In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Van: Brouwers, J. Aan: zijn vrouw en kinderen Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1947-04-02 Onderwerp: brief van zijn vrouw ontvangen; ze maken het allen goed; zijn vrouw hoeft het kamp niet meer op te bellen. Hij heeft zelf geïnformeerd en heeft te horen gekregen dat hij op 15 april zal worden vrijgelaten; J. moest lang op het pakje wachten en is het niet eens met zijn vrouw dat ze schrijft dat het het laatste pakje is. Hij verwacht dat ze zo snel mogelijk nog een pakje toegestuurd…; J. is blij dat zijn vrouw haar gymnastiekavond heeft; de busregeling heeft hij goed genoteerd; hij zal rond 11 uur de poort uitgaan met twee zwaar beladen koffers; de vooruitzichten eenmaal thuis zijn niet rooskleurig; geen woning, geen meubelen en geen betrekking…

Van: Brouwers, J. Aan: zijn vrouw en kinderen Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1947-04-02 Onderwerp: brief van zijn vrouw ontvangen; ze maken het allen goed; zijn vrouw hoeft het kamp niet meer op te bellen. Hij heeft zelf geïnformeerd en heeft te horen gekregen dat hij op 15 april zal worden vrijgelaten; J. moest lang op het pakje wachten en is het niet eens met zijn vrouw dat ze schrijft dat het het laatste pakje is. Hij verwacht dat ze zo snel mogelijk nog een pakje toegestuurd…; J. is blij dat zijn vrouw haar gymnastiekavond heeft; de busregeling heeft hij goed genoteerd; hij zal rond 11 uur de poort uitgaan met twee zwaar beladen koffers; de vooruitzichten eenmaal thuis zijn niet rooskleurig; geen woning, geen meubelen en geen betrekking…

Brief van J. Brouwers aan zijn vrouw en kinderen vanuit Interneringskamp Westerbork

Aan de Markt 4 had David Kats bij zijn woning een slagerij. Hij was getrouwd met Rebecca Kropveld en samen hadden ze vier kinderen; Max, Betje, Antonie en Nathan. De kinderen bezochten de openbare lagere school in Beilen. Vader was lid van muziekvereniging Union in Beilen, waar hij trompet speelde. Ook was hij onder andere als kerkbestuurslid actief in de Joodse gemeente. Naast de familie Kats was het café van de familie Padding. Ze hadden goede contacten met elkaar. Op vrijdagavond deed vader Padding altijd het licht aan bij de familie Kats. Ze mochten dit niet zelf doen vanwege de Sabbath. Zoon Bram Padding begreep dat niet echt op jonge leeftijd en vroeg zich wel eens af waarom ze dat niet zelf konden doen. Als dank bakte Rebecca vaak een ‘kippentaartje’ voor de familie Padding; ze gebruikte hierin kippenvet in plaats van boter.&nbsp;

Markt 4, Beilen

De werkverruimingskampen waren in de jaren dertig door de Nederlandse regering gebouwd om werklozen in het kader van de werkverschaffing te huisvesten. Een aantal van deze kampen werd ontruimd om plaats te maken voor door anti-Joodse maatregelen werkloos geworden Joodse mannen.

Joodse werkkampen in Nederland

‘Ik heb bestek uit het Apeldoornsche Bosch. Hebben jullie daar belangstelling voor?’, zo schreef ze mij in een e-mail. Ik belde haar op. Ze kocht regelmatig delen uit vrijgekomen inboedels op, die ze vervolgens in haar huisje vol antiek en curiosa te koop aanbood. ‘Aan dit soort dingen wil ik geen geld verdienen. Meestal geef ik het aan een goed doel. Maar deze bestekdelen, nee, dat is niet zomaar iets.’ Ze zocht een goede bestemming. Of ik even langs wilde komen.

Twee lepels, een vork en een theelepel

<blockquote>‘Mijn liefste Netty, De laatste afscheidskaart ontvang je vanuit de trein. We zitten met ruim 40 mensen + bagage en het is benauwd in veewagen. We zijn vol goeden moed. Tot een spoedig weerziens in ons dierbare Hollandje. Vaarwel en kus, Hertha.’</blockquote>‘Toen ik die kaart had gelezen zei ik tegen mijn moeder : ‘Mam, we zien haar nooit meer terug’, herinnerde Netty Hietkamp-Renès zich. Drie jaar eerder, in 1940, ontmoetten Hertha en Netty elkaar op hun eerste schooldag op de Huishoudschool in Deventer. Ze werden hartsvriendinnen.

Het verhaal van Hertha Aussen

Leo Blumensohn maakte deel uit van de groep Duitse Joden die na de pogrom van 9 op 10 november 1938 besloot naar Nederland te vluchten. Hij &nbsp;werd in oktober 1939 de eerste bewoner van het vluchtelingenkamp Westerbork en speelde een belangrijke rol bij religieuze en culturele activiteiten in het kamp.&nbsp;

Het verhaal van Leo Blumensohn

Organisatie van de Jodenvervolging

RSHA

IV B4

Zenstralstelle für Judische Auswanderung

Over de Joodse werkkampen is weinig bekend in Nederland. Bij de kleine groep van deskundigen zijn er nog veel hiaten in de kennis over het dagelijkse leven, de organisatie en het werk in de afzonderlijke kampen. Ook het precieze aantal kampen staat niet vast. Het Herinneringscentrum Kamp Westerbork startte jaren geleden met de website joodsewerkkampen.nl om de geschiedenis van de werkkampen meer onder de aandacht te brengen. De inhoud van deze website wordt nu overgebracht in onze digitale collectie, zodat de informatie duurzaam en toegankelijk wordt opgeslagen.&nbsp;

Op 7 januari 1942 kreeg de Joodse Raad in Amsterdam van de Duitse bezetter de opdracht om 1402 Joodse werklozen aan te wijzen voor tewerkstelling. Onder druk werd uiteindelijk een groep van 1075 mannen geselecteerd. Op 10 januari verzamelden zich ruim 900 van hen op het Amstelstation, vanwaar zij werden afgevoerd naar werkkampen in de noordelijke provincies. Daar moesten zij voornamelijk ontginningswerk verrichten voor de Nederlandsche Heidemaatschappij (Heidemij).

In de eerste maanden kwam er van werken weinig terecht. De grond was bevroren, waardoor fysieke arbeid nauwelijks mogelijk was, en de verveling nam toe. Om de dagelijkse sleur te doorbreken, probeerden de mannen hun tijd te vullen met kaartspelen, het schrijven van brieven, wandelingen in de omgeving en het ruimen van sneeuw. Het uitblijven van het beloofde verlof drukte echter zwaar op de stemming. Hartog Italiaander schreef op 4 maart 1942 vanuit werkkamp De Beetse: “Verlof is nog niet gegeven, zodat ik nu reeds zes weken van huis ben. Je begrijpt dat de stemming hier steeds meer geprikkeld wordt.”

Na deze eerste groep volgden nog vele Joodse mannen uit alle delen van Nederland. Geen van hen was voorbereid op de omstandigheden in de werkkampen. Het zware werk op het land was voor de meesten onbekend terrein. Vanuit huis werd geprobeerd ondersteuning te bieden in de vorm van kleding, geld en voedsel. Ook uit de directe omgeving kwam soms hulp—soms uit medemenselijkheid, maar vaak ook uit eigenbelang en winstbejag.

Begin 1942 werd door de nazi’s definitief besloten tot deportatie en vernietiging van de Joden. Het gevolg was dat in het voorjaar en de zomer van 1942 de omstandigheden in de meer dan veertig werkkampen sterk veranderden. Het regime werd zwaarder en was vaak op Duitse leest geschoeid. De rantsoenen en de lonen werden minder en verlof en bezoek beperkt. Op de brieven kwam censuur en straffen werden vaker uitgevoerd.

De eerste deportaties in juli 1942 naar kamp Westerbork - en vervolgens naar Oost-Europa - deden onzekerheid en angst bij de Joodse dwangarbeiders toenemen. Sommigen melden zich vrijwillig voor transport naar Westerbork, bang dat ze misschien hun familieleden zouden missen. Anderen namen de benen. De opengevallen plaatsen werden opgevuld met nieuwe arbeidskrachten die vaak nog minder geschikt voor het werk waren.In de nacht van 2 op 3 oktober 1942 werden de meeste werkkampen omsingeld door de Ordnungspolizei. De volgende ochtend werden de Joodse dwangarbeiders onder bewaking van dezelfde politie te voet, per vrachtauto of per trein naar Westerbork gebracht.

Calendarium kamp Westerbork

2009

2007

2025

2024

2021

2020

2019

2018

2017

2023

2022

1969

1968

1967

1966

1965

1974

1973

1972

1971

1970

1980

1979

1978

1977

1976

1975

1984

1983

1982

1981

1933

1934

1936

1935

1944

1943

1942

1941

1940

1939

1938

1937

1947

1946

1945

1954

1953

1952

1951

1950

1949

1948

1958

1957

1956

1955

1964

1963

1962

1961

1960

1959

2010

2008

2006

2005

2014

2013

2012

2011

2016

2015

1988

1987

1986

1985

1994

1993

1992

1991

1990

1989

1999

1998

1997

1996

1995

2004

2003

2002

2001

2000

Ontspanning kamp Westerbork

Fotografie kamp Westerbork

Jeugdorganisaties kamp Westerbork

Cursussen kamp Westerbork

Religieus leven kamp Westerbork

Schrijven kamp Westerbork

Kunst kamp Westerbork

Muziek kamp Westerbork

Sport kamp Westerbork

Theater kamp Westerbork

Filmvertoningen kamp Westerbork

Bibliotheek kamp Westerbork

Kamporganisatie kamp Westerbork

Post kamp Westerbork

Pakketpost kamp Westerbork

Ontvangen post kamp Westerbork

Verstuurde post kamp Westerbork

Censuur kamp Westerbork

Clandestiene post kamp Westerbork

Briefpost kamp Westerbork

Plaatsen in kamp Westerbork

Crematorium

Mededeling&nbsp; Datum: 1943-12-03&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Onderwerp: matrassen

Mededeling&nbsp; Datum: 1943-12-03&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Onderwerp: matrassen

Mededeling dat matrassen niet meer gerepareerd zullen worden

Van: Spetter, Barend, Leo en moeder Aan: Spetter, J. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-10-15 Onderwerp: Barend: nog een paar woorden. Hij gelooft niet dat ze lang zullen blijven;&nbsp;het is in het kamp geen Eldorado; hij hoopt op een spoedig weerzien… Leo: nog enkele woorden, misschien wel voor de laatste keer; er verlaten twee transporten per week het kamp, op de maandag- en vrijdagochtend (naar Polen of Tsjechoslowakije); ze liggen (met mazzel) met z'n drieën op dezelfde zaal (stal). Dit kan elke dag weer veranderen: er bestaat een kans dat Leo alleen wordt doorgestuurd; alleen kinderen onder de 16 jaar worden als gezinslid beschouwd (Leo is 28 jaar oud); Leo is vrijwillig naar kamp Westerbork gegaan en zal er alles aan doen zo lang mogelijk bij hun te blijven; In Polen worden ze van elkaar gescheiden; graag levensmiddelen: brood, boter, kaas, koek, suiker en voor Leo ook sigaretten en voor vader shag of rooktabak; bonbons, pepermunt, elektrische zaklantaarn of anders batterijen voor zijn eigen lantaarn; gegevens voor het pakket!, adres barak 70; leven met 150 mensen in een barak, als ze mogen blijven, slaan ze er zich wel doorheen… Moeder: het spijt haar dat ze geen afscheid heeft kunnen nemen; ze hoopt spoedig weer terug te kunnen zijn; ze ziet erg op tegen de verre reis….

Van: Spetter, Barend, Leo en moeder Aan: Spetter, J. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-10-15 Onderwerp: Barend: nog een paar woorden. Hij gelooft niet dat ze lang zullen blijven;&nbsp;het is in het kamp geen Eldorado; hij hoopt op een spoedig weerzien… Leo: nog enkele woorden, misschien wel voor de laatste keer; er verlaten twee transporten per week het kamp, op de maandag- en vrijdagochtend (naar Polen of Tsjechoslowakije); ze liggen (met mazzel) met z'n drieën op dezelfde zaal (stal). Dit kan elke dag weer veranderen: er bestaat een kans dat Leo alleen wordt doorgestuurd; alleen kinderen onder de 16 jaar worden als gezinslid beschouwd (Leo is 28 jaar oud); Leo is vrijwillig naar kamp Westerbork gegaan en zal er alles aan doen zo lang mogelijk bij hun te blijven; In Polen worden ze van elkaar gescheiden; graag levensmiddelen: brood, boter, kaas, koek, suiker en voor Leo ook sigaretten en voor vader shag of rooktabak; bonbons, pepermunt, elektrische zaklantaarn of anders batterijen voor zijn eigen lantaarn; gegevens voor het pakket!, adres barak 70; leven met 150 mensen in een barak, als ze mogen blijven, slaan ze er zich wel doorheen… Moeder: het spijt haar dat ze geen afscheid heeft kunnen nemen; ze hoopt spoedig weer terug te kunnen zijn; ze ziet erg op tegen de verre reis….

Brief van Barend, moeder en Leo Spetter aan J. Spetter en gezin vanuit kamp Westerbork

Van: Dienst Repatriering Aan: Cahen, J. Datum: 1945 Betreft toestemming het terrein te betreden en te verlaten

Van: Dienst Repatriering Aan: Cahen, J. Datum: 1945 Betreft toestemming het terrein te betreden en te verlaten

van de Dienst Repatriëring aan J. Cahen

Van: Feldman, T Aan: Gemmeker, kampcommandant Plaats: Amsterdam Datum: 1944-04 Onderwerp: verzoek in verband met een bezoek aan het kamp.

Van: Feldman, T Aan: Gemmeker, kampcommandant Plaats: Amsterdam Datum: 1944-04 Onderwerp: verzoek in verband met een bezoek aan het kamp.

Brief van Tibor Feldman aan kampcommandant Gemmeker vanuit Amsterdam in verband met een bezoek aan het kamp

Van: medebewoners van barak 22 Aan: Goldstaub, Heinrich Plaats: Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork Datum: 1942-03-17 Onderwerp: verjaardag Heinrich Goldstaub; tekening en vormgeving Egon Feldheim en Salamon Deresiewicz…

Van: medebewoners van barak 22 Aan: Goldstaub, Heinrich Plaats: Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork Datum: 1942-03-17 Onderwerp: verjaardag Heinrich Goldstaub; tekening en vormgeving Egon Feldheim en Salamon Deresiewicz…

Tekening naar aanleiding van de verjaardag van Heinrich Goldstaub

Sonder-Ausweis&nbsp; Scheffer, Sally, 8-11-16, B4 ist berechtigt das Lager Westerbork zu verlassen, um in: allen Betrieben Arbeiten zu verrichten (DB 2). Gültig nur in O.D. Begleitung

Sonder-Ausweis&nbsp; Scheffer, Sally, 8-11-16, B4 ist berechtigt das Lager Westerbork zu verlassen, um in: allen Betrieben Arbeiten zu verrichten (DB 2). Gültig nur in O.D. Begleitung

Sonderausweis van Sally Scheffer

Van: de Groot, Samuel Aan: zijn vrouw en kinderen Plaats: Havelte, Joods werkkamp Datum: 1944 Onderwerp: het is zondag en ze hebben de hele ochtend hard gewerkt, ze hebben nu even rust; verlof werd op het allerlaatste moment afgelast; er waren vandaag veel vrouwen in het kamp, ze waren allen ongerust; Berkelo zijn vrouw was er ook; van Dam zijn vrouw zit bij ons aan tafel, ze blijft overnachten; het is warm weer, er was geen water in het kamp; er zijn verschillende mannen naar huis vertrokken, ze moeten het zelf weten, het blijft gevaarlijk; de oorlog nadert snel zijn einde; de boer waar Samuel wel eens is, heeft hij koffie beloofd; Samuel geloofd niet dat ze zaterdag of zondagmiddag vrij zullen zijn. ‘ze willen de Joden laten werken’ … &nbsp;

Van: de Groot, Samuel Aan: zijn vrouw en kinderen Plaats: Havelte, Joods werkkamp Datum: 1944 Onderwerp: het is zondag en ze hebben de hele ochtend hard gewerkt, ze hebben nu even rust; verlof werd op het allerlaatste moment afgelast; er waren vandaag veel vrouwen in het kamp, ze waren allen ongerust; Berkelo zijn vrouw was er ook; van Dam zijn vrouw zit bij ons aan tafel, ze blijft overnachten; het is warm weer, er was geen water in het kamp; er zijn verschillende mannen naar huis vertrokken, ze moeten het zelf weten, het blijft gevaarlijk; de oorlog nadert snel zijn einde; de boer waar Samuel wel eens is, heeft hij koffie beloofd; Samuel geloofd niet dat ze zaterdag of zondagmiddag vrij zullen zijn. ‘ze willen de Joden laten werken’ … &nbsp;

Bewijs van registratie van Eduard de Raay tijdens zijn repatriëring via Tsjechoslowakije

Personen