In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Van: Davids, Andries Aan: Cor Plaats: ‘ t Wijde Gat (Staphorst), Joods werkkamp, kamer 7 Datum: 1942-07-12 Onderwerp: over aantreden op het stationsplein en de verdeling van de groep over vijf werkkampen in Drenthe en Overijssel; het vertrek uit Groningen was ontroerend, overal zwaaiende mensen (10-07); trein stopte tussen Staphorst en Dedemsvaart, ploeg van 80 man moest uitstappen; 100 meter verder lag het kamp; een vriend is waarschijnlijk doorgegaan naar Mariënberg (Molengoot); het kamp is zeer behoorlijk en het personeel 100%; wonen en slapen met 8 man in twee kamers; huis en slaapkamer; op de bedden stromatrassen; mochten zelf kiezen wie bij wie; samen met Sal Dwinger (viool meegebracht) en Mr. Leo Frank; kameraadschap; werken met schop (kosten voor eigen rekening); over zandwegen meer dan een uur lopen naar het werk; er zijn ploegen die meer dan 2 uur moeten lopen; werk is verschrikkelijk zwaar, omspitten; zaterdag alleen in de ochtend; met schrik gaat iedereen de maandag tegemoet; moed houden; medelijden met de ouderen en de zwakkeren; het eten bestaat uit kleine porties; postpakketten zijn toegestaan; bang voor een verbod; laat de brief maar op het kantoor voorlezen; ontvangen van bezoek is niet toegestaan; misschien is een uurtje wandelen op de zondag mogelijk…

Van: Davids, Andries Aan: Cor Plaats: ‘ t Wijde Gat (Staphorst), Joods werkkamp, kamer 7 Datum: 1942-07-12 Onderwerp: over aantreden op het stationsplein en de verdeling van de groep over vijf werkkampen in Drenthe en Overijssel; het vertrek uit Groningen was ontroerend, overal zwaaiende mensen (10-07); trein stopte tussen Staphorst en Dedemsvaart, ploeg van 80 man moest uitstappen; 100 meter verder lag het kamp; een vriend is waarschijnlijk doorgegaan naar Mariënberg (Molengoot); het kamp is zeer behoorlijk en het personeel 100%; wonen en slapen met 8 man in twee kamers; huis en slaapkamer; op de bedden stromatrassen; mochten zelf kiezen wie bij wie; samen met Sal Dwinger (viool meegebracht) en Mr. Leo Frank; kameraadschap; werken met schop (kosten voor eigen rekening); over zandwegen meer dan een uur lopen naar het werk; er zijn ploegen die meer dan 2 uur moeten lopen; werk is verschrikkelijk zwaar, omspitten; zaterdag alleen in de ochtend; met schrik gaat iedereen de maandag tegemoet; moed houden; medelijden met de ouderen en de zwakkeren; het eten bestaat uit kleine porties; postpakketten zijn toegestaan; bang voor een verbod; laat de brief maar op het kantoor voorlezen; ontvangen van bezoek is niet toegestaan; misschien is een uurtje wandelen op de zondag mogelijk…

Brief van Andries Davids aan Cor vanuit het Joodse werkkamp ' t Wijde Gat

Van: Roozendaal, Alfred Aan: Cantor, Maurits en Jetti&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-07-20 Onderwerp: de (potlood) tekening is een onderdeel van een cadeau van het echtpaar Cantor aan het echtpaar Schlesinger op 21-07-1943. Naast de barakken zijn ook de paden, een lichtmast, de tuinen en een bewegwijzering te zien.

Van: Roozendaal, Alfred Aan: Cantor, Maurits en Jetti&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-07-20 Onderwerp: de (potlood) tekening is een onderdeel van een cadeau van het echtpaar Cantor aan het echtpaar Schlesinger op 21-07-1943. Naast de barakken zijn ook de paden, een lichtmast, de tuinen en een bewegwijzering te zien.

Tekening van Alfred Roozendaal van de barakken 15 en 18 in kamp Westerbork

Transporttrein Tekening gemaakt door W. Löwenhardt Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1943-1944

Transporttrein Tekening gemaakt door W. Löwenhardt Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1943-1944

Foto van een tekening van een vertrekkende trein in kamp Westerbork

Van: de Joodse Raad, Centraal Voorlichtingsbureau Aan: Levit, M (broer Dresden-Levit) Plaats: Amsterdam Datum: 1943-05-02 Onderwerp: van de familie in Westerbork vernomen dat zij akkoord gaat, dat M. Levit naar financiële draagkracht handelt.

Van: de Joodse Raad, Centraal Voorlichtingsbureau Aan: Levit, M (broer Dresden-Levit) Plaats: Amsterdam Datum: 1943-05-02 Onderwerp: van de familie in Westerbork vernomen dat zij akkoord gaat, dat M. Levit naar financiële draagkracht handelt.

Brief van de Joodse Raad, Centraal Voorlichtingsbureau aan de heer Levit vanuit Amsterdam

Van: Gans, Eppo Aan: zijn ouders,&nbsp;broers en zusters&nbsp; Plaats: Vught, kamp Datum: 1944-07-15 Onderwerp: het is middagpauze, een brief met hulp van een typemachine; de visjes waren heerlijk geweest, met z'n allen opgegeten; gelovig; …

Van: Gans, Eppo Aan: zijn ouders,&nbsp;broers en zusters&nbsp; Plaats: Vught, kamp Datum: 1944-07-15 Onderwerp: het is middagpauze, een brief met hulp van een typemachine; de visjes waren heerlijk geweest, met z'n allen opgegeten; gelovig; …

Brief van Eppo Gans aan zijn ouders, broers en zusters vanuit kamp Vught

Van: Ziekenhuis, bagagedepot Aan: Gassmann, Otto Geboren: 1868-01-28&nbsp; Datum: 1943-01-26 Plaats: Westerbork, kamp, ziekenhuis Onderwerp: rugzak bevindt zich in het depot van het ziekenhuis.

Van: Ziekenhuis, bagagedepot Aan: Gassmann, Otto Geboren: 1868-01-28&nbsp; Datum: 1943-01-26 Plaats: Westerbork, kamp, ziekenhuis Onderwerp: rugzak bevindt zich in het depot van het ziekenhuis.

Bewijs voor Otto Gassmann dat zijn rugzak zich in het bagagedepot van het ziekenhuis bevindt

Plaatsen in kamp Westerbork

Barak 6

Van: Burgerlijke Stand, register van overlijden Aan: de aanvrager Plaats: Amsterdam Datum: 1951-04-25 Onderwerp: overlijden van Keetje Gans.

Van: Burgerlijke Stand, register van overlijden Aan: de aanvrager Plaats: Amsterdam Datum: 1951-04-25 Onderwerp: overlijden van Keetje Gans.

Uittreksel van overlijden van Keetje Gans

Kampregelementen kamp Westerbork

Kampbevelen kamp Westerbork

Lagerbefehlen

Van: de Groot, Samuel Aan: zijn vrouw en kinderen Plaats: Havelte, Joods werkkamp Datum: 1944 Onderwerp: mededeling in het kamp dat de mannen om de drie weken naar huis mogen gaan; de helft gaat vrijdag de andere helft de week erop met verlof; de mannen van zijn barak werken voor de Wehrmacht, ze krijgen maar 48 uur uitbetaald; hij zal zijn vuile was opsturen; ze gaan lopend in het schemer naar het werk, hij neemt zijn klompen mee, dat bevalt beter, de blaren zijn bijna weg.

Van: de Groot, Samuel Aan: zijn vrouw en kinderen Plaats: Havelte, Joods werkkamp Datum: 1944 Onderwerp: mededeling in het kamp dat de mannen om de drie weken naar huis mogen gaan; de helft gaat vrijdag de andere helft de week erop met verlof; de mannen van zijn barak werken voor de Wehrmacht, ze krijgen maar 48 uur uitbetaald; hij zal zijn vuile was opsturen; ze gaan lopend in het schemer naar het werk, hij neemt zijn klompen mee, dat bevalt beter, de blaren zijn bijna weg.

Brief van Samuel de Groot aan zijn vrouw en kinderen vanuit het Joods werkkamp Havelte

Personen