In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Boek met de titel 'Dikampung' Plaats: Groningen/Djakarta Datum: 1949

Boek met de titel 'Dikampung' Plaats: Groningen/Djakarta Datum: 1949

Boek met de titel 'Dikampung'

Etenspan Het voorwerp is gebruikt in kamp Westerbork.

Etenspan Het voorwerp is gebruikt in kamp Westerbork.

Etenspan gebruikt in kamp Westerbork

Dwangarbeiders voor een barak. Joodse werkkamp, 1942. Links op foto de heer Elias Cohen. Rechts op foto de heer E. A. van Dam. &nbsp;

Dwangarbeiders voor een barak. Joodse werkkamp, 1942. Links op foto de heer Elias Cohen. Rechts op foto de heer E. A. van Dam. &nbsp;

Twee dwangarbeiders staan voor een barak in een Joods werkkamp

Van: Dr. Schuckink Kool, A. Aan: Buijvoets, J.G. Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1948-04 Onderwerp: rapport van de Rijks Geneeskundige Dienst. Bl.1: Geneeskundige Dienst, ziekenrapport, ziekenzaal Bl. 2: Bijlage van dr. A. Schuckink Kool over de algemene kamp hygiëne. Met aantekening van J.G. Buijvoets.&nbsp; Bl.3; Vervolg rapport Geneeskundige Dienst.

Van: Dr. Schuckink Kool, A. Aan: Buijvoets, J.G. Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1948-04 Onderwerp: rapport van de Rijks Geneeskundige Dienst. Bl.1: Geneeskundige Dienst, ziekenrapport, ziekenzaal Bl. 2: Bijlage van dr. A. Schuckink Kool over de algemene kamp hygiëne. Met aantekening van J.G. Buijvoets.&nbsp; Bl.3; Vervolg rapport Geneeskundige Dienst.

Rapport van Dr. A. Schuckink Kool aan J.G. Buijvoets betreffende de Geneeskundige Dienst van Interneringskamp Westerbork

Van: Beem, Max Aan: Vorst, U.J. Plaats: Westerbork, kamp/Interneringskamp, barak 43 Datum: 1945-05-07 Onderwerp: hij is sinds 28 november in kamp Westerbork; hij heeft zich er goed doorheen geworsteld; sinds 12 april is Westerbork bevrijd en trok tegen de avond en Canadese tank en pantserafdeling binnen; en ontroerend ogenblik, hij heeft moeten huilen; hij moet voorlopig blijven, hoewel er al enige honderden geflitst zijn; over Sonnie van wie ze ook lang niet gehoord hebben; hereniging; zoon Leo is met zijn gezin al in september 1943 doorgestuurd, ze gingen volgens Beyer niet met een straftransport en vervoerd zijn met een personentrein; jonge mensen die konden werken zouden gespaard zijn; de post functioneert nog niet, maar een afdeling van de marechaussee gaat naar Amsterdam en Den Haag; Liesje van tante Eva is ook in Westerbork; een deel van de familie zat bij elkaar in Nijmegen, hopelijk hebben zij het gered; van de rest van de familie weet hij niets; na aankomst in Westerbork is Max in een barak terecht gekomen met 25 mensen, hij werd zaalleider; sedert enige weken woont hij met twee anderen in een huisje; het eten wordt beter en hij heeft voldoende boter; hij was sterk vermagerd en heeft elke dag honger gehad; er komen grote transporten NSB'ers binnen, die hebben het niet gemakkelijk, vooral de landwachters…; de Joden in het kamp hoeven niet meer te werken, ze houden toezicht; jongens van Vrij Nederland en marechaussee doen de bewaking; hij heeft enige Arnhemse NSB'ers gezien, maar de meeste komen uit Drenthe en Overijssel; hij hoopt zijn kinderen vlug terug te zien; er zijn al verschillende ouders geweest, die hun kinderen zochten of kinderen die hun ouders zochten; buitengewoon ontroerend als ze elkaar ontdekken…; mensen uit de buurt krijgen vaak bezoek…

Van: Beem, Max Aan: Vorst, U.J. Plaats: Westerbork, kamp/Interneringskamp, barak 43 Datum: 1945-05-07 Onderwerp: hij is sinds 28 november in kamp Westerbork; hij heeft zich er goed doorheen geworsteld; sinds 12 april is Westerbork bevrijd en trok tegen de avond en Canadese tank en pantserafdeling binnen; en ontroerend ogenblik, hij heeft moeten huilen; hij moet voorlopig blijven, hoewel er al enige honderden geflitst zijn; over Sonnie van wie ze ook lang niet gehoord hebben; hereniging; zoon Leo is met zijn gezin al in september 1943 doorgestuurd, ze gingen volgens Beyer niet met een straftransport en vervoerd zijn met een personentrein; jonge mensen die konden werken zouden gespaard zijn; de post functioneert nog niet, maar een afdeling van de marechaussee gaat naar Amsterdam en Den Haag; Liesje van tante Eva is ook in Westerbork; een deel van de familie zat bij elkaar in Nijmegen, hopelijk hebben zij het gered; van de rest van de familie weet hij niets; na aankomst in Westerbork is Max in een barak terecht gekomen met 25 mensen, hij werd zaalleider; sedert enige weken woont hij met twee anderen in een huisje; het eten wordt beter en hij heeft voldoende boter; hij was sterk vermagerd en heeft elke dag honger gehad; er komen grote transporten NSB'ers binnen, die hebben het niet gemakkelijk, vooral de landwachters…; de Joden in het kamp hoeven niet meer te werken, ze houden toezicht; jongens van Vrij Nederland en marechaussee doen de bewaking; hij heeft enige Arnhemse NSB'ers gezien, maar de meeste komen uit Drenthe en Overijssel; hij hoopt zijn kinderen vlug terug te zien; er zijn al verschillende ouders geweest, die hun kinderen zochten of kinderen die hun ouders zochten; buitengewoon ontroerend als ze elkaar ontdekken…; mensen uit de buurt krijgen vaak bezoek…

Brief van Max Beem aan mijn lieve kinderen vanuit kamp Westerbork

Briefkaart Van: Stoppelman, G. en Stoppelman-Blok, N. Aan: Eichler, C.A. Plaats: Amsterdam, Hollandsche Schouwburg Datum: 1943-04-04 Onderwerp: het spijt Gerson dat hij zijn kleinkinderen niet meer heeft kunnen spreken. Er is echter niets aan te doen, hij en Naatje zijn nu in de Schouwburg en zullen naar Kamp Westerbork worden gebracht.&nbsp; Opmerking: de briefkaart is meegegeven aan iemand die bij het spoor werkte.

Briefkaart Van: Stoppelman, G. en Stoppelman-Blok, N. Aan: Eichler, C.A. Plaats: Amsterdam, Hollandsche Schouwburg Datum: 1943-04-04 Onderwerp: het spijt Gerson dat hij zijn kleinkinderen niet meer heeft kunnen spreken. Er is echter niets aan te doen, hij en Naatje zijn nu in de Schouwburg en zullen naar Kamp Westerbork worden gebracht.&nbsp; Opmerking: de briefkaart is meegegeven aan iemand die bij het spoor werkte.

Briefkaart van G. Stoppelman en N. Stoppelman-Blok vanuit de Hollandsche Schouwburg

Betreft riolering Schattenberg&nbsp; Schaal:&nbsp; Datum: 1958-09-17 Eind jaren vijftig was er sprake van de oude vervallen barakken te vervangen voor nieuwbouw. De plannen zijn nooit uitgevoerd, omdat in 1959 werd besloten dat de Molukse bevolking in de woonoorden naar woonwijken in omringde steden en dorpen zouden worden overgeplaatst. In Schattenberg is hiermee in 1960 begonnen tot het vertrek van de laatste gezinnen in 1971.&nbsp;

Betreft riolering Schattenberg&nbsp; Schaal:&nbsp; Datum: 1958-09-17 Eind jaren vijftig was er sprake van de oude vervallen barakken te vervangen voor nieuwbouw. De plannen zijn nooit uitgevoerd, omdat in 1959 werd besloten dat de Molukse bevolking in de woonoorden naar woonwijken in omringde steden en dorpen zouden worden overgeplaatst. In Schattenberg is hiermee in 1960 begonnen tot het vertrek van de laatste gezinnen in 1971.&nbsp;

Plattegrond van de riolering van de toekomstige nieuwe opzet van het woonoord Schattenberg

Van: de Burgerlijke Stand Aan: de aanvrager Plaats: Delfzijl Datum: 1952-01-23 Onderwerp: overlijden van Sara Sleutelberg.

Van: de Burgerlijke Stand Aan: de aanvrager Plaats: Delfzijl Datum: 1952-01-23 Onderwerp: overlijden van Sara Sleutelberg.

Uittreksel uit het Register van Overledenen over het overlijden van Sara Sleutelberg