In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Vrijstellingen van deportatie vanuit kamp Westerbork

Vrijlating uit kamp Westerbork

Joods leven na de Tweede Wereldoorlog

Terugkeer en opvang

Repatriëring bevrijdde concentratiekampgevangenen

Gezinshereniging

Geschreven in opdracht van Gerrit Jan Stam en Jansje Zaaijer-Stam:&nbsp; “In augustus 1942, wij waren 10 en 9 jaar, werd er in de late avond bij ons thuis op de deur geklopt (wij woonden aan de Rijnbandijk 42 in Kesteren onder de rook van de Grebbeberg, ongeveer 1000 meter van de Rijn, samen met vader en moeder in een huis. Naast ons woonde Opoe Stam, toen ruim 80 jaar). Oom Piet was samen met een heel stel mensen, joden. Hij zei tegen onze vader: ”Niek, dit zijn joden uit Rotterdam, ik heb ze net van de boot gehaald aan de Rijn. Wij moeten deze mensen helpen, ze worden door de moffen vervolgd. Als jij er twee in huis neemt - hij wees op twee oude mensen (Levie en Kaatje Cohen) - en Anna, onze zuster, neemt de dochter (Margaretha Fainleed-Cohen met haar man Leivy Fainleed en dochter Witia), dan neem ik de drie jongens in huis, zonen van Levie en Kaatje Cohen." Vaders antwoord: “Ja, maar Piet, hoe kun je daar zomaar mee aankomen zonder het eerst te komen vragen?”" De wedervraag was: “Moeten wij ze dan door de moffen naar een kamp laten brengen?” Nee, dat niet, antwoordde mijn vader.&nbsp; Zo kwamen ze bij ons in huis (oom Piet zei: tijdelijk). Levie en Kaatje Cohen, Levie, geboren 14-3-1880 en zijn vrouw Kaatje Cohen-Koster, geboren 14-6-1880. Ze kwamen uit Rotterdam en hadden daar kledingwinkels. In het tweede kamertje achter de schuifdeuren zouden ze overdag verblijven en in de slaapkamer achter naast de keuken zouden ze slapen. In het dagverblijf werd een gat in de vloer gezaagd, waar ze zich bij onraad schuil konden houden. Het luik dicht, kleed erop, daar de tafel op en niemand zou ze ooit vinden. Ons werd de pin op de neus gezet; wij mochten niet in de kamer vóór komen en nooit met iemand, met wie ook, erover spreken dat die mensen bij ons waren. Als we dat zouden doen, dat was heel erg gevaarlijk voor die mensen, maar ook voor ons, dus mond dicht houden (dat werd ook gedaan). Er werd met niemand over gesproken, ook door vader of moeder niet. De buurman Roelofsen kwam altijd wel twee avonden in de week koffiedrinken, nooit heeft hij iets gemerkt, dat er bij ons mensen in huis waren.&nbsp; Ze waren overdag in het kamertje vóór in ons huis. Moeder bracht ze te eten en te drinken en 's avonds als het donker was gingen ze naar buiten, als het weer het toeliet. Opoe, de moeder van vader, woonde in een huis langs de dijk naast het onze; die moest het van vader weten dat wij joden in huis hadden, als enige;, want voor je moeder had je geen geheimen.&nbsp; Na ongeveer twee maanden kwam oom Piet op stel en sprong naar ons. “Niek, jij moet die jongens die bij mij zijn erbij nemen, bij jouw in huis zijn ze veilig. Ik heb huiszoeking gehad, ze zijn de dans maar net ontsprongen.” Oom Piet stond in Kesteren bekend als een zwarthandelaar, in bonnen en vlees, enz. Er werd in Kesteren verteld: de politie ging bij Piet Stam achterom naar binnen en de controleurs de voordeur uit naar buiten (dat waren de drie jonge joden). Vader zei nee, Niek, dat kan bij mij niet meer, dat gaat verkeerd, jij moet de drie die bij mij zijn er maar bijnemen. Maar Piet, ik heb geen slaapplaatsen genoeg, één tweepersoons bed zou erbij kunnen in de slaapkamer naast de keuken. Daar slapen de vader en de moeder ook al. Twee zou gaan, maar drie kunnen er bij ons niet slapen. Dan moet er maar een naar onze zuster Anna, die heeft er maar drie; één meer zal ook niet maken." Zo gebeurde het: vier personen bij ons, vier bij tante Anna. Het werd herfst, vader zei: Ik wil naast het huis een stuk of vier perenbomen planten. Meneer Cohen zei: Die krijg je van mij, Stam, dan heb je altijd nog een herinnering aan ons. Zo is het gebeurd, drie perenbomen staan er nu, in 2005, nog naast het huis. De familie zegt: Die moeten blijven staan. Nu woont er een kleinzoon van vader Niek Stam.&nbsp; In februari 1943 gaat het mis. Er verschijnt een overvalwagen met soldaten op de dijk met overste Veenstra. Hij werd op tijd gezien; voordat ze beneden waren, zaten de joden onder de vloer, kleed erover, tafel erop, niemand zou vader, moeder en de twee zonen vinden, niemand kon er wat van zien. Overste Veenstra kwam al hollend met zijn soldaten de dijk af, zó naar binnen. Ze kwamen achter het huis naar binnen, zó naar de voorkamer. In deze kamer niet; de volgende kamer. Ja, hier is het, de tafel werd van het kleed gehaald, het kleed opgerold, het luik open. Eruit! Ze werden hardhandig aangepakt. Dat moet toch verraden zijn. Allemaal moesten ze mee, vader en moeder ook. Vader, moeder Cohen en hun twee zonen. Al hun bezittingen moesten mee. Onze vader en moeder moesten ook in de overvalwagen. Veenstra wilde de kleine dochter, Jansje van 9 jaar, ook meenemen. Een soldaat zei ook: Dat is nog een kind. Laat ze toch hier blijven. Ze werd gebracht bij de familie V.d. Berg over de dijk. Moeder Stam zei, voordat de soldaat haar wegbracht: Ik zal haar wat geld geven. Ze ging met haar naar de zolder, gevolgd door de soldaat. Het geldkistje werd achter een luik op de vliering gepakt, moeder gaf haar honderd gulden en zette het kistje weer terug. De oude man werd de auto ingeslagen door overste Veenstra (de man was slecht ter been). Toen iedereen vertrok, werd het huis verzegeld, maar toen moeder terugkwam, waren al het geld en de papieren verdwenen. Gert-Jan, de zoon van 10 jaar, had op een afstand alles zien gebeuren. Hij was zo snel als zijn benen konden naar tante Anna aan de Parallelweg te Opheusden gehold om te waarschuwen: Ze komen de joden halen, snel, laat ze maken dat ze weg komen. Deze mensen zijn gevlucht, de boomkwekerij in. Twee weken later werden ze door de gemeentepolitie gehaald, achter de dubbele wanden vandaan op hun slaapkamer. De man heeft voor de gemeentepolitie op zijn knieën gelegen en gesmeekt of ze mochten gaan: Niemand hoefde toch te weten dat u ons gevonden heeft. Geld heeft hij nog geboden, niets mocht helpen. Ze werden afgevoerd.&nbsp; Onze moeder, Janna Stam-van Zoelen, moest in het gevang in Arnhem blijven, in de koepel. Na tien dagen werd ze vrijgelaten. Vader en oom Jan van de Pol gingen naar het kamp Vught. In Vught appèl, alle klompen in een rij en o wee! als er een buiten het gelid stond. Die mensen kregen slaag en de honden beten bij iedere klap die ze kregen. Alle dagen grond kruien van A naar B en van B naar A; zinloos. Zwarthandelaren, joden en jodenbegunstigers, allemaal hard werken, nutteloos werk. Bij de minste fout waren er zware straffen: met de benen wijd van een stelling springen, met het gemacht op een balk, stokslagen. Er werd veel geslagen door de beulen. Open wonden, daar werd zout in gestrooid. Een keer zag vader een jood die zó'n dorst had dat hij uit een greppel ging drinken. Een SS-er nam zijn geweer en schoot hem dood. Hij viel voorover in de greppel. De woorden van de SS-er waren: Vijfentwintig gulden verdiend en een dag verlof. Wij stuurden vader levensmiddelenpakketten. Vader kwam na een half jaar, gebroken en sterk vermagerd, thuis. Oom Jan van de Pol na 4 maanden. Nog één keer hebben wij bericht gehad van de familie Cohen. Een kaart uit de trein gegooid, er stond op: Wij zijn op weg naar het grote onbekende. Het onbekende was de dood. Vader en moeder Cohen zijn omgekomen in Auschwitz. De rest van de familie in Sobibor.&nbsp;

Van: Roos-Gosschalk, H. Aan: Annie en haar gezin Plaats: Deventer Datum: 1939-01-16 Onderwerp: ziekte, griep in het gezin; huwelijksfeest geregeld, terug in huis bleek alles bevroren te zijn; dagelijks gang van zaken…; schoonmoeder…

Van: Roos-Gosschalk, H. Aan: Annie en haar gezin Plaats: Deventer Datum: 1939-01-16 Onderwerp: ziekte, griep in het gezin; huwelijksfeest geregeld, terug in huis bleek alles bevroren te zijn; dagelijks gang van zaken…; schoonmoeder…

Brief van Henriette Roos-Gosschalk aan Annie en haar gezin vanuit Deventer

Anti-Joodse maatregelen

Anti-Joodse propaganda

Twee plaatjes uit een serie van 200 met afbeeldingen van voetballers (uitgegeven in 1931).&nbsp; Het gaat om Meier Cohen en Jos Cohen. Beiden hebben de oorlog overleefd.&nbsp; Jos Cohen werd na de oorlog voorzitter van Sparta.

Twee plaatjes uit een serie van 200 met afbeeldingen van voetballers (uitgegeven in 1931).&nbsp; Het gaat om Meier Cohen en Jos Cohen. Beiden hebben de oorlog overleefd.&nbsp; Jos Cohen werd na de oorlog voorzitter van Sparta.

Prent van Jos en Meier Cohen als voetballers

Foto van B.H. Broekema (Benjamin Heiman)

Foto van B.H. Broekema

Van: de Vrijer-Fierlier, M. Aan: de Vrijer, Dick Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1945-01-14 Onderwerp: felicitatie met zijn verjaardag; ze is nog steeds niet uit het kamp ontslagen…; vandaag is Clara jarig. Ze hebben toch nog een prettige dag gehad; nog iets van de Contact Commissie gehoord?; graag nog een pakje als dat mogelijk is.

Van: de Vrijer-Fierlier, M. Aan: de Vrijer, Dick Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1945-01-14 Onderwerp: felicitatie met zijn verjaardag; ze is nog steeds niet uit het kamp ontslagen…; vandaag is Clara jarig. Ze hebben toch nog een prettige dag gehad; nog iets van de Contact Commissie gehoord?; graag nog een pakje als dat mogelijk is.

Brief van Miep de Vrijer-Fierlier aan haar echtgenoot Dick vanuit kamp Westerbork

Personen