In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Kampleven Westerbork

Vriendschappen kamp Westerbork

Van: (Berenthal) Martha Aan: Lieve allemaal Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-06-13 Onderwerp: Dagelijks leven; werken op het land; omstandigheden. De schijfster werkt buiten het kamp. Ze kan eventueel naar de avondschool, maar ze is er nog niet geweest. Haar zus zit in de tweede klas van de ‘HBS’. Martha heeft een dag kleine kinderen begeleid buiten het kamp. De kinderen maakten zoveel lawaai dat ze er daarna van heeft afgezien. Nu werkt ze met een groep meisjes, waarvan de meesten jonger dan 25 jaar zijn buiten het kamp. Ze is begonnen met het wieden van onkruid tussen verschillende gewassen. Ze had nog nooit groenten zien groeien. Vervolgens heeft is ze bezig geweest met turf en het uitdunnen van de bietplantjes. In de barak slaapt ze vrij vast. Als ze niet door haar zusje gewekt wordt, die naast haar slaapt, zal zij zich verslapen.

Van: (Berenthal) Martha Aan: Lieve allemaal Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-06-13 Onderwerp: Dagelijks leven; werken op het land; omstandigheden. De schijfster werkt buiten het kamp. Ze kan eventueel naar de avondschool, maar ze is er nog niet geweest. Haar zus zit in de tweede klas van de ‘HBS’. Martha heeft een dag kleine kinderen begeleid buiten het kamp. De kinderen maakten zoveel lawaai dat ze er daarna van heeft afgezien. Nu werkt ze met een groep meisjes, waarvan de meesten jonger dan 25 jaar zijn buiten het kamp. Ze is begonnen met het wieden van onkruid tussen verschillende gewassen. Ze had nog nooit groenten zien groeien. Vervolgens heeft is ze bezig geweest met turf en het uitdunnen van de bietplantjes. In de barak slaapt ze vrij vast. Als ze niet door haar zusje gewekt wordt, die naast haar slaapt, zal zij zich verslapen.

Brief van Martha Bertenthal aan vrienden vanuit kamp Westerbork

Van: Lierens, A. Aan: Lierens, H. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-01-29 Onderwerp: dank voor het pakketje nummer 30.

Van: Lierens, A. Aan: Lierens, H. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-01-29 Onderwerp: dank voor het pakketje nummer 30.

Briefkaart van A. Lierens aan H. Lierens vanuit kamp Westerbork

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1944-03-21 Onderwerp: registratie van het binnenkomende transport uit kamp Vught in de Grote Zaal van kamp Westerbork.

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1944-03-21 Onderwerp: registratie van het binnenkomende transport uit kamp Vught in de Grote Zaal van kamp Westerbork.

Foto van een still uit de Westerborkfilm

Lagerbefehl Westerbork, kamp 1943-06-05, No. 36&nbsp; Inhoud: Spertijd; strafmaatregel Anna Pagener; benoeming groepsleiders.

Lagerbefehl Westerbork, kamp 1943-06-05, No. 36&nbsp; Inhoud: Spertijd; strafmaatregel Anna Pagener; benoeming groepsleiders.

Lagerbefehl No. 36

Van: Landessekretariaat der VVN-Bayern&nbsp; Aan: Stertzenbach, Werner (hoofdredacteur ‘Die Tat’) Datum: 1964-03-03 Onderwerp: dank voor informatie over voormalig kampcommandant Erich Deppner.

Van: Landessekretariaat der VVN-Bayern&nbsp; Aan: Stertzenbach, Werner (hoofdredacteur ‘Die Tat’) Datum: 1964-03-03 Onderwerp: dank voor informatie over voormalig kampcommandant Erich Deppner.

Brief Landessekretariaat der VVN-Bayern aan de redactie van Die Tat

Van: Lierens, A. Aan: Lierens, H. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-01-03 Onderwerp: pakket en brief ontvangen.

Van: Lierens, A. Aan: Lierens, H. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-01-03 Onderwerp: pakket en brief ontvangen.

Van: Lierens D. Aan: Lierens, H. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-03-03 Onderwerp: levensmiddelen niet ontvangen, wel wasgoed en een brief.

Van: Lierens D. Aan: Lierens, H. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-03-03 Onderwerp: levensmiddelen niet ontvangen, wel wasgoed en een brief.

Briefkaart van David Lierens aan H. Lierens vanuit kamp Westerbork

Van: Mirjam&nbsp; Aan: lieve mensen&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp,&nbsp; Datum: 1944-05-18 Onderwerp: onverwachts op transport gaan naar Bergen-Belsen. Blüth is er niet en kan hun niet helpen. Alle Diamant-Joden gaan ook mee. Ze dankzij de hulp van velen goed voorbereid. Kijk uit voor het gebruik van hun namen. Ook in Duitsland zal hun zaak nog verder worden uitgezocht. Als de oorlog afloopt zullen ze proberen naar Erets te gaan. Mirjam hoopt dat de rest van de familie dat ook gaat doen.

Van: Mirjam&nbsp; Aan: lieve mensen&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp,&nbsp; Datum: 1944-05-18 Onderwerp: onverwachts op transport gaan naar Bergen-Belsen. Blüth is er niet en kan hun niet helpen. Alle Diamant-Joden gaan ook mee. Ze dankzij de hulp van velen goed voorbereid. Kijk uit voor het gebruik van hun namen. Ook in Duitsland zal hun zaak nog verder worden uitgezocht. Als de oorlog afloopt zullen ze proberen naar Erets te gaan. Mirjam hoopt dat de rest van de familie dat ook gaat doen.

Brief van Mirjam Waterman aan haar familie vanuit kamp Westerbork

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-05-19 Onderwerp: een vertrekkende trein op de aftakking van de spoorlijn tussen het kamp en Hooghalen.

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-05-19 Onderwerp: een vertrekkende trein op de aftakking van de spoorlijn tussen het kamp en Hooghalen.

Van: Stad, P.M.&nbsp; Betreft toestemming voor het reizen van Westerbork naar Rotterdam.&nbsp; Datum: 1945-06-18

Van: Stad, P.M.&nbsp; Betreft toestemming voor het reizen van Westerbork naar Rotterdam.&nbsp; Datum: 1945-06-18

Verklaring voor Philip Stad om kamp Westerbork definitief te mogen verlaten

Van: Joodse Raad, Afdeling Expositur Aan: Polak-Schoenbeck, Inge Plaats: Amsterdam Datum: 1942-07-07 Onderwerp: werkzaam bij de Joodse Raad, afdeling Expositur, sinds 7 juli 1942.

Van: Joodse Raad, Afdeling Expositur Aan: Polak-Schoenbeck, Inge Plaats: Amsterdam Datum: 1942-07-07 Onderwerp: werkzaam bij de Joodse Raad, afdeling Expositur, sinds 7 juli 1942.

Verklaring dat Inge Schoenbeck werkzaam is voor de Joodse Raad

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Onderwerp: kampgevangenen aan het werk bij de Vliegtuigsloperij.

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Onderwerp: kampgevangenen aan het werk bij de Vliegtuigsloperij.

Bouw.&nbsp; Bouw van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp; Zicht op de centrale keuken.&nbsp; Ramen en deuren ontbreken, bouwmaterialen rond de barak.&nbsp; Kamp Westerbork, 1939.&nbsp; Achter op de foto staat: 'Het keukengebouw, Vl. kamp'.

Bouw.&nbsp; Bouw van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp; Zicht op de centrale keuken.&nbsp; Ramen en deuren ontbreken, bouwmaterialen rond de barak.&nbsp; Kamp Westerbork, 1939.&nbsp; Achter op de foto staat: 'Het keukengebouw, Vl. kamp'.

van het gebouw van de Centrale Keuken van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork

Van:&nbsp; Aan:&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943 Onderwerp: het potlootschrift is zodanig vervaagd dat de brief alleen met speciale technieken te lezen is.&nbsp;

Van:&nbsp; Aan:&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943 Onderwerp: het potlootschrift is zodanig vervaagd dat de brief alleen met speciale technieken te lezen is.&nbsp;

Brief geschreven vanuit kamp Westerbork met antwoordformulier

Bouw Centrale Keuken.&nbsp; Westerbork, Vluchtelingenkamp.&nbsp; Kamp Westerbork, 1939.&nbsp;

Bouw Centrale Keuken.&nbsp; Westerbork, Vluchtelingenkamp.&nbsp; Kamp Westerbork, 1939.&nbsp;

van de bouw van de Centrale Keuken in het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork

Van: Eisemann, Joseph en Ada Aan: de Groot, Sam en familie Plaats: Jeruzalem Datum: 1951-06 Onderwerp: lang niet van zich laten horen; Joseph is weer bezig met zijn advocaat studie, hij heeft het druk; hij wil zijn oude beroep weer oppakken; wanneer komen jullie ons bezoeken?; het is een zeer hete zomer, dat zelfs schrijven zwaar valt; rantsoenen, vlees en chocolade is zeer welkom…

Van: Eisemann, Joseph en Ada Aan: de Groot, Sam en familie Plaats: Jeruzalem Datum: 1951-06 Onderwerp: lang niet van zich laten horen; Joseph is weer bezig met zijn advocaat studie, hij heeft het druk; hij wil zijn oude beroep weer oppakken; wanneer komen jullie ons bezoeken?; het is een zeer hete zomer, dat zelfs schrijven zwaar valt; rantsoenen, vlees en chocolade is zeer welkom…

Brief van Joseph en Ada Eisemann aan Sam de Groot en familie vanuit Jeruzalem

Foto van ziekenhuispersoneel in Interneringskamp Westerbork Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1947-1948 Onderwerp: verplegend personeel; artsen en verplegers; Jan Beijering, staat 3de van rechts.

Foto van ziekenhuispersoneel in Interneringskamp Westerbork Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1947-1948 Onderwerp: verplegend personeel; artsen en verplegers; Jan Beijering, staat 3de van rechts.

Foto van ziekenhuispersoneel in Interneringskamp Westerbork

Van: Koker, J.C. Aan: wie het betreft Plaats: Molengoot, Joods werkkamp datum: 1942-05-05 Onderwerp: zicht op een tweetal barakken.

Van: Koker, J.C. Aan: wie het betreft Plaats: Molengoot, Joods werkkamp datum: 1942-05-05 Onderwerp: zicht op een tweetal barakken.

Tekening van een tweetal barakken in het Joodse werkkamp Molengoot door J.C. Koker