In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Van: Levie, Dien Aan: aan familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-10 Onderwerp:&nbsp;verschillende zaken nodig (deze zijn aangekruist en waarschijnlijk toegestuurd); Dien en Jo eten van en bord; de thermosfles is gebroken; de stamppot was niet te eten; dankzij het brood uit het pakket hebben Dien en Jo goed kunnen eten; Jaap is naar het ziekenhuis, hij wacht nooit op het middageten dat hij helemaal niet lekker vindt; eenmaal kreeg Jo kindereten, andijvie met aardappelen. Dien deed er nog en klont boter bij; een bon voor een half pond boter en sperre voor ouders regelen via de Joodse Raad…

Van: Levie, Dien Aan: aan familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-10 Onderwerp:&nbsp;verschillende zaken nodig (deze zijn aangekruist en waarschijnlijk toegestuurd); Dien en Jo eten van en bord; de thermosfles is gebroken; de stamppot was niet te eten; dankzij het brood uit het pakket hebben Dien en Jo goed kunnen eten; Jaap is naar het ziekenhuis, hij wacht nooit op het middageten dat hij helemaal niet lekker vindt; eenmaal kreeg Jo kindereten, andijvie met aardappelen. Dien deed er nog en klont boter bij; een bon voor een half pond boter en sperre voor ouders regelen via de Joodse Raad…

Brief van Dien Levie aan familie vanuit kamp Westerbork

Van: Bamberger, Jeanette en Joseph Aan: Meyer, Jo Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-07-29 Onderwerp: graag de brief laten lezen door andere personen; het gaat beter met Louis, nadat de dokter longontsteking had geconstateerd, daarnaast hoge koorts; hoewel Louis nog in bed ligt, is hij de hele aan aan het trappelen en kraaien; Jeanette geeft hem meerdere malen per dag de borst; voor zijn verjaardag was een nieuw pakje toegestuurd; de pop Tommy is een groot succes, hij ligt er de hele dag mee te spelen; de schoentjes voor Louis pasten precies en de pantoffeltjes zijn ook snoezig; het is oppassen met de jongen, hij ligt door al dat gespartel nooit onder de wol en dat met een longontsteking; behoefte aan tomatensap en citroenen…; geen gelegenheid allen te schrijven, dus graag doorvertellen…; door de warmte beschimmeld het brood snel, gekookt eten kan je helemaal niet meer sturen; Joseph is aan het werk, erwten sorteren; Joseph is nu ook bij de familie in barak 70….; nog een paar woordjes van Joseph…

Van: Bamberger, Jeanette en Joseph Aan: Meyer, Jo Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-07-29 Onderwerp: graag de brief laten lezen door andere personen; het gaat beter met Louis, nadat de dokter longontsteking had geconstateerd, daarnaast hoge koorts; hoewel Louis nog in bed ligt, is hij de hele aan aan het trappelen en kraaien; Jeanette geeft hem meerdere malen per dag de borst; voor zijn verjaardag was een nieuw pakje toegestuurd; de pop Tommy is een groot succes, hij ligt er de hele dag mee te spelen; de schoentjes voor Louis pasten precies en de pantoffeltjes zijn ook snoezig; het is oppassen met de jongen, hij ligt door al dat gespartel nooit onder de wol en dat met een longontsteking; behoefte aan tomatensap en citroenen…; geen gelegenheid allen te schrijven, dus graag doorvertellen…; door de warmte beschimmeld het brood snel, gekookt eten kan je helemaal niet meer sturen; Joseph is aan het werk, erwten sorteren; Joseph is nu ook bij de familie in barak 70….; nog een paar woordjes van Joseph…

Brief van Jeanette en Joseph Bamberger aan Jo Meyer vanuit kamp Westerbork

Rechtsgang van samenwerking met de nazi's verdachte personen

Berechting oorlogsmisdadigers

Eichmann-proces

Drie van Breda

Auschwitzprocessen

Gemmeker-proces

Bergen-Belsen proces

Het ‘inrichten’ van leslokalen voor L.O.&nbsp;in barak 107&nbsp; Woonoord Schattenberg Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1951

Het ‘inrichten’ van leslokalen voor L.O.&nbsp;in barak 107&nbsp; Woonoord Schattenberg Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1951

Plattegrond met aanzichten van barak 107 in verband met verbouwing tot een schoolgebouw

Vrijstellingen van deportatie vanuit kamp Westerbork

Vrijlating uit kamp Westerbork

Van: Sjouwerman, Betty Aan: Meyer, Jo Plaats: Hollandsche Schouwburg Datum: 1943-09-08 Onderwerp: ze (Betty en Abraham) zitten in de schouwburg, verzoek om de kleermaker 10 gulden te betalen en met hem af te spreken wat er met het kostuum moet gebeuren; graag kleren en ondergoed sturen naar L. Reens…; het transport zal de eerste dagen waarschijnlijk niet doorgaan.

Van: Sjouwerman, Betty Aan: Meyer, Jo Plaats: Hollandsche Schouwburg Datum: 1943-09-08 Onderwerp: ze (Betty en Abraham) zitten in de schouwburg, verzoek om de kleermaker 10 gulden te betalen en met hem af te spreken wat er met het kostuum moet gebeuren; graag kleren en ondergoed sturen naar L. Reens…; het transport zal de eerste dagen waarschijnlijk niet doorgaan.

Brief van Betty Sjouwerman aan Jo Meyer vanuit de Schouwburg

Van: Bamberger, Jeanette en Joseph Aan: Meyer, Jo Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-07-09 Onderwerp: Louis is net door de dokter onderzocht; hij heeft nog bronchitis, is geheel zonder koorts…; hij is zwak, weegt maar 13 pond, maar is ook speels; de dokter heeft hem hoogtezon voorgeschreven; hij zal wel weer aankomen; met haar zelf gaat het ook beter, pijn gehad, maag en blindedarm; volgens de dokter is het niets; Joseph bezoekt ze elke middag, die ligt met en of andere ontsteking; een klein kansje langer in het kamp te mogen blijven, het wordt wel steeds moeilijker; familieleden zijn vertrokken; dankbaar voor de pakketjes, kreeg net en nieuw pakket. Ze heeft het bij Joseph uitgepakt…

Van: Bamberger, Jeanette en Joseph Aan: Meyer, Jo Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-07-09 Onderwerp: Louis is net door de dokter onderzocht; hij heeft nog bronchitis, is geheel zonder koorts…; hij is zwak, weegt maar 13 pond, maar is ook speels; de dokter heeft hem hoogtezon voorgeschreven; hij zal wel weer aankomen; met haar zelf gaat het ook beter, pijn gehad, maag en blindedarm; volgens de dokter is het niets; Joseph bezoekt ze elke middag, die ligt met en of andere ontsteking; een klein kansje langer in het kamp te mogen blijven, het wordt wel steeds moeilijker; familieleden zijn vertrokken; dankbaar voor de pakketjes, kreeg net en nieuw pakket. Ze heeft het bij Joseph uitgepakt…

Brief van Jeannette an Joseph Bamberger aan Jo Meyer vanuit kamp Westerbork

Van: Levie, Jaap en Dien Aan: hun familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-12-20 Onderwerp: honderd mensen zijn vertrokken voor drie dagen naar huis, daarna worden ze geïnterneerd in een villa in Barneveld…Het zijn voornamelijk Rijksambtenaren en zij moeten zich verdienstelijk hebben gemaakt voor het land; misschien kan de familie ook regelen dat Jaap en zijn gezin op deze lijst terecht komen; de Hagenaars worden door de politie uit Den Haag naar kamp Westerbork gebracht; de pakjes komen in de blikken goed over, bedankkaartjes mogen niet meer dan 5 woorden bevatten; tot januari 1943 zijn de transporten vanuit het kamp opgeschort; het ziekenhuis wordt weer uitgebreid; ze zijn aangewezen op de familie als het gaat om pakketjes.

Van: Levie, Jaap en Dien Aan: hun familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-12-20 Onderwerp: honderd mensen zijn vertrokken voor drie dagen naar huis, daarna worden ze geïnterneerd in een villa in Barneveld…Het zijn voornamelijk Rijksambtenaren en zij moeten zich verdienstelijk hebben gemaakt voor het land; misschien kan de familie ook regelen dat Jaap en zijn gezin op deze lijst terecht komen; de Hagenaars worden door de politie uit Den Haag naar kamp Westerbork gebracht; de pakjes komen in de blikken goed over, bedankkaartjes mogen niet meer dan 5 woorden bevatten; tot januari 1943 zijn de transporten vanuit het kamp opgeschort; het ziekenhuis wordt weer uitgebreid; ze zijn aangewezen op de familie als het gaat om pakketjes.

Brief van Jaap en Dien Levie aan hun familie vanuit kamp Westerbork

Van: Mr. Brand, A. Aan: Het hoofd van de P.R.A. te Delft: Plaats: Amsterdam Datum: 1947-02-06 Onderwerp: Verzoek aan de Politieke Recherche afdeling om nadere inlichtingen over A.C. Oudshoorn en zijn vermeende Duitsgezindheid.&nbsp;

Van: Mr. Brand, A. Aan: Het hoofd van de P.R.A. te Delft: Plaats: Amsterdam Datum: 1947-02-06 Onderwerp: Verzoek aan de Politieke Recherche afdeling om nadere inlichtingen over A.C. Oudshoorn en zijn vermeende Duitsgezindheid.&nbsp;

Brief van Mr. Brand te Amsterdam aan het hoofd van de P.R.A. te Delft

Verklaring van de Joodsche Raad voor Amsterdam, afd. Ondersteuning en Maatschappelijk Werk, dat Nathan Cohen te Groningen een financiële toezegging heeft gedaan en in verband hiermee zijn betalingen tot op heden heeft verricht, 6 nov. 1941.

Verklaring van de Joodsche Raad voor Amsterdam betreffende Nathan Cohen

Van: de Groot, Samuel Aan: zijn vrouw en kinderen Plaats: Havelte, Joods werkkamp Datum: 1944 Onderwerp: hij zit rustig in de keet; beschrijving van zijn reisverloop van Meppel naar Havelte; met tien man uit zijn barak kregen ze een karwei om een schuilkelder voor benzine te maken; het is 45 minuten lopen om er te komen; hij slaapt beter nu hij een deken op de matras heeft gelegd; hachee met aardappelen gegeten; met vier man hout moeten halen met een vrachtauto, het was heel gezellig; toen ze nog in Meppel waren was er een luchtaanval op het vliegveld en werd er een timmerman uit Lemmer gedood; gisteren was er ook luchtalarm en zijn ze de bossen ingegaan…

Van: de Groot, Samuel Aan: zijn vrouw en kinderen Plaats: Havelte, Joods werkkamp Datum: 1944 Onderwerp: hij zit rustig in de keet; beschrijving van zijn reisverloop van Meppel naar Havelte; met tien man uit zijn barak kregen ze een karwei om een schuilkelder voor benzine te maken; het is 45 minuten lopen om er te komen; hij slaapt beter nu hij een deken op de matras heeft gelegd; hachee met aardappelen gegeten; met vier man hout moeten halen met een vrachtauto, het was heel gezellig; toen ze nog in Meppel waren was er een luchtaanval op het vliegveld en werd er een timmerman uit Lemmer gedood; gisteren was er ook luchtalarm en zijn ze de bossen ingegaan…

Brief van Samuel de Groot aan zijn vrouw en kinderen vanuit het Joods werkkamp Havelte

Personen