&nbsp; Kamp Westerbork, jaartal onbekend.&nbsp; Beeld van een oefening van de brandweerploeg in Kamp Westerbork.&nbsp; Op de voorgrond rechts de dienstleider van de OD, op zijn linkerborst het OD-speldje met zijn nummer (A. Pisk).

Brandweeroefening in het kamp

Foto's van het echtpaar de Levie en het gezin Levie.

Foto's van het echtpaar de Levie en het gezin Levie.

Foto's van het echtpaar de Levie en het gezin Levie

Van: de Levie, Sander Aan: lieve luitjes Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-04-22&nbsp; Onderwerp: Sander is uit het ziekenhuis ontslagen en verhuisd naar barak 71, zijn vrouw Hendrica ligt &nbsp;nog in het ziekenhuis met bronchitis; poging tot plaatsing op de lijst Frederiks of van Dam; enige dagen geleden iemand uit zijn barak naar Barneveld gegaan; over zijn functies van voor de oorlog; verschillende zaken nodig, een hele lijst, onder andere ondergoed, scheerspiegeltje; kan zijn vrouw bezoeken in het ziekenhuis van 1900-20.00 uur, een wederzien sinds aankomst in kamp Westerbork…

Van: de Levie, Sander Aan: lieve luitjes Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-04-22&nbsp; Onderwerp: Sander is uit het ziekenhuis ontslagen en verhuisd naar barak 71, zijn vrouw Hendrica ligt &nbsp;nog in het ziekenhuis met bronchitis; poging tot plaatsing op de lijst Frederiks of van Dam; enige dagen geleden iemand uit zijn barak naar Barneveld gegaan; over zijn functies van voor de oorlog; verschillende zaken nodig, een hele lijst, onder andere ondergoed, scheerspiegeltje; kan zijn vrouw bezoeken in het ziekenhuis van 1900-20.00 uur, een wederzien sinds aankomst in kamp Westerbork…

Brief van Sander de Levie aan lieve luitjes vanuit kamp Westerbork

Van: Levie, Dien Aan: Jaap, Wies, Sander en Gijs Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-10-12 Onderwerp: net de winterjas van Jaap ontvangen; ze hebben een gebrek aan van alles; ze krijgen slechts een stuk brood met een klontje boter en een bord stamppot, op de boterham niets; graag in verbinding stellen met de heer J. Lohmeyer, beheerder van kamp Stuifzand voor de drie koffers en het pakje; maandag gaat er een transport, vervolgens op vrijdag, voorlopig zijn ze er niet bij omdat Jaap in het kamp werkzaam is; van alles hebben ze nodig, onder andere batterijen, staafjes, in de barak is 's avonds geen licht; de brieven in het kamp schijnen niet opengemaakt te worden, ook ontvangen de mensen postpakketten; een bus boter; telegrammen worden uitgereikt…;Jaap is aan het werk…

Van: Levie, Dien Aan: Jaap, Wies, Sander en Gijs Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-10-12 Onderwerp: net de winterjas van Jaap ontvangen; ze hebben een gebrek aan van alles; ze krijgen slechts een stuk brood met een klontje boter en een bord stamppot, op de boterham niets; graag in verbinding stellen met de heer J. Lohmeyer, beheerder van kamp Stuifzand voor de drie koffers en het pakje; maandag gaat er een transport, vervolgens op vrijdag, voorlopig zijn ze er niet bij omdat Jaap in het kamp werkzaam is; van alles hebben ze nodig, onder andere batterijen, staafjes, in de barak is 's avonds geen licht; de brieven in het kamp schijnen niet opengemaakt te worden, ook ontvangen de mensen postpakketten; een bus boter; telegrammen worden uitgereikt…;Jaap is aan het werk…

Brief van Dien Levie aan verschillende personen (familie) vanuit kamp Westerbork

Van: Hes Jzn., L. Aan: Chel, Jetteke, Eppie Plaats: Apeldoorn, Sarahoeve Datum: 1940-05-13 Onderwerp: de schrijver is pessimistisch over zijn lot.

Van: Hes Jzn., L. Aan: Chel, Jetteke, Eppie Plaats: Apeldoorn, Sarahoeve Datum: 1940-05-13 Onderwerp: de schrijver is pessimistisch over zijn lot.

Brief, Enveloppe van L. Hes aan het echtpaar Chel vanuit Apeldoorn

Kunst kamp Westerbork

Tekenen kamp Westerbork

Van: Stranders, Louis Aan: Gosschalk, familie, Cor, Jo en kinderen Datum: 1943-01-22 Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: de kinderen zijn uit het ziekenhuis, vervolgens breekt er roodvonk in hun barak uit (de barak is nu voor 10 dagen in quarantaine). De toestand in het kamp is gespannen. Het Apeldoornsche Bosch is leeggehaald. ‘s Nachts komen transporten met zieken uit Amsterdam. De schrijver heeft voor de derde keer een keelontsteking. De komende nacht gaat een transport met zieken naar Polen. Er gaan sterke geruchten dat er ook mensen naar het nieuwe kamp in Vught gaan. Vanaf heden gaat alles onder censuur. Deze brief zal illegaal het kamp uitgaan. Uit de ziekenbarak van de schrijver zullen de volgende dag 50 zieken op transport gaan (oude mensen, hulpbehoeftigen, blinden, zware hartpatiënten...) Onze enige zorg is hoe uit deze chaos te komen. Uit het Apeldoornsche Bosch zijn rechtstreeks ongeveer 1100 mensen op transport gesteld met 50 man personeel. Ze zijn in veewagens vervoerd. Ze zijn slechter behandeld dan beesten en zonder dekens op transport gegaan. ’s Avonds om tien uur is het begonnen en 's morgens om vijf uur was het klaar. Ieder nuchter mens kan begrijpen wat er met deze mensen gaat gebeuren… Wat onze kansen betreft gaat er loos alarm dat er 2000 mensen zullen blijven, waaronder de Alte kampbewoners (1000 personen)…het ziekenhuispersoneel staat waarschijnlijk niet ongunstig. Een gedeelte blijft hier en de rest gaat naar Vught. Definitief is nog niets…

Van: Stranders, Louis Aan: Gosschalk, familie, Cor, Jo en kinderen Datum: 1943-01-22 Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: de kinderen zijn uit het ziekenhuis, vervolgens breekt er roodvonk in hun barak uit (de barak is nu voor 10 dagen in quarantaine). De toestand in het kamp is gespannen. Het Apeldoornsche Bosch is leeggehaald. ‘s Nachts komen transporten met zieken uit Amsterdam. De schrijver heeft voor de derde keer een keelontsteking. De komende nacht gaat een transport met zieken naar Polen. Er gaan sterke geruchten dat er ook mensen naar het nieuwe kamp in Vught gaan. Vanaf heden gaat alles onder censuur. Deze brief zal illegaal het kamp uitgaan. Uit de ziekenbarak van de schrijver zullen de volgende dag 50 zieken op transport gaan (oude mensen, hulpbehoeftigen, blinden, zware hartpatiënten...) Onze enige zorg is hoe uit deze chaos te komen. Uit het Apeldoornsche Bosch zijn rechtstreeks ongeveer 1100 mensen op transport gesteld met 50 man personeel. Ze zijn in veewagens vervoerd. Ze zijn slechter behandeld dan beesten en zonder dekens op transport gegaan. ’s Avonds om tien uur is het begonnen en 's morgens om vijf uur was het klaar. Ieder nuchter mens kan begrijpen wat er met deze mensen gaat gebeuren… Wat onze kansen betreft gaat er loos alarm dat er 2000 mensen zullen blijven, waaronder de Alte kampbewoners (1000 personen)…het ziekenhuispersoneel staat waarschijnlijk niet ongunstig. Een gedeelte blijft hier en de rest gaat naar Vught. Definitief is nog niets…

Brief van Louis Stranders aan de familie Gosschalk vanuit kamp Westerbork

Crematorium

Van: Levie, Dien Aan: de Leve, J., lieve Pa en Moe Plaats: de trein Datum: 1942-10-02 Onderwerp: ‘we zijn pas om 6 uur uit Den Haag vertrokken; gisteravond uit hun huis gehaald; Dr. Groen heeft haar attest, laat Jacob daar gelijk werk van maken en het opsturen naar kamp Westerbork, waar ze Jaap (echtgenoot) zal ontmoeten; alle mannen uit de (werk) kampen zijn opgehaald; ’de trein schommelt zo, geschreven voorbij Woerden, duizenden met ons'…

Van: Levie, Dien Aan: de Leve, J., lieve Pa en Moe Plaats: de trein Datum: 1942-10-02 Onderwerp: ‘we zijn pas om 6 uur uit Den Haag vertrokken; gisteravond uit hun huis gehaald; Dr. Groen heeft haar attest, laat Jacob daar gelijk werk van maken en het opsturen naar kamp Westerbork, waar ze Jaap (echtgenoot) zal ontmoeten; alle mannen uit de (werk) kampen zijn opgehaald; ’de trein schommelt zo, geschreven voorbij Woerden, duizenden met ons'…

Briefkaart van Dien Levie aan haar ouders vanuit Den Haag

Personen