In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Kampleven Westerbork

Vriendschappen kamp Westerbork

Van: Levie, Jaap Aan: vrienden Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-05-06 Onderwerp: schrijfdag voor barak 71; pakjes ontvangen, er is voldoende geld; Sander en Hendrica zijn vertrokken; bij ontvangst van een pakketje zenden ze een bedankkaart, geen pakketjes meer sturen als er geen bedankkaart komt; mevrouw Norden in barak 84 opgezocht; pakket met wasgoed verzonden, waaronder drie schone hemden van Sander; Doetinchem bestaat niet meer (naar Theresienstadt), alleen Barneveld is er nog; Jo is in zijn nadeel veranderd, hij doet niets en verslijt zijn kleren; hij maakt zijn bed niet op, het zou te veel zijn om alles over hem op te schrijven; neem Jo zijn briefkaart voor kennisgeving aan, jaap weet niet wat hij geschreven heeft; Jaap heeft zijn bruine pak weggegeven, ze hebben veel te veel kleren voor als ze wegmoeten…; goedkeuring van Lippmann dat Jaap 35 gulden per maand ontvangt; Dien is op 4 mei met 40.3 graden koorts in het ziekenhuis opgenomen, zij ligt in barak 5, zaal 4; stuur pakjes naar barak 71; Dien vraagt onder andere naar citroenen…

Van: Levie, Jaap Aan: vrienden Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-05-06 Onderwerp: schrijfdag voor barak 71; pakjes ontvangen, er is voldoende geld; Sander en Hendrica zijn vertrokken; bij ontvangst van een pakketje zenden ze een bedankkaart, geen pakketjes meer sturen als er geen bedankkaart komt; mevrouw Norden in barak 84 opgezocht; pakket met wasgoed verzonden, waaronder drie schone hemden van Sander; Doetinchem bestaat niet meer (naar Theresienstadt), alleen Barneveld is er nog; Jo is in zijn nadeel veranderd, hij doet niets en verslijt zijn kleren; hij maakt zijn bed niet op, het zou te veel zijn om alles over hem op te schrijven; neem Jo zijn briefkaart voor kennisgeving aan, jaap weet niet wat hij geschreven heeft; Jaap heeft zijn bruine pak weggegeven, ze hebben veel te veel kleren voor als ze wegmoeten…; goedkeuring van Lippmann dat Jaap 35 gulden per maand ontvangt; Dien is op 4 mei met 40.3 graden koorts in het ziekenhuis opgenomen, zij ligt in barak 5, zaal 4; stuur pakjes naar barak 71; Dien vraagt onder andere naar citroenen…

Brief van Jaap Levie aan beste vrienden vanuit kamp Westerbork

Bewarings- en Verblijfskampen

Bewarings- en Verblijfskamp de Harskamp

Mededeling&nbsp; Datum: 1943-02-14 Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Onderwerp: op 14 februari moeten alle bewoners van barak 22 in hun barak aanwezig zijn.

Mededeling&nbsp; Datum: 1943-02-14 Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Onderwerp: op 14 februari moeten alle bewoners van barak 22 in hun barak aanwezig zijn.

Mededeling voor bewoners van barak 22

Van: Centraal Afwikkelingsbureau Duitse Schade-uitkeringen (CADSU) Aan: de Raay, E. Plaats: Amsterdam Datum: 1965-01-06 Onderwerp: schade-uitkering.

Van: Centraal Afwikkelingsbureau Duitse Schade-uitkeringen (CADSU) Aan: de Raay, E. Plaats: Amsterdam Datum: 1965-01-06 Onderwerp: schade-uitkering.

Bewijs in verband met slotuitkering als nazislachtoffer

Van: Militair Gezag Aan: Magnus, Simon Plaats: Amsterdam Datum: 1945 Onderwerp: toestemming om zich van Amsterdam naar Ruurlo te begeven in verband met het herstel van zijn gezondheid.

Van: Militair Gezag Aan: Magnus, Simon Plaats: Amsterdam Datum: 1945 Onderwerp: toestemming om zich van Amsterdam naar Ruurlo te begeven in verband met het herstel van zijn gezondheid.

Bewijs voor Simon Magnus om zich naar Ruurlo te begeven voor herstel

Van: Dalsheim, Lina Aan: Dijk, van Gretha Plaats: Apeldoornsche Bosch Datum: 1942-12-20 Onderwerp: Geruchten over ontruiming van het Apeldoornsche Bosch; ze weet dat haar gezin is doorgestuurd naar Auschwitz-Birkenau en hoopt dat ze samen zijn; dagelijks leven en liefdesleven; moeite bij concentreren op lessen

Van: Dalsheim, Lina Aan: Dijk, van Gretha Plaats: Apeldoornsche Bosch Datum: 1942-12-20 Onderwerp: Geruchten over ontruiming van het Apeldoornsche Bosch; ze weet dat haar gezin is doorgestuurd naar Auschwitz-Birkenau en hoopt dat ze samen zijn; dagelijks leven en liefdesleven; moeite bij concentreren op lessen

Brief van Lina Dalsheim aan Gretha van Dijk vanuit het Apeldoornsche Bosch

Van: L.A.A. Cohen (kamppolitie) Over: Cohen-Franken, E. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1945-04-17 Onderwerp: over het niet in het bezit zijn en het verlies van een persoonsbewijs; getuigen verklaringen van twee medegevangenen die Elisabeth van vroeger kenden….

Van: L.A.A. Cohen (kamppolitie) Over: Cohen-Franken, E. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1945-04-17 Onderwerp: over het niet in het bezit zijn en het verlies van een persoonsbewijs; getuigen verklaringen van twee medegevangenen die Elisabeth van vroeger kenden….

Proces-verbaal over het niet in het bezit zijn van een persoonsbewijs opgemaakt in kamp Westerbork

Van: de Groot, Samuel Aan: zijn vrouw en kinderen Plaats: Havelte, Joods werkkamp Datum: 1944 Onderwerp: om 20.00 van zijn werk teruggekomen, hij heeft gegeten en kan nu aan de brief beginnen; in het pakje waren de aardbeien bedorven en was het ondergoed vuil geworden; Berkelo is weer naar Groningen om zijn vrouw te helpen met het verhuizen; de gebakjes waren nog heerlijk; vuile was zal worden opgestuurd; zondagavond heeft Denneboom gebraden Tong voor onze kamer meegenomen en rondgedeeld; of Samuel zijn vrouw de scheermesjes al heeft opgehaald; hij heeft nog geen sokken nodig, want hij draagt elke dag sloffen; of ze zijn geld al heeft ontvangen…

Van: de Groot, Samuel Aan: zijn vrouw en kinderen Plaats: Havelte, Joods werkkamp Datum: 1944 Onderwerp: om 20.00 van zijn werk teruggekomen, hij heeft gegeten en kan nu aan de brief beginnen; in het pakje waren de aardbeien bedorven en was het ondergoed vuil geworden; Berkelo is weer naar Groningen om zijn vrouw te helpen met het verhuizen; de gebakjes waren nog heerlijk; vuile was zal worden opgestuurd; zondagavond heeft Denneboom gebraden Tong voor onze kamer meegenomen en rondgedeeld; of Samuel zijn vrouw de scheermesjes al heeft opgehaald; hij heeft nog geen sokken nodig, want hij draagt elke dag sloffen; of ze zijn geld al heeft ontvangen…

Brief van Samuel de Groot aan zijn vrouw en kinderen vanuit het Joods werkkamp Havelte

Van: Dobrowitsky-Michel, Heintje Aan: Bakker, M, familie (Bob en Betty en Ju en Bully) Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-03-21 Onderwerp: Jack zijn ouders zijn op (16-3, ze bedoeld 17-3)) doorgestuurd; ze heeft nog met hun kunnen praten; ze is verschillend keren bij de Joodse Raad geweest; ze smeekt haar kinderen om moeite te doen, ze heeft zo'n verlangen naar hen; ze heeft een slaande spiegel, een kleerborstel en een zeepdoos nodig; net de brieven en de portretten ontvangen; het was haar opeens te veel…; stuur beschuit in een trommeltje…

Van: Dobrowitsky-Michel, Heintje Aan: Bakker, M, familie (Bob en Betty en Ju en Bully) Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-03-21 Onderwerp: Jack zijn ouders zijn op (16-3, ze bedoeld 17-3)) doorgestuurd; ze heeft nog met hun kunnen praten; ze is verschillend keren bij de Joodse Raad geweest; ze smeekt haar kinderen om moeite te doen, ze heeft zo'n verlangen naar hen; ze heeft een slaande spiegel, een kleerborstel en een zeepdoos nodig; net de brieven en de portretten ontvangen; het was haar opeens te veel…; stuur beschuit in een trommeltje…

Briefkaart van Heintje Dobrowitsky-Michel aan de familie M. Bakker vanuit kamp Westerbork

Trouwboekje van de burgerlijke stand gemeente Westerbork van: Jacob David Noach en Suzanne de Haan&nbsp; Datum: 1944-07-19

Trouwboekje van de burgerlijke stand gemeente Westerbork van: Jacob David Noach en Suzanne de Haan&nbsp; Datum: 1944-07-19

Trouwboekje Jacob David Noach en Suzanne de Haan

Van: Cramer, J. Aan: Woerlee, P.H. Plaats: Emmen Datum: 1940-02-08 Onderwerp: kleuterschool in het kamp opgestart meteen vast kracht. Het ontbreekt nog aan meubilair en leermiddelen. Verzoek of er ergens nog iets aanwezig is in verband met inkrimping van scholen om dit ter beschikbaar te stellen aan het kamp. Tevens een verzoek om een delegatie van het kamp een rondleiding te geven op de locatie van verschillende kleuterscholen.

Van: Cramer, J. Aan: Woerlee, P.H. Plaats: Emmen Datum: 1940-02-08 Onderwerp: kleuterschool in het kamp opgestart meteen vast kracht. Het ontbreekt nog aan meubilair en leermiddelen. Verzoek of er ergens nog iets aanwezig is in verband met inkrimping van scholen om dit ter beschikbaar te stellen aan het kamp. Tevens een verzoek om een delegatie van het kamp een rondleiding te geven op de locatie van verschillende kleuterscholen.

Brief van J. Cramer aan mevrouw P. H. Woerlee