In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

Machtsverhoudingen in kamp Westerbork

Kampraad Woonoord Schattenberg

Van: Moeder Aan: Hamburg, Flora Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-10-22 Onderwerp: Pakketten, transporten, werken, voedsel, ziekten, omstandigheden. Onrustige nacht geweest. Weer aan een transport ontkomen. een vrouw is uit haar bed gevallen. Het gezin heeft daardoor vrijstelling van transport. Irmgard (achternaam is onbekend) werkt in het ziekenhuis. Ze heeft een aanstelling op basis van haar diploma. De schrijfster en haar dochter slapen driehoog. Rondom hangen waslijntjes met was te drogen. Zelf zijn ze in het badhuis geweest. Vanmiddag krijgen ze waarschijnlijk stamppot kool. Gisteren erwtensoep met worst uit de eigen voorraad gehad. Vader eet bij de vrouwen. Velen hebben last van buikloop. Vele bekenden uit Zutphen en familieleden zijn doorgestuurd. Moeder schilt aardappelen van 2 tot 5. Beter dit elke dag te doen dan naar Polen te worden doorgestuurd. &nbsp;

Van: Moeder Aan: Hamburg, Flora Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-10-22 Onderwerp: Pakketten, transporten, werken, voedsel, ziekten, omstandigheden. Onrustige nacht geweest. Weer aan een transport ontkomen. een vrouw is uit haar bed gevallen. Het gezin heeft daardoor vrijstelling van transport. Irmgard (achternaam is onbekend) werkt in het ziekenhuis. Ze heeft een aanstelling op basis van haar diploma. De schrijfster en haar dochter slapen driehoog. Rondom hangen waslijntjes met was te drogen. Zelf zijn ze in het badhuis geweest. Vanmiddag krijgen ze waarschijnlijk stamppot kool. Gisteren erwtensoep met worst uit de eigen voorraad gehad. Vader eet bij de vrouwen. Velen hebben last van buikloop. Vele bekenden uit Zutphen en familieleden zijn doorgestuurd. Moeder schilt aardappelen van 2 tot 5. Beter dit elke dag te doen dan naar Polen te worden doorgestuurd. &nbsp;

Brief van moeder aan Flora Hamburg vanuit kamp Westerbork

Van: Provinciaal Bestuur van Drenthe Aan: Provinciale Staten van Drenthe Plaats: Assen Datum: 1970-02-10 Onderwerp: Herinneringsteken Westerbork Een beschrijving van het monument en de maker ervan: Ralph Prins&nbsp;

Van: Provinciaal Bestuur van Drenthe Aan: Provinciale Staten van Drenthe Plaats: Assen Datum: 1970-02-10 Onderwerp: Herinneringsteken Westerbork Een beschrijving van het monument en de maker ervan: Ralph Prins&nbsp;

Brief over het plaatsen van een herinneringsteken

Joodse gemeenten in Noord-Holland

Joodse gemeente Zandvoort

Van: vader en Lies Aan: Co en Piet Plaats: Amsterdam Datum: 1943-01-29 Onderwerp: &nbsp;bedankt voor de brief; kleinkind Aatje is groot en wijs geworden; jammer dat ze elkaar zo weinig kunnen zien; laatste weken leven de schrijvers in een afschuwelijke spanning. De hele dag worden er mensen opgehaald; ook mensen die een attest hadden, ziek zijn en in rusthuizen vertoeven; vader was 14 dagen geleden bij de dokter, zijn gewicht was niet veranderd; Lies heeft last van doorgezakte voeten; schoenen passen niet en ze heeft geen gelegenheid om aan nieuwe schoenen te komen; bezoek van een vriendin; …

Van: vader en Lies Aan: Co en Piet Plaats: Amsterdam Datum: 1943-01-29 Onderwerp: &nbsp;bedankt voor de brief; kleinkind Aatje is groot en wijs geworden; jammer dat ze elkaar zo weinig kunnen zien; laatste weken leven de schrijvers in een afschuwelijke spanning. De hele dag worden er mensen opgehaald; ook mensen die een attest hadden, ziek zijn en in rusthuizen vertoeven; vader was 14 dagen geleden bij de dokter, zijn gewicht was niet veranderd; Lies heeft last van doorgezakte voeten; schoenen passen niet en ze heeft geen gelegenheid om aan nieuwe schoenen te komen; bezoek van een vriendin; …

Brief van vader en Lies aan Co en Piet vanuit Amsterdam

Van: Groot, Marie Aan: Wieger Plaats: Amsterdam Datum: 1943-06-22 Onderwerp: oppakken van Saar Mouw tijdens een grote razzia, de hele buurt was afgezet, er was geen kans om er aan te ontkomen. Ze zou bij Marie op bezoek komen, maar dat kon dus niet. Ze heeft nog een briefje kunnen schrijven; of Wieger de fiets van Saar zou willen toezenden; alles is zo wat weg, tot de Joodse Raad aan toe…; denk er aan dat Freddie 10 juli jarig is…

Van: Groot, Marie Aan: Wieger Plaats: Amsterdam Datum: 1943-06-22 Onderwerp: oppakken van Saar Mouw tijdens een grote razzia, de hele buurt was afgezet, er was geen kans om er aan te ontkomen. Ze zou bij Marie op bezoek komen, maar dat kon dus niet. Ze heeft nog een briefje kunnen schrijven; of Wieger de fiets van Saar zou willen toezenden; alles is zo wat weg, tot de Joodse Raad aan toe…; denk er aan dat Freddie 10 juli jarig is…

Brief van Marie Groot aan Wieger vanuit Amsterdam

Van: Moontje en Ab (Hakker-Frank) en Stelleke en Sal Metzelaar Aan:&nbsp;de jarige, Reina Plaats: Amsterdam Datum:&nbsp;1942 Onderwerp: aan de jarige; tegenwoordig vieren zij feestdagen in stilte; ze zijn blij dat ze nog in de gelegenheid zijn deze feestdagen in Nederland te vieren; Ab zou graag die kant op willen komen, dat mag echter officieel niet; als hij komt dan is het 's avonds;&nbsp; Sal schrijft: het gaat wel; stilte voor de storm…&nbsp;

Van: Moontje en Ab (Hakker-Frank) en Stelleke en Sal Metzelaar Aan:&nbsp;de jarige, Reina Plaats: Amsterdam Datum:&nbsp;1942 Onderwerp: aan de jarige; tegenwoordig vieren zij feestdagen in stilte; ze zijn blij dat ze nog in de gelegenheid zijn deze feestdagen in Nederland te vieren; Ab zou graag die kant op willen komen, dat mag echter officieel niet; als hij komt dan is het 's avonds;&nbsp; Sal schrijft: het gaat wel; stilte voor de storm…&nbsp;

Brief van Moontje en Ab aan de jarige vanuit Amsterdam

Van: de gemeente Amsterdam Aan: wie het betreft Plaats: Amsterdam Datum: 1940-12-19 Onderwerp: ontslag als ambtenaar met voorlopig behoud van salaris.

Van: de gemeente Amsterdam Aan: wie het betreft Plaats: Amsterdam Datum: 1940-12-19 Onderwerp: ontslag als ambtenaar met voorlopig behoud van salaris.

Brief van de gemeente Amsterdam aan wie het betreft

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Van: Wollheim, Günter Aan: Bakker, familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-08-24 Onderwerp: lang zonder post; wel een pakket ontvangen met drie in de pan, appelmoes, fruit…; Judith en Bully zijn nu in barak 68; over Bé, die de 31 ste van de maand al een jaar weg is; eventueel een Esbit-stelletje met steentjes toesturen…

Van: Wollheim, Günter Aan: Bakker, familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-08-24 Onderwerp: lang zonder post; wel een pakket ontvangen met drie in de pan, appelmoes, fruit…; Judith en Bully zijn nu in barak 68; over Bé, die de 31 ste van de maand al een jaar weg is; eventueel een Esbit-stelletje met steentjes toesturen…

Briefkaart van Günter Wollheim aan de familie Bakker vanuit kamp Westerbork

Personen