In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Religieus leven kamp Westerbork

Christendom kamp Westerbork

Bewijs om voor werkzaamheden het kamp te verlaten&nbsp; Van: Meents, L. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1945-04-19

Bewijs om voor werkzaamheden het kamp te verlaten&nbsp; Van: Meents, L. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1945-04-19

van Levie Meents om het kamp te mogen verlaten voor werkzaamheden

Van: Leeuwen, C. A. Aan: Hack, E.L.M. Datum: 1943-04-05 Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: De schrijfster is werkzaam als verpleegster. Ze gelooft niet echt meer in dit beroep nu ze zich moet bezig houden met wassen, bedden opmaken (120 patiënten per zaal), aanvegen dweilen en drogen en po's legen. En als de dokter zijn ronde doet moet ze bekkentjes en bakjes schuren en wassen. Zoals je ziet erg leerzaam en interessant werk, schrijft ze cynisch. Als toegift boren uitdelen voor het eten, lege borden ophalen en spoelen en wc's schoonmaken. Ze heeft drie weken met geelzucht in het ziekenhuis gelegen, een welkome afleiding. Voor het eerst sinds tijden heeft ze weer wat kunnen lezen. De behandeling en het eten is goed… De hei buiten het prikkeldraad begint al te kleuren. 'Men heeft werkelijk een gezonde plaats voor ons uitgezocht. Ik wou dat je me eens kon bezoeken en kon zien hoe we ‘t hebben’. Ze heeft behoefte aan een zomerblouse, een jurk en een witte jas of schort. De enige schort die ze had is verdwenen en zonder mag je niet werken. Ze is voorlopig (net als Rose) vrijgesteld van transport, hieronder valt veel ziekenhuispersoneel. Voor de eerst komende transporten hoeft ze waarschijnlijk niet bang te zijn, al kan alles op het laatste moment veranderen. De kans is groot om in het kamp ziek te worden, vooral nu ze in de roodvonk-barak werkt…&nbsp;

Van: Leeuwen, C. A. Aan: Hack, E.L.M. Datum: 1943-04-05 Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: De schrijfster is werkzaam als verpleegster. Ze gelooft niet echt meer in dit beroep nu ze zich moet bezig houden met wassen, bedden opmaken (120 patiënten per zaal), aanvegen dweilen en drogen en po's legen. En als de dokter zijn ronde doet moet ze bekkentjes en bakjes schuren en wassen. Zoals je ziet erg leerzaam en interessant werk, schrijft ze cynisch. Als toegift boren uitdelen voor het eten, lege borden ophalen en spoelen en wc's schoonmaken. Ze heeft drie weken met geelzucht in het ziekenhuis gelegen, een welkome afleiding. Voor het eerst sinds tijden heeft ze weer wat kunnen lezen. De behandeling en het eten is goed… De hei buiten het prikkeldraad begint al te kleuren. 'Men heeft werkelijk een gezonde plaats voor ons uitgezocht. Ik wou dat je me eens kon bezoeken en kon zien hoe we ‘t hebben’. Ze heeft behoefte aan een zomerblouse, een jurk en een witte jas of schort. De enige schort die ze had is verdwenen en zonder mag je niet werken. Ze is voorlopig (net als Rose) vrijgesteld van transport, hieronder valt veel ziekenhuispersoneel. Voor de eerst komende transporten hoeft ze waarschijnlijk niet bang te zijn, al kan alles op het laatste moment veranderen. De kans is groot om in het kamp ziek te worden, vooral nu ze in de roodvonk-barak werkt…&nbsp;

Brief van C. A. van Leeuwen aan L.E.M. Hack vanuit kamp Westerbork

Plaatsen in kamp Westerbork

Spoorlijn kamp Westerbork

Smalspoor kamp Westerbork

Operette Operette kamp Westerbork Centraal Vluchtelingenkamp Datum: 1942 Voorstelling: 'Der fidele Bauer'. Een deel van de orkestbak is te zien.

Operette Operette kamp Westerbork Centraal Vluchtelingenkamp Datum: 1942 Voorstelling: 'Der fidele Bauer'. Een deel van de orkestbak is te zien.

Spelers van de operette 'Der fidele Bauer'

Van: Palache-Rosenberg, Liesje Aan: lievelingen Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-08-15 Onderwerp: Jules is overleden, Lies was bij hem. Hij vroeg vanmorgen nog om een stukje chocolade dat Lies gelukkig bij zich had. Om 8 uur in de ochtend is hij heengegaan. "Heel alleen moest ik dit alles doormaken. De derde, eerst onze lieve mamma en Henny en nu Jules, alles, wat ons zo lief was en dit voor mij een dubbel verlies. Sieg (fried) wat moet ik beginnen?

Van: Palache-Rosenberg, Liesje Aan: lievelingen Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-08-15 Onderwerp: Jules is overleden, Lies was bij hem. Hij vroeg vanmorgen nog om een stukje chocolade dat Lies gelukkig bij zich had. Om 8 uur in de ochtend is hij heengegaan. "Heel alleen moest ik dit alles doormaken. De derde, eerst onze lieve mamma en Henny en nu Jules, alles, wat ons zo lief was en dit voor mij een dubbel verlies. Sieg (fried) wat moet ik beginnen?

Brief van Lies aan lievelingen vanuit kamp Westerbork

Van: Dalsheim, Lina Aan: Dijk, van Gretha Plaats: Apeldoornsche Bosch Datum: 1942-06-19 Onderwerp: Dagelijks leven in het Apeldoornsche Bosch; gezelligheid met vriendinnen en jongens in Apeldoorn; toffee gekocht van snoepbonnen

Van: Dalsheim, Lina Aan: Dijk, van Gretha Plaats: Apeldoornsche Bosch Datum: 1942-06-19 Onderwerp: Dagelijks leven in het Apeldoornsche Bosch; gezelligheid met vriendinnen en jongens in Apeldoorn; toffee gekocht van snoepbonnen

Brief van Lina Jacoba Dalsheim aan Gretha van Dijk vanuit het Apeldoornsche Bosch

Van: Vader Aan: Co en Piet Plaats: Amsterdam Datum: 1943-04-06 Onderwerp: Onzekerheid over moeder en Henny; nu ook razzia's in de buurt; vader heeft een dubbele Sper; eindelijk geen leven meer, vrijwillig meegaan heeft geen zin, omdat ze toch worden gescheiden. En als hij ook weg is, kan hij niets meer doen; ‘ook mijn tijd zal komen’…

Van: Vader Aan: Co en Piet Plaats: Amsterdam Datum: 1943-04-06 Onderwerp: Onzekerheid over moeder en Henny; nu ook razzia's in de buurt; vader heeft een dubbele Sper; eindelijk geen leven meer, vrijwillig meegaan heeft geen zin, omdat ze toch worden gescheiden. En als hij ook weg is, kan hij niets meer doen; ‘ook mijn tijd zal komen’…

Brief van vader aan Co en Piet vanuit Amsterdam

Aanleg. Aanleg van de spoorlijn naar kamp Westerbork. Hooghalen, 1942

Aanleg. Aanleg van de spoorlijn naar kamp Westerbork. Hooghalen, 1942

De aanleg van de aftakking van de spoorlijn naar het kamp toe

Van: Gobits, Jaap Aan: beste familie Plaats: Westerbork, kamp, barak 82 Datum: 1942-10-08 Onderwerp: vraag of er klompen en sokken en levensmiddelen kunnen worden opgestuurd. De schrijver zit samen met zijn vader in Westerbork. Zijn moeder en zusje zijn nog in Amsterdam. Beide mannen zijn via een Joods werkkamp in kamp Westerbork terecht gekomen. Jacob via De Landweer en Hartog via Kremboong.

Van: Gobits, Jaap Aan: beste familie Plaats: Westerbork, kamp, barak 82 Datum: 1942-10-08 Onderwerp: vraag of er klompen en sokken en levensmiddelen kunnen worden opgestuurd. De schrijver zit samen met zijn vader in Westerbork. Zijn moeder en zusje zijn nog in Amsterdam. Beide mannen zijn via een Joods werkkamp in kamp Westerbork terecht gekomen. Jacob via De Landweer en Hartog via Kremboong.

Brief van Jaap Gobits aan familie vanuit kamp Westerbork

Van: Stern, Alfred&nbsp; Aan: Truus&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: oktober 1942 Onderwerp: Alfred is ploegbaas geworden over een groep van 25 mannen. Ze werken bij Hooghalen. Hij vraagt aan Truus of zij vrijdagmorgen naar het station van Hooghalen kan komen. Bij zijn brief zit ook een briefje van een andere gemengd-gehuwde in het kamp. Of Truus dit op een adres in Groningen wil bezorgen.&nbsp;

Van: Stern, Alfred&nbsp; Aan: Truus&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: oktober 1942 Onderwerp: Alfred is ploegbaas geworden over een groep van 25 mannen. Ze werken bij Hooghalen. Hij vraagt aan Truus of zij vrijdagmorgen naar het station van Hooghalen kan komen. Bij zijn brief zit ook een briefje van een andere gemengd-gehuwde in het kamp. Of Truus dit op een adres in Groningen wil bezorgen.&nbsp;

Brief van Alfred Stern aan Truus vanuit kamp Westerbork

Groepsfoto van Gemmeker, Frau Hassel, Aus der Funten en Fraulein Winkelkamper in de woning van de kampcommandant.&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-1944 V.l.n.r.: Fraulein Winkelkamper (secretaresse Aus der Funten); Aus der Funten; Frau Hassel; A.K. Gemmeker.

Groepsfoto van Gemmeker, Frau Hassel, Aus der Funten en Fraulein Winkelkamper in de woning van de kampcommandant.&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-1944 V.l.n.r.: Fraulein Winkelkamper (secretaresse Aus der Funten); Aus der Funten; Frau Hassel; A.K. Gemmeker.

Foto van een gezelschap in de woning van de kampcommandant

Van: Bonn, Joseph Aan: van de Hoeden-Bonn, Eliazer en Betty Plaats: Amsterdam Datum: 1942 Onderwerp: niet gedacht nog een sabbat-brief te kunnen schrijven; voorlopig nog gespaard, een week van angst achter de rug; drie agenten waren langsgekomen en schenen de schrijver met een zaklantaarn in zijn gezicht, terwijl hij in bed lag; vele andere familieleden zijn meegenomen; ze zitten allemaal in Westerbork…

Van: Bonn, Joseph Aan: van de Hoeden-Bonn, Eliazer en Betty Plaats: Amsterdam Datum: 1942 Onderwerp: niet gedacht nog een sabbat-brief te kunnen schrijven; voorlopig nog gespaard, een week van angst achter de rug; drie agenten waren langsgekomen en schenen de schrijver met een zaklantaarn in zijn gezicht, terwijl hij in bed lag; vele andere familieleden zijn meegenomen; ze zitten allemaal in Westerbork…

Brief van Joseph Bonn aan zijn dochter en schoonzoon

Mededeling&nbsp; Datum: 1944-01-27&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Onderwerp: uitgave van scheermesjes.

Mededeling&nbsp; Datum: 1944-01-27&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Onderwerp: uitgave van scheermesjes.

Mededeling over uitgave van scheermesjes

Van: Spanier, Fritz, Dr. Aan: Buijvoets, J.G. Plaats: Huntlozen Datum: 1945-05-02 Onderwerp: verzoek tot teruggave van een aantal instrumenten. Fritz Spanier heeft deze persoonlijke eigendommen echter nodig voor zijn werk (Dr. Roozendaal is ervan op de hoogte, lijst). Dr. Spanier, voormalig chef-arts van kamp Westerbork is meegereisd met het Canadese leger en is voor hun werkzaam in de regio Oldenburg. Later keert hij weer tijdelijk terug naar kamp Westerbork.

Van: Spanier, Fritz, Dr. Aan: Buijvoets, J.G. Plaats: Huntlozen Datum: 1945-05-02 Onderwerp: verzoek tot teruggave van een aantal instrumenten. Fritz Spanier heeft deze persoonlijke eigendommen echter nodig voor zijn werk (Dr. Roozendaal is ervan op de hoogte, lijst). Dr. Spanier, voormalig chef-arts van kamp Westerbork is meegereisd met het Canadese leger en is voor hun werkzaam in de regio Oldenburg. Later keert hij weer tijdelijk terug naar kamp Westerbork.

Verzoek van Dr. Spanier om zijn medische spullen bij zich te mogen houden voor het uitvoeren van zijn werk

Van: Haagman, Lion en Bep Aan: De Vrijer, familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-12 Onderwerp: pakketje met allerlei lekkernijen ontvangen; bezoek van Dick was ook voor Bep en Clara fenomenaal; vooraf aan het bezoek van Dick was |lion zenuwachtig en als hij weggaat kan Lion wel huilen; &nbsp;in de barak veel ruzie; gisteravond hadden twee mannen elkaar wel willen wurgen, er kwam een derde ertussen, die zei; 'dat heb je ervan als je op dinsdag rode kool eet, de hele barak lag in een deuk (ze hadden die avond rode kool gekregen); ze zitten weer in de kliniek, lekker warm en koffie drinken; terug naar de barak om onderbroeken van 200 barakgenoten te aanschouwen; er zijn er mannen bij die hun onderbroek 4 weken dragen; Bep is weer fit en gaat de nachtdienst in. Ze slaapt dan overdag. Ze heeft vandaag wel 50 wonden verbonden…

Van: Haagman, Lion en Bep Aan: De Vrijer, familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-12 Onderwerp: pakketje met allerlei lekkernijen ontvangen; bezoek van Dick was ook voor Bep en Clara fenomenaal; vooraf aan het bezoek van Dick was |lion zenuwachtig en als hij weggaat kan Lion wel huilen; &nbsp;in de barak veel ruzie; gisteravond hadden twee mannen elkaar wel willen wurgen, er kwam een derde ertussen, die zei; 'dat heb je ervan als je op dinsdag rode kool eet, de hele barak lag in een deuk (ze hadden die avond rode kool gekregen); ze zitten weer in de kliniek, lekker warm en koffie drinken; terug naar de barak om onderbroeken van 200 barakgenoten te aanschouwen; er zijn er mannen bij die hun onderbroek 4 weken dragen; Bep is weer fit en gaat de nachtdienst in. Ze slaapt dan overdag. Ze heeft vandaag wel 50 wonden verbonden…

Brief van Lion en Bep Haagman aan familie De Vrijer vanuit kamp Westerbork

Personen