In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Kampleven Westerbork

Vriendschappen kamp Westerbork

Colofon

Broche&nbsp; Door Rita (Lensink) Bosman illegaal in kamp Westerbork gemaakt.&nbsp; Een vierkante broche met gekleurde letters erop.

Broche&nbsp; Door Rita (Lensink) Bosman illegaal in kamp Westerbork gemaakt.&nbsp; Een vierkante broche met gekleurde letters erop.

Beschilderde broche van hout

Briefkaart Van: Jong, de, Henk Aan: Jong-Cohen, de, Estella Plaats: Amsterdam Datum: 1943-06-26 Onderwerp: Henk stuurt een pakket op met zelfgebakken gortlappen.

Briefkaart Van: Jong, de, Henk Aan: Jong-Cohen, de, Estella Plaats: Amsterdam Datum: 1943-06-26 Onderwerp: Henk stuurt een pakket op met zelfgebakken gortlappen.

Briefkaart van Henk de Jong aan E. de Jong-Cohen vanuit Amsterdam

Van: Schönheim, Ernst en Schönheim, Lotte&nbsp; Aan:&nbsp;Herr und Frau David (David, Ernst en David-Heller, Frime) Plaats: Hooghalen Datum: 1940-10-29 Onderwerp:&nbsp;Ernst en Lotte feliciteren het echtpaar David met de geboorte van hun dochter Ruth David op 28 oktober 1940.

Van: Schönheim, Ernst en Schönheim, Lotte&nbsp; Aan:&nbsp;Herr und Frau David (David, Ernst en David-Heller, Frime) Plaats: Hooghalen Datum: 1940-10-29 Onderwerp:&nbsp;Ernst en Lotte feliciteren het echtpaar David met de geboorte van hun dochter Ruth David op 28 oktober 1940.

Brief van Ernst en Lotte Schönheim aan Ernst en Frime David-Heller vanuit het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork

Briefkaart Van: Jong-Cohen, de, E.&nbsp; Aan: Coronel, M. Plaats: Amsterdam Datum: 1946-03-18 Onderwerp: vraag om inlichtingen over drie leden van de familie Kwieser, die op 1944-02-25 uit Westerbork vertrokken zijn.&nbsp;

Briefkaart Van: Jong-Cohen, de, E.&nbsp; Aan: Coronel, M. Plaats: Amsterdam Datum: 1946-03-18 Onderwerp: vraag om inlichtingen over drie leden van de familie Kwieser, die op 1944-02-25 uit Westerbork vertrokken zijn.&nbsp;

Briefkaart van E. de Jong-Cohen aan M. Coronel vanuit Amsterdam

Van: Lijderdorff, Rene Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-07-19 Bijz: Stammliste, vorl. zurueckgestellt

Van: Lijderdorff, Rene Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-07-19 Bijz: Stammliste, vorl. zurueckgestellt

Ausweiskarte van René Lijdesdorff

Berechting oorlogsmisdadigers

Gemmeker-proces

Verklaring schadevergoeding Van: Asscher, A. Datum: 1955 Onderwerp: Asscher eist schadevergoeding voor de tijd dat hij in gevangenschap in Duitsland verbleef. Ook eist hij schadevergoeding voor de vrijheidsberoving in de periode dat hij een Jodenster moest dragen.

Verklaring schadevergoeding Van: Asscher, A. Datum: 1955 Onderwerp: Asscher eist schadevergoeding voor de tijd dat hij in gevangenschap in Duitsland verbleef. Ook eist hij schadevergoeding voor de vrijheidsberoving in de periode dat hij een Jodenster moest dragen.

Verklaring in verband met schadevergoeding van A. Asscher

Brief Van: Jong, de, H. Aan: Jong-Cohen, de, E. Plaats: Amsterdam Datum: 1943-07-09 Onderwerp: Henk hoopt dat het goed gaat met Stella en hoopt haar snel weer te zien.&nbsp;Hoe gaat het met Henri (Kwieser); een doosje voor zijn dochter Hetty, omdat ze ziek is geweest. Met enveloppe

Brief Van: Jong, de, H. Aan: Jong-Cohen, de, E. Plaats: Amsterdam Datum: 1943-07-09 Onderwerp: Henk hoopt dat het goed gaat met Stella en hoopt haar snel weer te zien.&nbsp;Hoe gaat het met Henri (Kwieser); een doosje voor zijn dochter Hetty, omdat ze ziek is geweest. Met enveloppe

Brief van H. de Jong aan E. de Jong-Cohen vanuit Amsterdam

Breslauer, W.R. Werken op het land.&nbsp; Kamp Westerbork, 1943.&nbsp; Twee kampgevangenen bij een boerenwagen, volgeladen met korenschoven.

Breslauer, W.R. Werken op het land.&nbsp; Kamp Westerbork, 1943.&nbsp; Twee kampgevangenen bij een boerenwagen, volgeladen met korenschoven.

Twee kampgevangenen bij een boerenwagen, volgeladen met korenschoven

Label voor bagage Van: Jong-Cohen, de, Estella Plaats: Amsterdam Transport 1943-05-20 naar Westerbork

Label voor bagage Van: Jong-Cohen, de, Estella Plaats: Amsterdam Transport 1943-05-20 naar Westerbork

Label voor meegenomen bagage naar kamp Westerbork

Gedicht Aan: Herrn David Onderwerp: In het gedicht worden verschillende gerechten genoemd, over het hoe en wat er wel en niet in de gerechten thuishoort. De aanleiding van het schrijven van het gedicht is niet duidelijk.

Gedicht Aan: Herrn David Onderwerp: In het gedicht worden verschillende gerechten genoemd, over het hoe en wat er wel en niet in de gerechten thuishoort. De aanleiding van het schrijven van het gedicht is niet duidelijk.

Gedicht voor kok Ernst David

Briefkaart Van: Kwieser, H. Aan: Jong, de, H. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-09-12 Onderwerp: buitengewoon pakket in dank ontvangen.&nbsp;

Briefkaart Van: Kwieser, H. Aan: Jong, de, H. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-09-12 Onderwerp: buitengewoon pakket in dank ontvangen.&nbsp;

Briefkaart van H. Kwieser aan H. de Jong vanuit kamp Westerbork

Betreft een enveloppe met gedrukt opschrift Buchenwald De enveloppe is na de bevrijding in Den Haag gepost. Gericht aan de Fam. Bouwens

Betreft een enveloppe met gedrukt opschrift Buchenwald De enveloppe is na de bevrijding in Den Haag gepost. Gericht aan de Fam. Bouwens

Enveloppe afkomstig uit Buchenwald

Ausweiskarte Van: Polak, Henriëtte Plaats: Westerbork, kamp Afgegeven: 1944 Ingedeeld bij Gruppe DB. 2, Gr. 13 Tischlerei Opmerkingen: protestantin, vorl. zurückgestellt.

Ausweiskarte Van: Polak, Henriëtte Plaats: Westerbork, kamp Afgegeven: 1944 Ingedeeld bij Gruppe DB. 2, Gr. 13 Tischlerei Opmerkingen: protestantin, vorl. zurückgestellt.

Ausweiskarte van Henriëtte Polak in kamp Westerbork

Van: Kruijer, L. Aan: Calligaro, A. (schoonzoon) Plaats: Trein naar Westerbork Datum: 1943-02-04 Onderwerp: Joodsche Raad; Vught; transport naar Westerbork;

Van: Kruijer, L. Aan: Calligaro, A. (schoonzoon) Plaats: Trein naar Westerbork Datum: 1943-02-04 Onderwerp: Joodsche Raad; Vught; transport naar Westerbork;

Briefkaart van L. Kruijer aan A. Calligaro vanuit de trein

Van: Centraal Afwikkelingsbureau Duitse Schade-uitkeringen (CADSU) Aan: de Raay, E. Plaats: Amsterdam Datum: 1965 Onderwerp: schade-uitkering; verhoudingsgetal en wijze van betaling.

Van: Centraal Afwikkelingsbureau Duitse Schade-uitkeringen (CADSU) Aan: de Raay, E. Plaats: Amsterdam Datum: 1965 Onderwerp: schade-uitkering; verhoudingsgetal en wijze van betaling.

Informatiefolder over toekenning verhoudingsgetal betaling voorschot op uitkering nazislachtoffers

Van: Wachtel, Alex Aan:&nbsp;Meine lieber Davids (David, Ernst en David-Heller, Frime) Plaats: Hooghalen Oost Datum: 1940-10-31 Onderwerp: Wachtel feliciteert het echtpaar David met de geboorte van hun dochter Ruth david op 28 oktober 1940.

Van: Wachtel, Alex Aan:&nbsp;Meine lieber Davids (David, Ernst en David-Heller, Frime) Plaats: Hooghalen Oost Datum: 1940-10-31 Onderwerp: Wachtel feliciteert het echtpaar David met de geboorte van hun dochter Ruth david op 28 oktober 1940.

Brief van Alex Wachtel aan Ernst en Frime David-Heller vanuit het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork

Kampgeld Lager Westerbork&nbsp; 25 cent Serie CC No. 9228

Kampgeld Lager Westerbork&nbsp; 25 cent Serie CC No. 9228

Kampgeld Lager Westerbork 25 cent

Van: van Bergen, Chaja Aan: van Bergen-Diamant, Nora Plaats: onbekend Datum: 1946 Onderwerp: net melk gedronken; na het eten in de middag moeten de kinderen 1.5 uur slapen; ' s middag voor de zoveelste keer naar de speeltuin, het regent; graag lege kaarten opsturen; nu gaat ze spelen met de andere 10 meisjes…

Van: van Bergen, Chaja Aan: van Bergen-Diamant, Nora Plaats: onbekend Datum: 1946 Onderwerp: net melk gedronken; na het eten in de middag moeten de kinderen 1.5 uur slapen; ' s middag voor de zoveelste keer naar de speeltuin, het regent; graag lege kaarten opsturen; nu gaat ze spelen met de andere 10 meisjes…

Brief van Chaja van Bergen aan haar moeder vanuit Engeland

Van: Henrietta Kastan (moeder) Aan: Georgine Betty van Voolen (dochter) Plaats: Amsterdam Datum: 1974-12 Onderwerp: manuscript in plaats van het dagboek (babyboek) dat verloren ging; de Duitse inval; vader Mau (Mr. Maurits van Voolen) lag met zijn eenheid achter Rotterdam; op zoek naar vader; vader komt weer thuis en hij sprak de woorden: ‘nu begint het pas weer voor ons’; over inwonende familie; over bekenden die met de laatste boot Nederland wisten te ontvluchten; over de eerste anti-Joodse maatregelen; concentratie van Joden; en verbodsborden voor Joden; Mr Maurits Levie uit Groningen komt bij hun inwonen; razzia, worden verzameld op het Weesperplein bij de Joodse Invalide samen met de beide moeders en haar dochters Georgine en Annelise; Mau ontkomt aan de razzia omdat hij op dat moment niet thuis was; &nbsp;vertrek naar kamp Westerbork; opvang en registratie; de rol van Dr. Georg Rosenbaum; de naam van Mr. Maurits van Voolen heeft een magische klank in het kamp onder de Duitse Joden; &nbsp;barak 60; deportatie van moeder en schoonmoeder, Henriette mag meelopen tot de slagboom; zelf komt ze met haar twee kinderen op de Stammliste terecht; verhuizing naar barak 35, daardoor betere zorgmogelijkheden voor de kinderen; dochter Annelise krijgt een darminfectie. Ze wordt geholpen door kinderarts dokter Siegfried Wolff, maar overlijd in het kamp Westerbork, Henriette is op dat moment bij haar; Clara Asscher-Pinkhof troost haar; &nbsp;de 14 dagen erna ziet ze haar hele familie, waaronder haar zuster Esther met kinderen, en haar schoonfamilie gedeporteerd worden; Henriette is ernstig ziek; het moment van ontslag met hulp van de Rosenbaums en actie van haar eigen Maurits zorgt voor een ontslag uit het kamp op 16 juli 1943; Georgine wordt met spoed in het C.I.Z. opgenomen….een strijd van tien dagen op leven en dood volgde; hun huis in de Sarphatiestraat was op de dag terug in Amsterdam gepulst; krijgen een onderkomen bij Dr. van der Laan van de keuringsdienst van Waren. Zijn gezin wordt eind september 1943 opgepakt. Henriette en Maurits ontkomen aan de razzia, omdat ze niet op de lijst voorkomen en in een zijkamer weten te vluchten. De jongste zoon van Van de Laan weet nog net de huissleutel naar binnen te gooien… ; Georgine wordt een uur voor de razzia in het C.I.Z door dokter Fiedeldij Dop uit het ziekenhuis gehaald en ergens ondergebracht…; onderduik in Hilversum van Maurits en Henrietta; worden opgepakt en naar Vught en vervolgens naar Westerbork gestuurd; komen dankzij Dr. Rosenbaum van hun ‘S’ af en ze worden uiteindelijk naar Theresienstadt doorgestuurd op 5 april 1945; eind september moeten ze afscheid nemen van elkaar, Maurits wordt gedeporteerd naar Auschwitz-Birkenau; Henrietta volgt later, alleen zij overleefd de oorlog; voor Georgine was en onderduikplek in Friesland geregeld; terugkeer en opvang in Eindhoven; weerzien…&nbsp;

Van: Henrietta Kastan (moeder) Aan: Georgine Betty van Voolen (dochter) Plaats: Amsterdam Datum: 1974-12 Onderwerp: manuscript in plaats van het dagboek (babyboek) dat verloren ging; de Duitse inval; vader Mau (Mr. Maurits van Voolen) lag met zijn eenheid achter Rotterdam; op zoek naar vader; vader komt weer thuis en hij sprak de woorden: ‘nu begint het pas weer voor ons’; over inwonende familie; over bekenden die met de laatste boot Nederland wisten te ontvluchten; over de eerste anti-Joodse maatregelen; concentratie van Joden; en verbodsborden voor Joden; Mr Maurits Levie uit Groningen komt bij hun inwonen; razzia, worden verzameld op het Weesperplein bij de Joodse Invalide samen met de beide moeders en haar dochters Georgine en Annelise; Mau ontkomt aan de razzia omdat hij op dat moment niet thuis was; &nbsp;vertrek naar kamp Westerbork; opvang en registratie; de rol van Dr. Georg Rosenbaum; de naam van Mr. Maurits van Voolen heeft een magische klank in het kamp onder de Duitse Joden; &nbsp;barak 60; deportatie van moeder en schoonmoeder, Henriette mag meelopen tot de slagboom; zelf komt ze met haar twee kinderen op de Stammliste terecht; verhuizing naar barak 35, daardoor betere zorgmogelijkheden voor de kinderen; dochter Annelise krijgt een darminfectie. Ze wordt geholpen door kinderarts dokter Siegfried Wolff, maar overlijd in het kamp Westerbork, Henriette is op dat moment bij haar; Clara Asscher-Pinkhof troost haar; &nbsp;de 14 dagen erna ziet ze haar hele familie, waaronder haar zuster Esther met kinderen, en haar schoonfamilie gedeporteerd worden; Henriette is ernstig ziek; het moment van ontslag met hulp van de Rosenbaums en actie van haar eigen Maurits zorgt voor een ontslag uit het kamp op 16 juli 1943; Georgine wordt met spoed in het C.I.Z. opgenomen….een strijd van tien dagen op leven en dood volgde; hun huis in de Sarphatiestraat was op de dag terug in Amsterdam gepulst; krijgen een onderkomen bij Dr. van der Laan van de keuringsdienst van Waren. Zijn gezin wordt eind september 1943 opgepakt. Henriette en Maurits ontkomen aan de razzia, omdat ze niet op de lijst voorkomen en in een zijkamer weten te vluchten. De jongste zoon van Van de Laan weet nog net de huissleutel naar binnen te gooien… ; Georgine wordt een uur voor de razzia in het C.I.Z door dokter Fiedeldij Dop uit het ziekenhuis gehaald en ergens ondergebracht…; onderduik in Hilversum van Maurits en Henrietta; worden opgepakt en naar Vught en vervolgens naar Westerbork gestuurd; komen dankzij Dr. Rosenbaum van hun ‘S’ af en ze worden uiteindelijk naar Theresienstadt doorgestuurd op 5 april 1945; eind september moeten ze afscheid nemen van elkaar, Maurits wordt gedeporteerd naar Auschwitz-Birkenau; Henrietta volgt later, alleen zij overleefd de oorlog; voor Georgine was en onderduikplek in Friesland geregeld; terugkeer en opvang in Eindhoven; weerzien…&nbsp;

De oorlogsgeschiedenis van het gezin van Voolen-Kastan

Van: de autoriteiten in Tröbitz Aan: Schrijver-Lever, Rosette Plaats: Tröbitz Datum: 1945-05/06&nbsp; Onderwerp: kaart voor het verkrijgen van levensmiddelen.

Van: de autoriteiten in Tröbitz Aan: Schrijver-Lever, Rosette Plaats: Tröbitz Datum: 1945-05/06&nbsp; Onderwerp: kaart voor het verkrijgen van levensmiddelen.

Kaart voor het verkrijgen van levensmiddelen van Rosette Schrijver-Lever in Tröbitz

Personen