In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

Van: Angeren, van Aan: Hernn Generalstaatsanwalt Landespolizeidirector Plaats: Den Haag Datum: 1939-11-02 Onderwerp: Bewaking Vluchtelingenkamp Westerbork.

Van: Angeren, van Aan: Hernn Generalstaatsanwalt Landespolizeidirector Plaats: Den Haag Datum: 1939-11-02 Onderwerp: Bewaking Vluchtelingenkamp Westerbork.

Brief van van Angeren aan Hernn Generalstaatsanwalt Landespolizeidirector

Van: Departement van Bin. Zaken&nbsp; Aan: burgemeesters&nbsp; Plaats: Den Haag&nbsp; Datum: 1940-11-01&nbsp; Onderwerp: Joden in de Nederlandse vereniging voor luchtbescherming (houding ten opzichte van hen).

Van: Departement van Bin. Zaken&nbsp; Aan: burgemeesters&nbsp; Plaats: Den Haag&nbsp; Datum: 1940-11-01&nbsp; Onderwerp: Joden in de Nederlandse vereniging voor luchtbescherming (houding ten opzichte van hen).

Brief van het Departement van Binnenlandse Zaken aan de burgemeesters

Van: moeder Aan: beste mensen Plaats: Trein Datum: 1942-10-23 Onderwerp: laatste groet, pas goed op de kinderen. De schrijfster was eerst vrijgesteld. Er waren echter te weinig mensen voor het transport, waardoor zij alsnog voor transport in aanmerking kwamen. Zie ook het interview van Jetta Leget-Lezer

Van: moeder Aan: beste mensen Plaats: Trein Datum: 1942-10-23 Onderwerp: laatste groet, pas goed op de kinderen. De schrijfster was eerst vrijgesteld. Er waren echter te weinig mensen voor het transport, waardoor zij alsnog voor transport in aanmerking kwamen. Zie ook het interview van Jetta Leget-Lezer

Brief van mevrouw Lezer aan haar familie vanuit de trein

Juda Worms was één van de mannen die in 1942 vanuit Neuengamme werd overgebracht naar de Landes Heil- und Pflegeanstalt Bernburg, in de buurt van Magdeburg, om daar te worden vergast. Deze psychiatrische inrichting, opgericht in 1875, was één van de drie klinieken waar sinds november 1940 experimenten werden uitgevoerd met zieken en invaliden. Gezocht werd naar methoden tot het effectief en efficiënt doden van mensen. Bernburg beschikte daarom over de eerste vaste gaskamer van het Duitse Rijk, waar in 1942 verder werd geëxperimenteerd in het kader van de ‘Sondernbehandlung 14f13’.&nbsp; Vanuit Neuengamme werden in april 1942 300 mannen geselecteerd en in de weken daarna per bus naar Bernburg vervoerd. Juda Worms was een van de 45 Nederlanders in deze groep. In Bernburg werden ze in de opvolgende maanden in de gaskamer vermoord. Voor de mannen zijn fictieve overlijdensakten uitgeschreven, met als overlijdensplaats Neuengamme.&nbsp;

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Plaatsen in kamp Westerbork

Schouwburg

Woonoord Schattenberg

Foto vanaf de wachttoren bij het speelveld en de speelplaats voor het weeshuis, barak 35. Kinderen spelen op de wipwappen en voetballen. Achterop de foto staat geschreven: 'Apellplatz und zugleich Kinderspielplatz'. Op de achtergrond zijn meerdere barakken, de centrale keuken en het ketelhuis te zien. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-1944

Foto vanaf de wachttoren bij het speelveld en de speelplaats voor het weeshuis, barak 35. Kinderen spelen op de wipwappen en voetballen. Achterop de foto staat geschreven: 'Apellplatz und zugleich Kinderspielplatz'. Op de achtergrond zijn meerdere barakken, de centrale keuken en het ketelhuis te zien. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-1944

Foto van het weeshuis en de speelplaats vanaf een wachttoren in kamp Westerbork

Doorgangskamp Westerbork

Van: Wollheim, Judith en Günter Aan: Bakker, familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-07-21 Onderwerp: Friedel zien ze dagelijks; Judith heeft van een bekende een bos rozen toegestuurd gekregen, het was een streling voor het oog…; verzoek om met regelmaat te schrijven, al is het maar een kaartje, en ook closetpapier is hard nodig; het weer is goed, ze zijn gezond en opgewekt; van haar moeder en haar broer nog steeds geen nieuws, het duurt wel lang…

Van: Wollheim, Judith en Günter Aan: Bakker, familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-07-21 Onderwerp: Friedel zien ze dagelijks; Judith heeft van een bekende een bos rozen toegestuurd gekregen, het was een streling voor het oog…; verzoek om met regelmaat te schrijven, al is het maar een kaartje, en ook closetpapier is hard nodig; het weer is goed, ze zijn gezond en opgewekt; van haar moeder en haar broer nog steeds geen nieuws, het duurt wel lang…

Brief van Judith en Günter Wollheim aan de familie Bakker vanuit kamp Westerbork

Personen