In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Van: Acohen, H.B. Aan: Lohman, familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-08-26 Onderwerp: hartelijk dan, pakketje ontvangen.

Van: Acohen, H.B. Aan: Lohman, familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-08-26 Onderwerp: hartelijk dan, pakketje ontvangen.

Briefkaart van H.B. Acohen aan de familie Lohman vanuit kamp Westerbork

Van: Dienstbereich Verwaltung, Arbeidsverdeling Aan: Zondervan-Cappel, S. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1945-02-08 Onderwerp: melden bij de Centrale Keuken om te gaan werken als aardappelschilster.

Van: Dienstbereich Verwaltung, Arbeidsverdeling Aan: Zondervan-Cappel, S. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1945-02-08 Onderwerp: melden bij de Centrale Keuken om te gaan werken als aardappelschilster.

Mededeling aan mevrouw Zondervan-Cappel zich te melden als aardappelschilster in de Centrale Keuken

Van: Nederlandsche Rode Kruis Aan: Belterman, J. Plaats: 's-Gravenhage Datum: 1948-02-10 Onderwerp: gegevens van Sara van Moppis-Fuldauer (1890-1943)

Van: Nederlandsche Rode Kruis Aan: Belterman, J. Plaats: 's-Gravenhage Datum: 1948-02-10 Onderwerp: gegevens van Sara van Moppis-Fuldauer (1890-1943)

Verklaring van het Rode Kruis over Sara van Moppis-Fuldauer

Van: Belterman, B (A-zijde brief van Fia Jacobi door Benny overgeschreven en doorgestuurd naar zijn broer) Aan: Belterman, J Datum: 1943-12-18 en 1944-01-04 Onderwerp: Fia heeft al een paar weken geen pakjes meer ontvangen. Harry (Henry) is nog in Vught. Eva (Coeverden-Berlijn) met haar zusje niet meer. Benny schrijft dat de pakjes wel zijn opgestuurd. &nbsp;

Van: Belterman, B (A-zijde brief van Fia Jacobi door Benny overgeschreven en doorgestuurd naar zijn broer) Aan: Belterman, J Datum: 1943-12-18 en 1944-01-04 Onderwerp: Fia heeft al een paar weken geen pakjes meer ontvangen. Harry (Henry) is nog in Vught. Eva (Coeverden-Berlijn) met haar zusje niet meer. Benny schrijft dat de pakjes wel zijn opgestuurd. &nbsp;

Brief van B. Belterman en Fia Jacobi aan J. Belterman

Verklaring van overlijden van Eleazerus Leo Nathanaël van Coeverden (1911-1943).

Verklaring van overlijden van Eleazerus Leo Nathanaël van Coeverden (1911-1943).

Verklaring van overlijden van Eleazerus Leo Nathanaël van Coeverden

Van: Gassmann-Baumann, Inge Aan: Gassmann, Heinrich Plaats: Amsterdam Datum: 1942-06-12 Onderwerp: reisvergunning afgewezen (waardoor een bezoek aan haar man in kamp Westerbork niet mogelijk is (los van toestemming voor bezoek aan het kamp).

Van: Gassmann-Baumann, Inge Aan: Gassmann, Heinrich Plaats: Amsterdam Datum: 1942-06-12 Onderwerp: reisvergunning afgewezen (waardoor een bezoek aan haar man in kamp Westerbork niet mogelijk is (los van toestemming voor bezoek aan het kamp).

Telegram afwijzing reisvergunning voor Inge Gassmann-Baumann

Verboden voor Joden

Reizen of verhuizen zonder vergunning voor Joden verboden

Anti-Joodse maatregelen

Verklaring van overlijden van Eva Berlijn (1912-1943)

Verklaring van overlijden van Eva Berlijn (1912-1943)

Verklaring van overlijden van Eva Berlijn

Geschreven door Adèle L. Pinkhof. Dagboek van een kleuterleidster (Trenshuis, Fröbelschool); over het lesgeven, over kinderen in haar klas en collega's, wat er rond de school in Amsterdam plaatsvindt en wat er door de hoofdjes van de kinderen gaat; namen van kinderen en collega's; twee sprookjes over Kamp Westerbork geschreven voor haar jongere zus Clara; schets van het dagelijkse leven in het kamp.

Geschreven door Adèle L. Pinkhof. Dagboek van een kleuterleidster (Trenshuis, Fröbelschool); over het lesgeven, over kinderen in haar klas en collega's, wat er rond de school in Amsterdam plaatsvindt en wat er door de hoofdjes van de kinderen gaat; namen van kinderen en collega's; twee sprookjes over Kamp Westerbork geschreven voor haar jongere zus Clara; schets van het dagelijkse leven in het kamp.

Dagboek en sprookje geschreven door Adèle L. Pinkhof

Foto van Loeb, Leo Plaats: Genève Datum: 1939

Foto van Loeb, Leo Plaats: Genève Datum: 1939

Foto van Leo Loeb

Van: Leeuw, de, Schoontje Aan: Leeuw, de, Bernard Plaats: Westerbork, kamp, barak 67 Datum: 1943 Onderwerp: omstandigheden; voedselvoorziening; dekens; Op briefpapier Westerbork

Van: Leeuw, de, Schoontje Aan: Leeuw, de, Bernard Plaats: Westerbork, kamp, barak 67 Datum: 1943 Onderwerp: omstandigheden; voedselvoorziening; dekens; Op briefpapier Westerbork

Brief van Schoontje de Leeuw aan Bernard de Leeuw vanuit kamp Westerbork

Van: Zomerplaag, Morris Aan: lieve Ali en familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-06-28 Onderwerp: oude functie als verpleger weer teruggekregen (EHBO); omstandigheden. De twee meisjes kunnen niet in het weeshuis terecht. Er is geen plek. Ze worden nu door een vrouw in barak 64 verzorgt. Voedselpakketten zijn essentieel. Groot verschil in wat de gevangenen aan pakketten ontvangen. kampgevangenen met een stempel kunnen artikelen in de Kantine kopen.

Van: Zomerplaag, Morris Aan: lieve Ali en familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-06-28 Onderwerp: oude functie als verpleger weer teruggekregen (EHBO); omstandigheden. De twee meisjes kunnen niet in het weeshuis terecht. Er is geen plek. Ze worden nu door een vrouw in barak 64 verzorgt. Voedselpakketten zijn essentieel. Groot verschil in wat de gevangenen aan pakketten ontvangen. kampgevangenen met een stempel kunnen artikelen in de Kantine kopen.

Brief van Morris Zomerplaag aan Ali vanuit kamp Westerbork

Van: Spetter, Leo Aan: Spetter, J, familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-11-04 Onderwerp: sturen van een pakket; de Joodse Raad vindt het niet veilig; veel pakjes worden opengemaakt en er worden dingen uitgehaald, maar ook als dat gebeurd, blijft er voldoende inzitten: Leo geeft een voorbeeld van een pakketje dat Louis Bremer ontving van een oom en tante…; dus beter iets dan niets…; nu is er kans dat ze het voor vrijdag (transportdag) niet ontvangen; stuur het per expresse, het adres is nog steeds hetzelfde.

Van: Spetter, Leo Aan: Spetter, J, familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-11-04 Onderwerp: sturen van een pakket; de Joodse Raad vindt het niet veilig; veel pakjes worden opengemaakt en er worden dingen uitgehaald, maar ook als dat gebeurd, blijft er voldoende inzitten: Leo geeft een voorbeeld van een pakketje dat Louis Bremer ontving van een oom en tante…; dus beter iets dan niets…; nu is er kans dat ze het voor vrijdag (transportdag) niet ontvangen; stuur het per expresse, het adres is nog steeds hetzelfde.

Brief van Leo Spetter aan de familie J. Spetter vanuit kamp Westerbork

Verklaring van overlijden van Louis Berlijn (1876-1942).

Verklaring van overlijden van Louis Berlijn (1876-1942).

Verklaring van overlijden van Louis Berlijn

&nbsp;Op 11 november 1942 wordt Charlotta Meijer met haar gezin in kamp Westerbork geregistreerd. Haar man Herman kon in het kamp aan de slag als apotheker, daarom is het gezin Meijer geruime tijd in kamp Westerbork gebleven. Op 4 september 1944 zijn Charlotta, Herman en zoon Leo op transport gesteld naar Theresienstadt. Herman werd op 29 september 1944 doorgevoerd naar Auschwitz, waar hij werd geselecteerd om te werken en zo uiteindelijk wist te overleven. Charlotta en Leo zijn op 4 oktober 1944 doorgevoerd naar Auschwitz, waar beiden na aankomst zijn vermoord. &nbsp;

Foto van de aanleg van de aftakking van de spoorlijn naar kamp Westerbork Plaats: Westerbork, kamp/Hooghalen Datum: 1942-07/08 Onderwerp: kampgevangenen bezig met de aanleg van de aftakking van de spoorlijn naar het kamp.

Foto van de aanleg van de aftakking van de spoorlijn naar kamp Westerbork Plaats: Westerbork, kamp/Hooghalen Datum: 1942-07/08 Onderwerp: kampgevangenen bezig met de aanleg van de aftakking van de spoorlijn naar het kamp.

Foto van de aanleg van de aftakking van de spoorlijn naar kamp Westerbork

Van: Wolff-Kats, Bets Aan: lieve allen Plaats: Vught, kamp Datum: 1943-05 Onderwerp: het gaat goed; Menno is veel buiten en kan daardoor veel eten; dank voor de pakjes, vooral de eieren vond Menno heerlijk; we mogen grote pakken ontvangen…

Van: Wolff-Kats, Bets Aan: lieve allen Plaats: Vught, kamp Datum: 1943-05 Onderwerp: het gaat goed; Menno is veel buiten en kan daardoor veel eten; dank voor de pakjes, vooral de eieren vond Menno heerlijk; we mogen grote pakken ontvangen…

Brief van Bets Wolff-Kats aan lieve allen vanuit kamp Vught

Personen