In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Joodse gemeenten in Zuid-Holland

Joodse gemeente Vlaardingen

Van: Levie, gezin Aan: de Levie, J. Plaats: trein (poststempel Winschoten) Datum: 1943-07-13 Onderwerp: barak 71; onbekend, Riga…

Van: Levie, gezin Aan: de Levie, J. Plaats: trein (poststempel Winschoten) Datum: 1943-07-13 Onderwerp: barak 71; onbekend, Riga…

Adreswijziging van het gezin Levie aan J. de Levie vanuit de trein

Ingang van de kantine in het Interneringskamp Westerbork Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-1947 Onderwerp: Ingang vrij personeel (links) en de ingang van de schouwburg (rechts).

Ingang van de kantine in het Interneringskamp Westerbork Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-1947 Onderwerp: Ingang vrij personeel (links) en de ingang van de schouwburg (rechts).

Foto met de ingang van de kantine voor het personeel van het interneringskamp Westerbork

Onderwerp: mogen geen bezoek ontvangen; aardappel rooien, last van de knieën de eerste dagen; met redelijk weer zal het wel te doorstaan zijn; alleen op de zondagen mogen de mannen brieven schrijven… Op briefpapier van de eigen zaak. De brief wordt door Meijer ondertekend met ‘je baas’.

Onderwerp: mogen geen bezoek ontvangen; aardappel rooien, last van de knieën de eerste dagen; met redelijk weer zal het wel te doorstaan zijn; alleen op de zondagen mogen de mannen brieven schrijven… Op briefpapier van de eigen zaak. De brief wordt door Meijer ondertekend met ‘je baas’.

Brief van Meijer de Lange aan de heer Middel vanuit het Joodse werkkamp Kloosterhaar

Van: het Rode Kruis, Afwikkelingsbureau Aan: Acohen, R. Plaats: Den Haag Datum: 1946-07-10 Onderwerp: het lot van Alfred Herman Acohen.&nbsp;

Van: het Rode Kruis, Afwikkelingsbureau Aan: Acohen, R. Plaats: Den Haag Datum: 1946-07-10 Onderwerp: het lot van Alfred Herman Acohen.&nbsp;

Brief van het informatiebureau van het Rode Kruis over het lot van Alfred Herman Acohen

Van: N.V. het Spoorwegbouwbedrijf Aan: de burgemeester van Beilen Plaats: Utrecht Datum: 1942-08-03&nbsp; Onderwerp: aanleg van de spoorlijn; kruisen van de weg Hooghalen-Rolde; bevloering van de overweg.

Van: N.V. het Spoorwegbouwbedrijf Aan: de burgemeester van Beilen Plaats: Utrecht Datum: 1942-08-03&nbsp; Onderwerp: aanleg van de spoorlijn; kruisen van de weg Hooghalen-Rolde; bevloering van de overweg.

Brief van het Spoorwegbouwbedrijf aan de burgemeester van Beilen

Van: Mogendorff, Jeanette Aan: Bosboom, Jeanne Plaats: de trein Datum: 1943-02-22 Onderwerp: ze zijn net Utrecht gepasseerd; ze gaan richting Beilen; ‘vandaar geloof ik met paard en wagen naar ’t kamp'; er zijn 90 lotgenoten; over haar arrestatie en met een vrachtauto naar de gevangenis; scheiding van mannen en vrouwen; vader en haar broers in een cel en zij met haar moeder en zussen in een andere cel; ‘we waren net beesten uit de dierentuin’; de behandeling viel verder mee, over het algemeen waren ze correct; met z'n vieren naast elkaar geslapen op stromatrassen; voor haar behoeften en die van haar celgenoten was een tonnetje beschikbaar; in Utrecht heeft iemand voor haar gebeld naar Hasselt met de vraag of hij in Zwolle bij de trein kan zijn; bij de tussen stoppen in Utrecht zag ze nog bekenden en een ervan kon ze nog een hand geven onder toezicht van een agent; een persoon van het transport is straks ontsnapt; stemming, toekomst en hartelijke groeten…

Van: Mogendorff, Jeanette Aan: Bosboom, Jeanne Plaats: de trein Datum: 1943-02-22 Onderwerp: ze zijn net Utrecht gepasseerd; ze gaan richting Beilen; ‘vandaar geloof ik met paard en wagen naar ’t kamp'; er zijn 90 lotgenoten; over haar arrestatie en met een vrachtauto naar de gevangenis; scheiding van mannen en vrouwen; vader en haar broers in een cel en zij met haar moeder en zussen in een andere cel; ‘we waren net beesten uit de dierentuin’; de behandeling viel verder mee, over het algemeen waren ze correct; met z'n vieren naast elkaar geslapen op stromatrassen; voor haar behoeften en die van haar celgenoten was een tonnetje beschikbaar; in Utrecht heeft iemand voor haar gebeld naar Hasselt met de vraag of hij in Zwolle bij de trein kan zijn; bij de tussen stoppen in Utrecht zag ze nog bekenden en een ervan kon ze nog een hand geven onder toezicht van een agent; een persoon van het transport is straks ontsnapt; stemming, toekomst en hartelijke groeten…

Brief van Jeanette Mogendorff aan Jeanne Bosboom vanuit de trein

Stamkaart/Noodkaart van Alfred Kaufmann. Hij kreeg de kaart nadat hij uit Palestina kwam en zich in Amsterdam vestigde.

Stamkaart/Noodkaart van Alfred Kaufmann. Hij kreeg de kaart nadat hij uit Palestina kwam en zich in Amsterdam vestigde.

Stamkaart van Alfred Kaufmann

Van: Magnus, Leon Geboren: 1926-05-30 Datum: 1945-06-06 Plaats: Theresienstadt Onderwerp: Repatriëring met als wens Amsterdam te kunnen wonen.&nbsp;

Van: Magnus, Leon Geboren: 1926-05-30 Datum: 1945-06-06 Plaats: Theresienstadt Onderwerp: Repatriëring met als wens Amsterdam te kunnen wonen.&nbsp;

Registratiekaart van Leon Magnus in verband met zijn repatriëring

Van: Eisemann, Joseph Aan: de Groot, Sam en familie Plaats: Jeruzalem Datum: 1947-05-16 Onderwerp: de kist met sinaasappels is niet doorgegaan…; als alternatief potten sinaasappelmarmelade pakken grapefruitsap…; alle kosten zijn betaald, behalve de douanekosten; het transport zal vier weken duren…laat het goed smaken en laat even horen of het goed is aangekomen…

Van: Eisemann, Joseph Aan: de Groot, Sam en familie Plaats: Jeruzalem Datum: 1947-05-16 Onderwerp: de kist met sinaasappels is niet doorgegaan…; als alternatief potten sinaasappelmarmelade pakken grapefruitsap…; alle kosten zijn betaald, behalve de douanekosten; het transport zal vier weken duren…laat het goed smaken en laat even horen of het goed is aangekomen…

Brief van Joseph Eisemann aan Sam de Groot en familie vanuit Jeruzalem

Personen