Brief van Henriette Enthoven-van Lier aan lieve allemaal vanuit kamp Westerbork

Van: Enthoven-van Lier; H.S.C.C.
Aan: Enthoven-Croll, J.
Plaats: Westerbork, kamp
Datum: 1943-06-14/18
Onderwerp: het is Pinksterdag en eerder winter dan zomer; ze zit met al haar wintergoed, jasje en mantel in de barak; ontvangen van pakketjes mensen helpen elkaar; zij die niets krijgen kunnen bij de Fürsorge terecht, ook voor kleren; zelf heeft ze twee handdoeken aangevraagd; die van haar zijn verloren geraakt; het wassen van de was is een groot probleem; ze is verkouden en gebruikt 6 zakdoeken op een dag; handwasje met wat toiletzeep of shampoo het drogen ervan aan een touwtje bij haar bed; het water is geel tot bruin; een aantal zakdoeken zijn al verkleurd, het water smaakt vreselijk naar ijzer, ze drinkt het nooit; ‘ s morgens koffie, die ze in haar thermosfles bewaard en ’s avonds surrogaat thee, die ze ook bewaard, op deze manier krijgt ze haar vocht naar binnen; er zijn ontzettend veel zieken; je kan ‘s nachts niet slapen van al het gehoest, ze moet zelf ook hoesten en snuiten; alle gedoopte Joden bij elkaar in een barak, ze mogen tot tien uur buiten zijn; vorige zondag in de registratiezaal een preek gehad van dominee Slotemaker de Bruine. Het was stampvol tijdens de dienst, het was gek ineens een Ariër te zien; ’s middags weer een dienst van hun eigen voorganger; gisteren een dienst in hun eigen barak, de dominee boven op een bed, de toehoorders zaten op de banken of de bedden, er gaat daardoor een hoop sfeer verloren; dinsdag en vrijdagavond volt ze Bijbellezingen in de barak van de Joodse school; zuster Content ontmoet, die vorige week was gekomen; ze verbleef eerst drie maanden elders (Vught); ze komt telkens bijpraten; Paul ligt in het ziekenhuis, met Liesbeth geen contact, ze spreekt geen Hollands meer; de gemengd gehuwden mogen vrijdag naar huis; mensen boven de 65 jaar mogen in het kamp doen wat ze willen; Henriette heeft 1 uur dienst in de wasruimte; Westerbork ligt dicht bij Assen, eigen kamp en hei, van de omgeving zien de gevangenen alleen de onmetelijk hei; op een regenachtige dag doet Henriette de was, door de barak lopen, praten met deze en gene, eten en rusten; over de stapelbedden, driehoog en twee naast elkaar; ze ligt zelf in het beneden bed; armlengte er boven het midden bed; je moet er inschuiven, je kan je niet oprichten; ze heeft steeds het idee in een kist te liggen; het opmaken is niet gemakkelijk en als 's nachts zich iemand omdraait dan schudt de hele stellage; het is 17 juni, Henriette is 68 jaar oud geworden, een rare verjaardag, nooit had ze gedacht deze dag zou eenzaam door te zullen brengen, niemand weet het. Ze heeft expres haar rugzak zodat, niemand het kan lezen; familieleden die het weten zwijgen erover (op haar verzoek), andere zijn het vergeten; over regelementen van de pakketpost; vis de post uiteindelijk allemaal felicitaties; over bezoeken en het afleggen van bezoeken; de brief moet weg, het is zo druk aan de tafel dat ze er haar gedachten niet bij kan houden…