In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Van: Matteman, Sal Aan: Riek, Louis en Bartje Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-07/1943-09 Onderwerp: pakketten toegestuurd; was graag terug sturen; we zitten op de wip; Margot ligt in het ziekenhuis.

Van: Matteman, Sal Aan: Riek, Louis en Bartje Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-07/1943-09 Onderwerp: pakketten toegestuurd; was graag terug sturen; we zitten op de wip; Margot ligt in het ziekenhuis.

Brief van Sal Matteman aan Riek, Louis en Bartje vanuit kamp Westerbork

Van: Pinto, Jaap Aan: Matteman, Louis Plaats: Westerbork, kamp, barak 66 Datum: 1942-10 Onderwerp: ben nog alleen in Westerbork; Dora en Juul zijn doorgestuurd (op 5-10-1942); stuur met grote spoed proviand en rookgerei; met extra vermelding "zeer snel'.

Van: Pinto, Jaap Aan: Matteman, Louis Plaats: Westerbork, kamp, barak 66 Datum: 1942-10 Onderwerp: ben nog alleen in Westerbork; Dora en Juul zijn doorgestuurd (op 5-10-1942); stuur met grote spoed proviand en rookgerei; met extra vermelding "zeer snel'.

Brief van Jaap Pinto aan Louis Matteman vanuit kamp Westerbork

Van: Matteman, Sal Aan: lieve mensen Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-05-21 Onderwerp: pakje ontvangen; geruchten omtrent gemengd gehuwden in het kamp; afscheid nemen; dagelijkse omstandigheden; uitdeling briefpost

Van: Matteman, Sal Aan: lieve mensen Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-05-21 Onderwerp: pakje ontvangen; geruchten omtrent gemengd gehuwden in het kamp; afscheid nemen; dagelijkse omstandigheden; uitdeling briefpost

Brief van Sal Matteman aan familie vanuit kamp Westerbork

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-11-01 Onderwerp: met een nieuwe pen en in de stilte van zijn werkplaats schrijft Werner zijn brief; het is moeilijk om een brief te schrijven. Het is niet iedereen gegeven te midden van pratende, etende, spelende en soms ook wel fluitende en zingende mensen een brief te schrijven. En als met ondanks alles een moment heeft, dan is het vaak geen schrijfdag, zodat de brief niet weggestuurd kan worden; gesmuld van het binnengekomen pakketje; over het sluiten van hun huwelijk, voor en nadelen in verband met vrijstellingen en het risico van op transport moeten gaan; Aus der Fünten is in het kamp om een lijst op te stellen van wie mag blijven, wie teruggaat naar Amsterdam of doorgaat naar Polen. Als het kamp is ontdaan van de voor transport in aanmerking komende personen zullen er weer transporten naar het kamp gaan; In Amsterdam zijn nog veel mensen die lopen met een ster, ondanks de vele personen die al zijn doorgevoerd; er gaan geruchten dat de oud-frontstrijders en oude kampingezetenen naar kamp Vught gaan. Er zal administratief en technisch personeel in Westerbork achterblijven; Animositeit tussen Nederlandse en Duitse Joden in het kamp over blijven en vertrekken; verzoeken om mensen te helpen, strafgevallen, ze waren al doorgestuurd; familie Prins uit Dinxperlo, Max Bolle van de Joodse Raad en opperrabbijn Sarlouis behoorden tot deze strafgevallen; een vrouw en haar kinderen waren achtergebleven, Werner vindt het heel onaangenaam om steeds te moeten zeggen dat hij niets voor hen kan doen; er zijn weer een paar berichten uit Birkenau binnengekomen. Waarom schrijft de ene wel en de andere niet? Uit de brieven haalt men dat mannen en vrouwen worden gescheiden; over zijn broer Herbert en het werk van Stella in het kindertehuis; Werner heeft enorme behoefte aan een normale woning, hij zit al tien jaar in gevangenschap.&nbsp; &nbsp;

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-11-01 Onderwerp: met een nieuwe pen en in de stilte van zijn werkplaats schrijft Werner zijn brief; het is moeilijk om een brief te schrijven. Het is niet iedereen gegeven te midden van pratende, etende, spelende en soms ook wel fluitende en zingende mensen een brief te schrijven. En als met ondanks alles een moment heeft, dan is het vaak geen schrijfdag, zodat de brief niet weggestuurd kan worden; gesmuld van het binnengekomen pakketje; over het sluiten van hun huwelijk, voor en nadelen in verband met vrijstellingen en het risico van op transport moeten gaan; Aus der Fünten is in het kamp om een lijst op te stellen van wie mag blijven, wie teruggaat naar Amsterdam of doorgaat naar Polen. Als het kamp is ontdaan van de voor transport in aanmerking komende personen zullen er weer transporten naar het kamp gaan; In Amsterdam zijn nog veel mensen die lopen met een ster, ondanks de vele personen die al zijn doorgevoerd; er gaan geruchten dat de oud-frontstrijders en oude kampingezetenen naar kamp Vught gaan. Er zal administratief en technisch personeel in Westerbork achterblijven; Animositeit tussen Nederlandse en Duitse Joden in het kamp over blijven en vertrekken; verzoeken om mensen te helpen, strafgevallen, ze waren al doorgestuurd; familie Prins uit Dinxperlo, Max Bolle van de Joodse Raad en opperrabbijn Sarlouis behoorden tot deze strafgevallen; een vrouw en haar kinderen waren achtergebleven, Werner vindt het heel onaangenaam om steeds te moeten zeggen dat hij niets voor hen kan doen; er zijn weer een paar berichten uit Birkenau binnengekomen. Waarom schrijft de ene wel en de andere niet? Uit de brieven haalt men dat mannen en vrouwen worden gescheiden; over zijn broer Herbert en het werk van Stella in het kindertehuis; Werner heeft enorme behoefte aan een normale woning, hij zit al tien jaar in gevangenschap.&nbsp; &nbsp;

Brief van Werner Stertzenbach aan Stella Pach vanuit kamp Westerbork

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-09-06 Onderwerp: het leven in het kamp is van transport naar transport. Er kwamen deze week transporten uit Amsterdam binnen, veel oude van dagen, op volgorde van het alfabet. De stemming in het kamp is die van onzekerheid, op basis van allerlei geruchten. Werner adviseert Stella wanneer haar positie in Amsterdam zwak is ze beter naar Westerbork kan komen. Werner positie in het kamp als oud-ingezetenen lijkt nog vrij zeker. Positie Stella's ouders volgens Werner onzeker. Stella zou hun kunnen helpen voorbereid te zijn op vertrek naar Westerbork, omdat velen het kamp binnenkomen, zonder iets bij zich te hebben; wat er in het kamp gebeurd beïnvloedt duidelijk de stemming, ook die van Werner.&nbsp;

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-09-06 Onderwerp: het leven in het kamp is van transport naar transport. Er kwamen deze week transporten uit Amsterdam binnen, veel oude van dagen, op volgorde van het alfabet. De stemming in het kamp is die van onzekerheid, op basis van allerlei geruchten. Werner adviseert Stella wanneer haar positie in Amsterdam zwak is ze beter naar Westerbork kan komen. Werner positie in het kamp als oud-ingezetenen lijkt nog vrij zeker. Positie Stella's ouders volgens Werner onzeker. Stella zou hun kunnen helpen voorbereid te zijn op vertrek naar Westerbork, omdat velen het kamp binnenkomen, zonder iets bij zich te hebben; wat er in het kamp gebeurd beïnvloedt duidelijk de stemming, ook die van Werner.&nbsp;

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-11-29 Onderwerp: verzoek om verlof indienen; Theo Pinkowitz zal ook volgende week in Amsterdam zijn (dienstreis, OD); waarschijnlijk gaan morgen de mensen van Kattenburg op transport; Werner is het niet met Stella eens om zich vrijwillig voor Polen aan te melden, zolang je nog in Amsterdam kan blijven, moet je dat doen. En als ze in Westerbork terecht komt kan ze blijven. Op een goede dag zal dat gebeuren; Werner mag deze week weer schrijven, een postkaart met 12 regels.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-11-29 Onderwerp: verzoek om verlof indienen; Theo Pinkowitz zal ook volgende week in Amsterdam zijn (dienstreis, OD); waarschijnlijk gaan morgen de mensen van Kattenburg op transport; Werner is het niet met Stella eens om zich vrijwillig voor Polen aan te melden, zolang je nog in Amsterdam kan blijven, moet je dat doen. En als ze in Westerbork terecht komt kan ze blijven. Op een goede dag zal dat gebeuren; Werner mag deze week weer schrijven, een postkaart met 12 regels.

Van: Vader Aan: Hamburg, Flora Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942 Onderwerp: Transporten; pakketten; dagelijks leven; geruchten over stopzetting transporten. Abraham werd in de tuinploeg. Mogelijk heeft het feit dat hij in het Joodse werkkamp Vledder heeft gezeten een rol gespeeld in het verkrijgen van deze baan. Er komen veel transporten binnen. Afgelopen vrijdag stond hij met 60 man als reserve op de trein te wachten. Deze kwam te laat waardoor hij aan deportatie wist te ontkomen. Mannen uit Vledder met hun gezinnen in kamp Westerbork.&nbsp;Hiegentlich met kinderen uit Arnhem in het kamp. In bijbehorende enveloppe (4622-6-1)

Van: Vader Aan: Hamburg, Flora Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942 Onderwerp: Transporten; pakketten; dagelijks leven; geruchten over stopzetting transporten. Abraham werd in de tuinploeg. Mogelijk heeft het feit dat hij in het Joodse werkkamp Vledder heeft gezeten een rol gespeeld in het verkrijgen van deze baan. Er komen veel transporten binnen. Afgelopen vrijdag stond hij met 60 man als reserve op de trein te wachten. Deze kwam te laat waardoor hij aan deportatie wist te ontkomen. Mannen uit Vledder met hun gezinnen in kamp Westerbork.&nbsp;Hiegentlich met kinderen uit Arnhem in het kamp. In bijbehorende enveloppe (4622-6-1)

Brief van vader aan Flora Hamburg vanuit kamp Westerbork

Van: Pinto, Jaap Aan: Dora (zijn vrouw) Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-10-03 Onderwerp: in geen geval uit eigen wil komen naar Westerbork; probeer vrijstelling te krijgen; verzoek om pakket te sturen

Van: Pinto, Jaap Aan: Dora (zijn vrouw) Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-10-03 Onderwerp: in geen geval uit eigen wil komen naar Westerbork; probeer vrijstelling te krijgen; verzoek om pakket te sturen

Brief van Jaap Pinto aan zijn vrouw Dora vanuit kamp Westerbork

Verzamelplaatsen voor deportatie naar kamp Westerbork

Hollandia Kattenburgfabriek

Van: Diensbereich 10 Aan: Dr. Cohen, Hendrik Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-01-05 Onderwerp: ‘Trauerfeier’ naar aanleiding van het overlijden op 27 december 1943 van Elizabeth Polak-Engers. De dienst zal plaatsvinden in schoolbarak 97.

Van: Diensbereich 10 Aan: Dr. Cohen, Hendrik Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-01-05 Onderwerp: ‘Trauerfeier’ naar aanleiding van het overlijden op 27 december 1943 van Elizabeth Polak-Engers. De dienst zal plaatsvinden in schoolbarak 97.

Uitnodiging voor Dr. Hendrik Cohen voor het bijwonen van een Trauerfeier in barak 97

Personen