In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Joodse gemeenten in Noord-Holland

Joodse gemeente Monnickendam

Plattegrond met riolering en gevels van barak 46&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1964-09-01 Opmerkingen: woningen

Plattegrond met riolering en gevels van barak 46&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1964-09-01 Opmerkingen: woningen

Plattegrond van barak 46 in het woonoord Schattenberg

Verslag van Aad van As over ontvluchtingen, verzet, dillema's en pogingen tot ontvluchting en de adoptie van Fritsje (Gert Willinger) door Dr. Spanier.

Verslag van Aad van As over ontvluchtingen, verzet, dillema's en pogingen tot ontvluchting en de adoptie van Fritsje (Gert Willinger) door Dr. Spanier.

Verslag van Aad van As over ontvluchtingen, verzet, dillema's en pogingen tot ontvluchting

Van: Gans, Eppo Aan: zijn ouders,&nbsp;broers en zusters&nbsp; Plaats: Vught, kamp Datum: 1944-07-15 Onderwerp: het is middagpauze, een brief met hulp van een typemachine; de visjes waren heerlijk geweest, met z'n allen opgegeten; gelovig; …

Van: Gans, Eppo Aan: zijn ouders,&nbsp;broers en zusters&nbsp; Plaats: Vught, kamp Datum: 1944-07-15 Onderwerp: het is middagpauze, een brief met hulp van een typemachine; de visjes waren heerlijk geweest, met z'n allen opgegeten; gelovig; …

Brief van Eppo Gans aan zijn ouders, broers en zusters vanuit kamp Vught

Bouw. Bouw van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork. Kamp Westerbork, 1939. Centrale keuken in aanbouw.

Bouw. Bouw van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork. Kamp Westerbork, 1939. Centrale keuken in aanbouw.

van de bouw van de Centrale Keuken in het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork

Van: Asscher-Pinkhof, Clara Aan: Asscher, S. (dochter) Plaats: Amsterdam Datum: 1943-05-13 Onderwerp: brief naar Jerusalem; ontvangen post en foto. De schrijfster was lang bedlegerig. Alleen Eliflor (Eliezer en Flora) bereikbaar, drie anderen maken het goed.

Van: Asscher-Pinkhof, Clara Aan: Asscher, S. (dochter) Plaats: Amsterdam Datum: 1943-05-13 Onderwerp: brief naar Jerusalem; ontvangen post en foto. De schrijfster was lang bedlegerig. Alleen Eliflor (Eliezer en Flora) bereikbaar, drie anderen maken het goed.

Brief van Clara Asscher-Pinkhof aan haar dochter Shoshanna Asscher

Bouw.&nbsp; De bouw van de schoorsteen van het ketelhuis in het Centraal Vluchtelingenkamp.&nbsp; Kamp Westerbork, 1939.&nbsp; Foto is gemaakt door een opzichter van de Rijksgebouwendienst tijdens de bouw van het kamp.&nbsp; Detail foto van de fundering voor de schoorsteen van het ketelhuis.

Bouw.&nbsp; De bouw van de schoorsteen van het ketelhuis in het Centraal Vluchtelingenkamp.&nbsp; Kamp Westerbork, 1939.&nbsp; Foto is gemaakt door een opzichter van de Rijksgebouwendienst tijdens de bouw van het kamp.&nbsp; Detail foto van de fundering voor de schoorsteen van het ketelhuis.

van de bouw van de schoorsteen van het ketelhuis in het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork

Bewijs van crematie Datum: 10-07-1943 Nr. 416 De Ambtenaar van den Burgerlijken Stand in het Lager Westerbork verklaart, er van kennis te hebben genomen, dat het lijk van: Hesz, Ida geb. 01-10-98 overleden te Westerbork op 06-07-1943 op: 07-07-1943 is gecremeerd.

Bewijs van crematie Datum: 10-07-1943 Nr. 416 De Ambtenaar van den Burgerlijken Stand in het Lager Westerbork verklaart, er van kennis te hebben genomen, dat het lijk van: Hesz, Ida geb. 01-10-98 overleden te Westerbork op 06-07-1943 op: 07-07-1943 is gecremeerd.

Bewijs van crematie in kamp Westerbork betreffende Ida Hess

Rolf Rosenthal.&nbsp; Kamp Westerbork, 1939.&nbsp;

Rolf Rosenthal.&nbsp; Kamp Westerbork, 1939.&nbsp;

Portret van Rolf Rosenthal

Franz Peter (roepnaam Peter) Weyl werd geboren op 29 oktober 1917 in Essen (Duitsland). Hij woonde in Essen aan de Kortumstrasse 55. Op veertienjarige leeftijd ging hij naar Nederland voor training, om het door zijn vader op 4 april 1933 opgerichte bedrijf de Haarlemsche Pyamafabriek “Nobelt” N.V., aan de Leidschevaart 442 in Haarlem, te kunnen leiden. Op zijn 21ste verjaardag werd hij mede-directeur van Nobelt. Peter Weyl heeft tot 2 mei 1938 ingewoond bij de familie Hamringa aan de Irislaan 31 in Heemstede. Toen de rest van zijn familie, na de Kristallnacht in Duitsland, in Heemstede aan de Heemsteedse Dreef 166 ging wonen, is hij daar naar toe verhuisd. In september 1940 werd de familie Weyl gedwongen te verhuizen naar de Sparrenlaan 1 in Hilversum, in verband met het jodenvrij maken van de kuststreek. Medio juni 1942 werd de familie Weyl opnieuw gedwongen te verhuizen, nu naar Amsterdam in verband met het concentreren van joden in de hoofdstad. Zij zijn toen gaan wonen aan de Parnassusweg nr 18/III hoog.&nbsp; Vrij snel hierna is Peter Weyl gaan onderduiken. Eerst in Oud Loosdrecht in huis bij koster Jansen van de Hervormde Kerk aan de Oud Loosdrechtsedijk 128. Daarna bij de dochter van de koster in Baarn en aansluitend in Maasniel (bij Roermond). Zijn zuster was ondergedoken in Roermond, aan de Brugstraat 16 bij de familie Dahmen. Om onbekende reden was Peter Weyl daar op bezoek, toen door verraad op 9 juni 1944 de SD/SiPo Maastricht hier een overval uitvoerde. Peter Weyl en zijn zus werden opgepakt en afgevoerd naar de gevangenis in ’s-Hertogenbosch. Van hieruit zijn zij op 30 augustus 1944 aangekomen in Westerbork. Zij werden gehuisvest in strafbarak 67.&nbsp; Op zondag 3 september 1944 zijn beiden afgevoerd naar Auschwitz-Birkenau, waar zij in de nacht van 5 september aankwamen. Dit was hetzelfde transport waarmee onder andere ook de familie Frank is gedeporteerd. Peter Weyl kreeg hier kampnummer B-9355 in zijn arm getatoeëerd. Na een verblijf in de quarantainebarak werd hij tewerkgesteld in het Kommando Lederfabrik in de Bekleidungswerke, een complex gelegen buiten Auschwitz-Birkenau. Hier kostte hij de Strassenerhöhung Lederfabrik 0,50 Reich Mark per dag. Met een dodenmars op 18 januari 1945 heeft hij Auschwitz verlaten om via sub-kamp Gleiwitz enconcentratiekamp Gross-Rosen op 28 januari 1945 aan te komen in concentratiekamp Dachau. Hier kreeg hij registratienummer 139607. Over zijn verblijf in dit kamp is niet meer bekend dan dat hij daar op 18 maart 1945 is overleden in de ziekenbarak 25, zoals staat genoteerd in het handmatig bijgehouden dodenboek van het kamp.&nbsp;

Van: Enthoven-van Lier; H.S.C.C. Aan: Enthoven-Croll, J. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-11-01 Onderwerp: ze raakt door haar pakjes heen, er komt niets meer binnen; Robby van Paul gaat goed voorruit; Paul komt regelmatig bij haar, Liesbeth nooit. Ze komen elkaar wel eens tegen, maar ze praten nooit, ze is erg veranderd en gaat 's avonds soms uit; van alle kanten krijgt ze iets toegestuurd; twee familieleden hebben zich in de barak gevoegd, na maanden in het ziekenhuis gelegen te hebben, tante Truus en nog een ver familielid (Enthoven); de laatste tijd heeft ze veel kennissen gesproken…

Van: Enthoven-van Lier; H.S.C.C. Aan: Enthoven-Croll, J. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-11-01 Onderwerp: ze raakt door haar pakjes heen, er komt niets meer binnen; Robby van Paul gaat goed voorruit; Paul komt regelmatig bij haar, Liesbeth nooit. Ze komen elkaar wel eens tegen, maar ze praten nooit, ze is erg veranderd en gaat 's avonds soms uit; van alle kanten krijgt ze iets toegestuurd; twee familieleden hebben zich in de barak gevoegd, na maanden in het ziekenhuis gelegen te hebben, tante Truus en nog een ver familielid (Enthoven); de laatste tijd heeft ze veel kennissen gesproken…

Brief van Henriette Enthoven-van Lier aan liefste schatten vanuit kamp Westerbork

Van: van Duren, Frederika (Riekke) Aan: Gerry en anderen Plaats: Arnhem Datum: 1942-10-11 Onderwerp: nog geen antwoord gekregen op haar vorige brief; wel mooie kaarten ontvangen; ze heeft nog enkele dingen nodig; plakband om de kaarten op te plakken en de cel wat op te vrolijken; lepel, vork, drinkbeker en bord, het moet niet breekbaar zijn; behoefte aan tekeningen van Thoom, haar verloofde…; voor haar celgenoten breit ze kledingstukken; een gekke stemming in de cel en veel rumoer; de celgenoten zitten haar op te jagen, omdat ze haar pen nodig hebben…

Van: van Duren, Frederika (Riekke) Aan: Gerry en anderen Plaats: Arnhem Datum: 1942-10-11 Onderwerp: nog geen antwoord gekregen op haar vorige brief; wel mooie kaarten ontvangen; ze heeft nog enkele dingen nodig; plakband om de kaarten op te plakken en de cel wat op te vrolijken; lepel, vork, drinkbeker en bord, het moet niet breekbaar zijn; behoefte aan tekeningen van Thoom, haar verloofde…; voor haar celgenoten breit ze kledingstukken; een gekke stemming in de cel en veel rumoer; de celgenoten zitten haar op te jagen, omdat ze haar pen nodig hebben…

Brief van Frederika van Duren aan Gerry en anderen vanuit het Huis van Bewaring in Arnhem

Van: Prov. Elektr.bedrijf Groningen Aan: Commandant Lager Westerbork Plaats: Groningen Datum: 1942-11-21 Onderwerp: Uitbreiding transformatorhuis

Van: Prov. Elektr.bedrijf Groningen Aan: Commandant Lager Westerbork Plaats: Groningen Datum: 1942-11-21 Onderwerp: Uitbreiding transformatorhuis

Brief van het Prov. Elektr. bedrijf Groningen aan de commandant van het Lager Westerbork

Foto van Gerard Gans

Van: de Joodse Raad voor Amsterdam, Bureau Den Haag Aan: de Leve, J. Plaats: Den Haag Datum: 1942-12-31 Onderwerp: sturen van een pakketje naar Jaap Levie, schoon jaegergoed en proviand.

Van: de Joodse Raad voor Amsterdam, Bureau Den Haag Aan: de Leve, J. Plaats: Den Haag Datum: 1942-12-31 Onderwerp: sturen van een pakketje naar Jaap Levie, schoon jaegergoed en proviand.

Brief van de Joodse Raad aan J. de Levie met het verzoek een pakket naar kamp Westerbork te sturen

Muziekboek en foto's, scans: betreft een Russisch/Franse uitgave van het derde concert voor twee piano's van Rachmaninoff, editie A. Gutheil. het is voorzien met de handtekening van Mischa Hillesum, 4-12-1942.&nbsp; Op 9-8-1943 schreef hij in het boek -hij zat toen in kamp Westerbork- de volgende tekst: 'Harstocht hoeft niet lichamelijk te zijn. Het mooist is misschien alles wanneer men er vanaf ziet. Niet altijd omzien, maar de eigen weg vervolgen. Dromerig spel. Niet voor anderen spelen. Eigenwaarde hebben.'&nbsp; &nbsp;

Muziekboek en foto's, scans: betreft een Russisch/Franse uitgave van het derde concert voor twee piano's van Rachmaninoff, editie A. Gutheil. het is voorzien met de handtekening van Mischa Hillesum, 4-12-1942.&nbsp; Op 9-8-1943 schreef hij in het boek -hij zat toen in kamp Westerbork- de volgende tekst: 'Harstocht hoeft niet lichamelijk te zijn. Het mooist is misschien alles wanneer men er vanaf ziet. Niet altijd omzien, maar de eigen weg vervolgen. Dromerig spel. Niet voor anderen spelen. Eigenwaarde hebben.'&nbsp; &nbsp;

Een muziekboek van Mischa Hillesum

Registerboek met titels van de boeken welke zich bevinden in de kampbibliotheek Maart 1942 ?&nbsp;

Registerboek met titels van de boeken welke zich bevinden in de kampbibliotheek Maart 1942 ?&nbsp;

Register

Rioolwater zuiveringsinstallatie no. I Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1960-12-14&nbsp; Opmerking: betreft de oude waterzuiveringsinstallatie

Rioolwater zuiveringsinstallatie no. I Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1960-12-14&nbsp; Opmerking: betreft de oude waterzuiveringsinstallatie

Plattegrond met aanzichten en doorsnede van de oude waterzuivering in het woonoord Schattenberg

Militair Kampement Westerbork Datum: 1949 Wachttoren van het militair kampement. 'Uitkijktoren'

Militair Kampement Westerbork Datum: 1949 Wachttoren van het militair kampement. 'Uitkijktoren'

Foto van een wachttoren in het Militair kampement Westerbork

Van: Fam. Spier Aan: Boas-Prins, Seraphine Plaats: Amsterdam Datum: 1944-05-01 Onderwerp: de schrijver heeft broekjes, sokjes en een lap flanel voor Esthertje opgestuurd.&nbsp;

Van: Fam. Spier Aan: Boas-Prins, Seraphine Plaats: Amsterdam Datum: 1944-05-01 Onderwerp: de schrijver heeft broekjes, sokjes en een lap flanel voor Esthertje opgestuurd.&nbsp;

Brief van de familie Spier aan S. Boas-Prins vanuit Amsterdam

Verslag van gesprek met dhr. Hazewindus Datum: 1985-12-09 Hazewindus werd aangesteld als leraar Engels in het Centraal Vluchtelingenkamp. Hij kreeg hiervoor geen vergoeding. Doel: de jongeren voor te bereiden op emigratie naar een Engelstalig land; contacten met de kampbevolking; spionnen; smokkelen van brieven; opera Der Fidele Bauer; samen met zijn collega Sperna Weiland stond hij onder directe verantwoordelijkheid van commandant Jacques Schol.

Verslag van gesprek met dhr. Hazewindus Datum: 1985-12-09 Hazewindus werd aangesteld als leraar Engels in het Centraal Vluchtelingenkamp. Hij kreeg hiervoor geen vergoeding. Doel: de jongeren voor te bereiden op emigratie naar een Engelstalig land; contacten met de kampbevolking; spionnen; smokkelen van brieven; opera Der Fidele Bauer; samen met zijn collega Sperna Weiland stond hij onder directe verantwoordelijkheid van commandant Jacques Schol.

Verslag van een gesprek met de heer Hazewindus

Van: Zimmermann, Fachberater, Gewestelijk Arbeidsbureau Meppel Aan: de Groot, Samuel Plaats: Meppel Datum: 1944-03 Onderwerp:&nbsp;toestemming om gebruik te maken van het openbaar vervoer tot Meppel in verband met dwangarbeid in het Joods werkkamp Havelte.

Van: Zimmermann, Fachberater, Gewestelijk Arbeidsbureau Meppel Aan: de Groot, Samuel Plaats: Meppel Datum: 1944-03 Onderwerp:&nbsp;toestemming om gebruik te maken van het openbaar vervoer tot Meppel in verband met dwangarbeid in het Joods werkkamp Havelte.

Verklaring dat Samuel de Groot toestemming heeft om met het openbaar vervoer naar Meppel te reizen

Personen