In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Van: Stichting Jokos, Bureau Huisraadschade Aan: van Dam, A.A. Plaats: Amsterdam Datum: 1959-06-29 Onderwerp: naam getroffene is Borach Sleutelberg.

Van: Stichting Jokos, Bureau Huisraadschade Aan: van Dam, A.A. Plaats: Amsterdam Datum: 1959-06-29 Onderwerp: naam getroffene is Borach Sleutelberg.

Verklaring van erfrecht in verband met aangifte huisraadschade

Van: v/d Linden, Gerda en Roeffen, Clemens Aan: Buijvoets, J.G. Plaats: Tiel Datum: 1945/08 Onderwerp: verloving.

Van: v/d Linden, Gerda en Roeffen, Clemens Aan: Buijvoets, J.G. Plaats: Tiel Datum: 1945/08 Onderwerp: verloving.

Verlovingskaart van G. van Linden en C. Roeffen aan de familie Buijvoets

Mededeling Mededeling van de ambtenaar van de burgerlijke stand in de gemeente Haarlem Datum: 1950-07-10 Onderwerp: er is schriftelijk aangifte gedaan &nbsp;op 29 juni van het overlijden van Meintje Koe, overleden 19-10-1942 te Auschwitz. Op 30 september 1950 zal worden overgegaan tot het opmaken van een overlijdensakte.

Mededeling Mededeling van de ambtenaar van de burgerlijke stand in de gemeente Haarlem Datum: 1950-07-10 Onderwerp: er is schriftelijk aangifte gedaan &nbsp;op 29 juni van het overlijden van Meintje Koe, overleden 19-10-1942 te Auschwitz. Op 30 september 1950 zal worden overgegaan tot het opmaken van een overlijdensakte.

Mededeling van de gemeente Haarlem aan J. Adelaar in verband met aangifte overlijden

Van: Directeur Staatsbosbeheer&nbsp; Aan: Houtvester Assen&nbsp; Plaats: Utrecht&nbsp; Datum: 1948-10-14&nbsp; Onderwerp: Opheffing interneringskamp. De afwikkeling gebeurd door de Rijksgebouwendienst/Domeinen.&nbsp;

Van: Directeur Staatsbosbeheer&nbsp; Aan: Houtvester Assen&nbsp; Plaats: Utrecht&nbsp; Datum: 1948-10-14&nbsp; Onderwerp: Opheffing interneringskamp. De afwikkeling gebeurd door de Rijksgebouwendienst/Domeinen.&nbsp;

Brief van de directeur van Staatsbosbeheer aan Houtvester Assen

Plattegrond, aanzichten en doorsnede van barak 20&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1959-05 Opmerking: dit is de voormalige wasserettebarak

Plattegrond, aanzichten en doorsnede van barak 20&nbsp; Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1959-05 Opmerking: dit is de voormalige wasserettebarak

Plattegrond met aanzichten en doorsnede van barak 20 in het woonoord Schattenberg

Van: (Reens) Annie Aan: Rudi, Roel enz.&nbsp; Plaats: Westerbork kamp&nbsp; Datum: 1943-07-12 Onderwerp: Alle werkstempels zijn vervallen, ook de rode. Ze zaten vorig week al in de trein. Ze zijn op het laatste moment eruit gehaald (door E.: is Erich Zielke). Mocht ze niet terugkomen dan kan haar geld worden besteed als degenen aan wie ze de briefkaart schrijft het nodig hebben. Ze verwachten morgen op transport te moeten gaan. Alle bagage is gepakt. Het is kwart over drie in de nacht. De lichten in de barak zijn aan. Het voorlezen van de namen zal niet lang meer duren. Als bestemmingen worden Riga en Birkenau genoemd. Even later schrijft Annie: 'Ik ben voor transport opgeroepen. Als ik eruit kom stuur in direct een kaart'…

Van: (Reens) Annie Aan: Rudi, Roel enz.&nbsp; Plaats: Westerbork kamp&nbsp; Datum: 1943-07-12 Onderwerp: Alle werkstempels zijn vervallen, ook de rode. Ze zaten vorig week al in de trein. Ze zijn op het laatste moment eruit gehaald (door E.: is Erich Zielke). Mocht ze niet terugkomen dan kan haar geld worden besteed als degenen aan wie ze de briefkaart schrijft het nodig hebben. Ze verwachten morgen op transport te moeten gaan. Alle bagage is gepakt. Het is kwart over drie in de nacht. De lichten in de barak zijn aan. Het voorlezen van de namen zal niet lang meer duren. Als bestemmingen worden Riga en Birkenau genoemd. Even later schrijft Annie: 'Ik ben voor transport opgeroepen. Als ik eruit kom stuur in direct een kaart'…

Brief van Annie aan Rudi, Roel en anderen vanuit kamp Westerbork

Van: Commandant van Bewarings- en Verblijfskamp Westerbork Aan: Matrassenfabriek 'Dema' te Groningen Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1946-04-14 Enveloppe waarin de brief met de offerte voor de Matrassenfabriek Dema zat.

Van: Commandant van Bewarings- en Verblijfskamp Westerbork Aan: Matrassenfabriek 'Dema' te Groningen Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1946-04-14 Enveloppe waarin de brief met de offerte voor de Matrassenfabriek Dema zat.

Enveloppe waarin de brief met de offerte voor de Matrassenfabriek Dema zat

Van: Annie, tante Aan: Chaja Plaats: Amsterdam Datum: 1946-10-17 Onderwerp: weer op school?, nu Chaja weer terug uit Engeland is; adressen van bekenden…; iets met elkaar afspreken…

Van: Annie, tante Aan: Chaja Plaats: Amsterdam Datum: 1946-10-17 Onderwerp: weer op school?, nu Chaja weer terug uit Engeland is; adressen van bekenden…; iets met elkaar afspreken…

Brief van tante Annie aan Ghaja van Bergen

Van: Buijvoets, J.G. Aan: Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945 Onderwerp: order/bevel over (lees)boeken, uitgezonderd barak 81B (vrouwen).

Van: Buijvoets, J.G. Aan: Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945 Onderwerp: order/bevel over (lees)boeken, uitgezonderd barak 81B (vrouwen).

Notitie voor een order/bevel over (lees)boeken in het Interneringskamp Westerbork

Aanvraagformulier Sonderbezugschein Van: Boas, Esther Nummer: 24/7-817 Plaats: Theresienstadt Onderwerp: heeft dringend 1 zomerjurk nodig

Aanvraagformulier Sonderbezugschein Van: Boas, Esther Nummer: 24/7-817 Plaats: Theresienstadt Onderwerp: heeft dringend 1 zomerjurk nodig

Aanvraagformulier voor een zomerjurk in Theresienstadt

Van: Meta (Loeb-Spiegel, Meta) Aan:&nbsp;Beste allen Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-04-26 Onderwerp:&nbsp;Meta schrijft tijdens haar dienstvrije uren vanuit haar kamertje met gordijnen en bloemen voor het raam. Ze vertelt dat dit een groot verschil is met de dag dat ze klaar stonden om op reis te gaan tot een plotselinge boodschap dat verhinderde. Pim en Leo maken het goed en Meta hoopt dat ze mogen delen in haar kamertje. De operatie van Leo kan echter pas uitgevoerd worden als de blaas een week achter elkaar niet oprekt. Leo eet wel goed en wordt vertroeteld door de hoofdverpleegster, de vrouw van een collega. Meta denkt dat het pakje niet is aangekomen, mogelijk omdat de afzender er een alcoholhoudend toiletartikel in heeft gedaan. Meta vraagt dit niet weer te doen, want het beroofd hun van de nodige levensmiddelen. Vandaag stuurt ze weer een zegel mee en vraagt de personen aan wie de brief gericht is naar eigen inzicht uit een lijst levensmiddelen te kiezen en op te sturen.

Van: Meta (Loeb-Spiegel, Meta) Aan:&nbsp;Beste allen Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-04-26 Onderwerp:&nbsp;Meta schrijft tijdens haar dienstvrije uren vanuit haar kamertje met gordijnen en bloemen voor het raam. Ze vertelt dat dit een groot verschil is met de dag dat ze klaar stonden om op reis te gaan tot een plotselinge boodschap dat verhinderde. Pim en Leo maken het goed en Meta hoopt dat ze mogen delen in haar kamertje. De operatie van Leo kan echter pas uitgevoerd worden als de blaas een week achter elkaar niet oprekt. Leo eet wel goed en wordt vertroeteld door de hoofdverpleegster, de vrouw van een collega. Meta denkt dat het pakje niet is aangekomen, mogelijk omdat de afzender er een alcoholhoudend toiletartikel in heeft gedaan. Meta vraagt dit niet weer te doen, want het beroofd hun van de nodige levensmiddelen. Vandaag stuurt ze weer een zegel mee en vraagt de personen aan wie de brief gericht is naar eigen inzicht uit een lijst levensmiddelen te kiezen en op te sturen.

Brief van Meta Loeb-Spiegel aan beste allen vanuit kamp Westerbork

Naoorlogse Rechtspleging

Naoorlogse Zuivering

Van: Buijvoets, J.G.&nbsp; Aan: Houtvester Assen&nbsp; Plaats: Westerbork&nbsp; Datum: 1947-01-24&nbsp; Onderwerp: vernieuwing contract met het interneringskamp Westerbork

Van: Buijvoets, J.G.&nbsp; Aan: Houtvester Assen&nbsp; Plaats: Westerbork&nbsp; Datum: 1947-01-24&nbsp; Onderwerp: vernieuwing contract met het interneringskamp Westerbork

Brief J.G. Buijvoets aan Houtvester Assen vanuit het Interneringskamp Westerbork

Gebeurtenissen kamp Westerbork

Joelfeesten

De tweeling Mina en Rachel werden in Amsterdam op 11 december 1924 geboren, als dochters van Levie de Lange en Henriëtte of Jetje de Lange Turfreijer. Vader Levie was op 20 februari 1904 geboren en moeder Jetje op 9 maart 1905, beiden in Amsterdam. Toen Mina en Rachel werden geboren woonde het gezin in de Valkenburgerstraat 175, maar de geboorte vond plaats in het ziekenhuis. Het was nodig de kinderen in de couveuse te leggen, want het leken net twee kleine poppen. De een was 4 pond, de ander 3,5 pond. Na elf dagen kwam Jetje thuis, maar de tweeling moest nog in het ziekenhuis blijven. Jetje moest de kinderen elke drie uur komen voeden. Daarvoor moest zij telkens 20 minuten naar het ziekenhuis lopen, van 's morgens vroeg tot 's avonds laat. Na ongeveer zes weken kwam de tweeling thuis. Mina en Rachel hadden een oudere broer Israël (Issie) en na hun zouden er nog 12 kinderen komen.&nbsp; Het gezin bestond uit vijftien kinderen, waaronder twee tweelingen. Op een paar stoelen werden planken gelegd, zodat iedereen kon zitten. Levie had een grote grijze pan waar het eten in zat en telde de koppen om te zien of ze allemaal binnen waren! De leerplichtige kinderen moesten vanaf september 1941 naar een Joodse school. Ze zaten op verschillende adressen waar kleine lokaaltjes waren. Leraressen van de Joodse school waren juffrouw Kroeze en juffrouw Urbach. Later kwam er een juffrouw bij: juffrouw Koster uit de Korte Distelstraat. Het gezin woonde toen in de Distelvoorstraat 26 in Amsterdam-Noord. Tijdens de crisisjaren kregen de kinderen schoolvoeding in een eetzaal. Maar in 1941 werd het verboden dat de gemeente Joodse kinderen te eten gaf. Dat moest de Joodse gemeente toen maar zelf doen.&nbsp; Mina en Rachel gingen na hun schooltijd werken. Ze waren toen veertien jaar oud. De een als hulp in de huishouding en de ander als fabrieksmeisje op een bleekpoederfabriek aan de Papaverweg. Met hun baan verdienden zij beiden drie gulden per week. Tijdens de oorlog werkte hun vader Levie in de werkverschaffing, maar werd, samen met andere Joodse werklozen overgeplaatst van "plan Bosplan" naar Bethlem bij Diemen. Achteraf bleek dat Bethlem een verkapt Joods kamp was, dat dit met opzet was gebeurd om al die Joodse mannen tegelijk op te kunnen pakken. Er zaten in totaal 305 Joodse mannen in Bethlem. Op 2 oktober 1942 sloeg de SS toe. Tegen vijf uur verschenen er soldaten met geweren aan weerszijden van de dijk. Ze werden naar het stations-emplacement aan de Polderweg gebracht, waar ze met nog duizenden andere werden ingesloten. De aanvoer van mensen bleef de hele avond en nacht doorgaan. In de nacht van 2 op 3 oktober werden ook Jetje en de 15 kinderen uit hun huis gehaald en naar de Polderweg gebracht. Het was een spookachtige en rommelige nacht. Men begon al transporten over te brengen naar Westerbork. Levie heeft in alle drukte toch Jetje met de kinderen gevonden. Dat was een weerzien in een sfeer van doffe verslagenheid. Ze zaten in een grote kluit bij elkaar op de grond. Later werd bekend gemaakt dat diegenen die een "Sperre" hadden zich konden melden. Issie de oudste broer, had een Sperre omdat hij bij drukkerij Joachimsthal in de Jodenbreestraat werkte waar o.a. Het Joods-weekblad werd gedrukt. Met die Sperre had hij het terrein weer mogen verlaten maar hij wilde bij zijn ouders, broertjes en zusjes blijven. Issie vroeg zijn vader wat hij moest doen. Levie gaf Issie de raad om zich te melden. Toen hij zich gemeld had kreeg hij te horen dat hij terug kon gaan, maar Issie voelde er weinig voor om alleen terug te gaan. Levie heeft hem gesmeekt om toch te gaan. Tenslotte liet Issie zich bepraten en ging. In de vroege ochtend van 3 oktober 1942 werden zij ook naar Westerbork vervoerd. Levie, Jetje en veertien van hun kinderen werden ondergebracht in blok 59. Na negen dagen in Westerbork zijn Levie, Jetje en hun kinderen op 12 oktober 1942 naar Auschwitz gedeporteerd. Het was half vier in de nacht toen de trein weer stopte en ze op de plaats van bestemming waren. Levie hoorde de naam Auschwitz noemen, maar hij hoorde ook de namen Birkenau en Raisko. Hij droeg de jongste tweeling op zijn arm en enkele kinderen klemde zich vast aan de rok van Jetje. Langs de spoorbaan liep een weg en alle mannen van 17 tot 50 jaar moesten zich links van de weg opstellen en de rest moest rechts gaan staan. Er werden ongeveer 400 bruikbare mannen uitgehaald. Terwijl men bezig was de mensen in links en rechts te verdelen, naderde in hoog tempo een kolonne militaire vrachtwagens. Ze hadden kennelijk haast, de mensen werden er gewoon ingesmeten. Levie hield met zijn ogen de plaats vast waar zijn vrouw en kinderen stonden. Jetje en de kinderen gingen ook in de wagens. Toen het zover was wuifden ze, Levie wuifde terug.....een laatste groet. Ongeveer 1600 personen, waaronder Jetje en haar kinderen werden afgevoerd en onmiddelijk in de gaskamers van Auschwitz-Birkenau om het leven gebracht. Mina was toen 17 jaar oud. Haar moeder Jetje 37 jaar oud en de jongste tweeling, Philip en Leendert, pas acht maanden oud. Alleen haar oudste broer Issie is later omgebracht. Issie de Lange stierf op 4 juni 1943 in Sobibor, dertien dag voor zijn 20e verjaardag. Hun vader, Levie de Lange, moest als dwangarbeider in de kolenmijnen van Jawiszonice werken en heeft als enigste van het gezin de oorlog overleefd. Levie is op 16 december 1973 in Amsterdam overleden.&nbsp; &nbsp;

Brief van R. Dijkstra aan R. Niemeijer in verband met afwikkeling loon