In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Plaatsen in kamp Westerbork

Schouwburg

Centrale Keuken

Ziekenhuisbarakken

Kommandantur

Strafbarakken

Commandantswoning

Barak 64

Weeshuis

Crematorium

Barak 107

Barak 43

Barak 51

Barak 50

Barak 49

Barak 48

Barak 47

Barak 46

Barak 45

Barak 44

Barak 110

Barak 109

Barakken gebouwd van 1942-1945

Barakken gebouwd van 1939-1942

Barak 108

Oranjekanaal haven

Barak 1

Staatsbosbeheerschuur kamp Westerbork

Spoorlijn kamp Westerbork

Quarantaine-afdeling kamp Westerbork

Boulevard des Misères

Monumenten in kamp Westerbork

Barak 13

Barak 21

Barak 20

Barak 19

Barak 18

Barak 17

Barak 16

Barak 15

Barak 14

Barak 22

Barak 24

Barak 23

Barak 32

Barak 31

Barak 30

Barak 29

Barak 28

Barak 27

Barak 26

Barak 25

Barak 35

Barak 34

Barak 33

Barak 42

Barak 41

Barak 40

Barak 39

Barak 38

Barak 37

Barak 36

Casino kamp Westerbork

Barak 98

Wachttorens kamp Westerbork

Barak 97

Bagagebarakken kamp Westerbork

Barak 96

Gracht kamp Westerbork

Barak 95

Prikkeldraad kamp Westerbork

Barak 94

Barak 93

Beplanting kamp Westerbork

Latrines kamp Westerbork

Barak 102

Barak 101

Heidelager

Barak 100

Barak 99

Wegennet kamp Westerbork

Eerste ingang kamp Westerbork

Jongerenbarakken kamp Westerbork

Barak 106

Mannenbarakken kamp Westerbork

Barak 105

Vrouwenbarakken kamp Westerbork

Barak 104

Barak 103

Transportbarakken kamp Westerbork

Dienstwoningen kamp Westerbork

Waterzuivering kamp Westerbork

SD-bunker

Broeikas kamp Westerbork

Appèlplaats kamp Westerbork

Speelplaatsen kamp Westerbork

Fransche barakken kamp Westerbork

NSB-begraafplaats

Barak 2

Schietbanen kamp Westerbork

Barak 10

Emanuel Degen is in 1909 in Amsterdam geboren. Evenals zijn vader Marcus Degen, wordt hij diamantwerker. Als Emanuel voor de Nationale Militie gekeurd wordt, staat op het formulier dat hij diamantklover is. Emanuel kreeg zijn opleiding bij Atelier Bottenheim in Amsterdam. Op 2 november 1927 wordt hij ingeschreven als lid van de diamantwerkersbond ANDB. Klooven staat op de kaart. De Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond (ANDB) was verreweg de belangrijkste vakbond van de voornamelijk Joodse diamantbewerkers in Amsterdam. De bond werd opgericht in 1894 door onder meer Henri Polak en Jan van Zutphen. In 1936 trouwt Emanuel met Bettie de Wilde. Het echtpaar krijgt in juni 1939 een zoon, Marcus Simon. Ze wonen in Amsterdam aan de Linnaeuskade. Emanuel wordt in het najaar van 1942 opgenomen in sanatorium Zonnestraal wegens een longaandoening. Bettie en haar zoon Marc komen medio november 1943 in kamp Westerbork aan, waar ze in barak 68 worden ondergebracht. Emanuel wordt op 18 mei 1944 in Westerbork ingeschreven. Op het kaartje van de Joodse Raad staat dat hij in Amsterdam werkte voor de vleeschvoorziening en daarom een (tijdelijke) vrijstelling voor transport had.&nbsp; Een dag na aankomst van Emanuel in Westerbork, moet hij zich met zijn vrouw Bettie en zoon Marc melden bij de trein die gereed staat. Dinsdag 19 mei 1944, weer vertrekt een trein naar ‘het oosten’, vrijwel niemand kent de werkelijke bestemming. Het is een transport waar 453 mannen, vrouwen en kinderen mee naar Auschwitz gaan en 238 naar Bergen-Belsen. Kort na het vertrek uit Westerbork stopt de trein in Assen. Daar worden de wagens aangekoppeld van een trein die met 507 gedeporteerden uit het Belgische kamp Mechelen kwam. Emanuel, Bettie en Marcus worden naar Bergen-Belsen gedeporteerd. Moeder en zoon overleven de verschrikkingen. Zij keren na de bevrijding van het kamp terug naar Nederland. Emanuel komt om. Uit het kaartje van de Joodse Raad blijkt dat hij in december 1944 van Bergen Belsen naar Oranienburg is gestuurd, waarschijnlijk het kamp Sachsenhausen. Waar en wanneer Emanuel is gestorven is niet zeker. 31 mei 1945, Bergen-Belsen staat in de overlijdensakte die na de oorlog is opgesteld.&nbsp; Uit het boekje "Struikelstenen Hilversum Bussum", geschreven door Kees Bestebreurtje.&nbsp;

Van: van Dijk, Salomon Aan: van Dijk, Arthur Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943 Onderwerp: staan een aantal notities op: handschoenen, schoenen, scheerzeep, scheermesjes…

Van: van Dijk, Salomon Aan: van Dijk, Arthur Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943 Onderwerp: staan een aantal notities op: handschoenen, schoenen, scheerzeep, scheermesjes…

Enveloppe beschreven door Salomon van Dijk gericht aan zijn zoon Arthur vanuit kamp Westerbork

Kampgeld Lager Westerbork Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-02-15 10 cent Serie BB No.5179

Kampgeld Lager Westerbork Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-02-15 10 cent Serie BB No.5179

Kampgeld Lager Westerbork 10 cent

Van: Wollheim, Judith en Bully Aan: Bakker, familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-07-28 Onderwerp: vanwege haar schrijfdag kan ze een lange brief schrijven; bedankt voor de brief en het pakket, het is een weldaad; een verzoek om meer…; Bully heeft af en toe vermoeide en dikke voeten, hij is niet naar de dokter toe te bewegen; ze zijn beiden opgewekt, ze moet stoppen, anders komt de brief niet op tijd…

Van: Wollheim, Judith en Bully Aan: Bakker, familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-07-28 Onderwerp: vanwege haar schrijfdag kan ze een lange brief schrijven; bedankt voor de brief en het pakket, het is een weldaad; een verzoek om meer…; Bully heeft af en toe vermoeide en dikke voeten, hij is niet naar de dokter toe te bewegen; ze zijn beiden opgewekt, ze moet stoppen, anders komt de brief niet op tijd…

Brief van Judith en Bully Wollheim aan de familie Bakker vanuit kamp Westerbork

Brief van Judith en Bully Wollheim aan de familie Bakker vanuit kamp Westerbork

Personen