In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Bericht van overlijden Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-06 Onderwerp: personen overleden in juni 1943 in kamp Westerbork.

Bericht van overlijden Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-06 Onderwerp: personen overleden in juni 1943 in kamp Westerbork.

Bericht van in kamp Westerbork overleden personen in juni 1943

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Onderwerp: kampgevangenen aan het werk op de zinkbedden van de nieuwe waterzuivering.&nbsp;

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Onderwerp: kampgevangenen aan het werk op de zinkbedden van de nieuwe waterzuivering.&nbsp;

Foto van een still uit de Westerborkfilm

Van: te Nuyl, M.J. Aan: landbouwers en bedrijfsleiders die geïnterneerden onder hun hoede hebben.&nbsp; Plaats: Zweeloo Datum: 1945 Onderwerp: richtlijnen voor de behandeling van tewerkgestelden.

Van: te Nuyl, M.J. Aan: landbouwers en bedrijfsleiders die geïnterneerden onder hun hoede hebben.&nbsp; Plaats: Zweeloo Datum: 1945 Onderwerp: richtlijnen voor de behandeling van tewerkgestelden.

Instructie van M. J. te Nuyl aan landbouwers en bedrijfsleiders waar gedetineerden werkzaam zijn

Wandelen Een groep mensen aan het wandelen in de sneeuw over een van de paden van het kamp. laats: Repatriëringskamp Westerbork (Schattenberg) Datum: 1950/1951 Twee wandelaars dragen een uniform/jas van de Koninklijke Landmacht. Links en rechts van het pad zijn familiebarakken te zien.

Wandelen Een groep mensen aan het wandelen in de sneeuw over een van de paden van het kamp. laats: Repatriëringskamp Westerbork (Schattenberg) Datum: 1950/1951 Twee wandelaars dragen een uniform/jas van de Koninklijke Landmacht. Links en rechts van het pad zijn familiebarakken te zien.

Foto van een groep Indisch Nederlanders aan het wandelen in het Repatriëringskamp Westerbork

Van: Hoogendaal, M., hoofd Medische Dienst Aan: Buijvoets, J.G. Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-05-14 Onderwerp: tekort aan medisch personeel om de in het kamp aanwezige zieken te verplegen. In barak 3 worden nog 20 (Joodse) patiënten verpleegd. Er zijn nog drie gediplomeerde verpleegsters en no 2 artsen: Dr. Leichtman en Dr. Nijkerk. Van de 20 patiënten hebben 8 ziekenhuisverzorging nodig. De anderen zouden in hun woning verpleegd kunnen worden. Voorstel het ziekenhuis, bark 3 op te heffen en de 8 patiënten over te brengen naar andere ziekenhuizen/inrichtingen. &nbsp;

Van: Hoogendaal, M., hoofd Medische Dienst Aan: Buijvoets, J.G. Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-05-14 Onderwerp: tekort aan medisch personeel om de in het kamp aanwezige zieken te verplegen. In barak 3 worden nog 20 (Joodse) patiënten verpleegd. Er zijn nog drie gediplomeerde verpleegsters en no 2 artsen: Dr. Leichtman en Dr. Nijkerk. Van de 20 patiënten hebben 8 ziekenhuisverzorging nodig. De anderen zouden in hun woning verpleegd kunnen worden. Voorstel het ziekenhuis, bark 3 op te heffen en de 8 patiënten over te brengen naar andere ziekenhuizen/inrichtingen. &nbsp;

Verzoek van M. Hoogendaal aan J.G. Buijvoets om het ziekenhuis, barak 3 op te heffen in verband met gebrek aan personeel

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Onderwerp: kampgevangenen aan het werk in de wasserij van het kamp. De man achter draagt de overall van een strafgeval.

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Onderwerp: kampgevangenen aan het werk in de wasserij van het kamp. De man achter draagt de overall van een strafgeval.

Afbraak kamp Westerbork

Verkoop gebouwen kamp Westerbork

Ruiming gebouwen kamp Westerbork

Van: een onbekende schrijver, barakgenoot van Maurits Acohen&nbsp; Aan: het gezin van de zoon van Maurits&nbsp; Plaats: Amsterdam Datum: 1943-09-07 Onderwerp: schrijver blijft anoniem en wil zijn identiteit na de oorlog pas bekend maken. Op het moment doet hij een dienstreis van drie dagen voor het kamp. Hij geeft aan dat het voor Maurits en Esther van groot belang is pakketjes te blijven ontvangen en ook vooral berichten.&nbsp;

Van: een onbekende schrijver, barakgenoot van Maurits Acohen&nbsp; Aan: het gezin van de zoon van Maurits&nbsp; Plaats: Amsterdam Datum: 1943-09-07 Onderwerp: schrijver blijft anoniem en wil zijn identiteit na de oorlog pas bekend maken. Op het moment doet hij een dienstreis van drie dagen voor het kamp. Hij geeft aan dat het voor Maurits en Esther van groot belang is pakketjes te blijven ontvangen en ook vooral berichten.&nbsp;

Brief van de bovenbuur van Maurits Acohen in barak 62 vanuit Amsterdam

Van: Buijvoets, J.G. Aan: Plaats: Kamp Hooghalen, vm. N.A.D. kamp Datum: 1945-06-21 Onderwerp: Rapport (III) betreffende Kamp Hooghalen. Rapportage over de overdracht van het kamp aan reserve 1e luitenant L. Tas. Bestemming van het kamp wordt Kaderschool. Afvoer van de N.A.D. jongens, financiële afwikkeling i.v.m. verrichte werkzaamheden voor de Heidemij.

Van: Buijvoets, J.G. Aan: Plaats: Kamp Hooghalen, vm. N.A.D. kamp Datum: 1945-06-21 Onderwerp: Rapport (III) betreffende Kamp Hooghalen. Rapportage over de overdracht van het kamp aan reserve 1e luitenant L. Tas. Bestemming van het kamp wordt Kaderschool. Afvoer van de N.A.D. jongens, financiële afwikkeling i.v.m. verrichte werkzaamheden voor de Heidemij.

Rapport van J.G. Buijvoets over voormalig N.A.D. kamp Hooghalen

Van: Carmen Aan: Magnus, S. Datum: 1945-08-19 Plaats: Amsterdam Onderwerp: Is het in Ruurlo mooi. We hopen dat je snel weer terugkomt naar Amsterdam.

Van: Carmen Aan: Magnus, S. Datum: 1945-08-19 Plaats: Amsterdam Onderwerp: Is het in Ruurlo mooi. We hopen dat je snel weer terugkomt naar Amsterdam.

Ansichtkaart van Carmen aan Simon Magnus vanuit Amsterdam

Van: Hof, v.d., Gebr.&nbsp; Aan: Staatsbosbeheer&nbsp; Plaats: Hooghalen&nbsp; Datum: 1951-10-13&nbsp; Onderwerp: offerte inzake verkoop op afbraak van het crematorium te Westerbork.

Van: Hof, v.d., Gebr.&nbsp; Aan: Staatsbosbeheer&nbsp; Plaats: Hooghalen&nbsp; Datum: 1951-10-13&nbsp; Onderwerp: offerte inzake verkoop op afbraak van het crematorium te Westerbork.

Brief van de gebroeders v.d. Hof aan Staatsbosbeheer

Verklaring van Boomstra-Wijk, van der, J.&nbsp; Betreffende afkomst van Joodsche bloede.&nbsp; Plaats: Zuidbroek&nbsp; Datum: 1940-10-18

Verklaring van Boomstra-Wijk, van der, J.&nbsp; Betreffende afkomst van Joodsche bloede.&nbsp; Plaats: Zuidbroek&nbsp; Datum: 1940-10-18

Verklaring van Jansje Boomstra-van der Wijk over haar Joodse afkomst

Van: Abraham Querido Aan: zijn geliefde vrouw Fientje Daamen en zijn zus Jet Plaats: Westerbork kamp Datum: 1945-05-06 Onderwerp: Abraham mist haar aanwezigheid op hun ontmoetingsplek in het bos onder de boom buiten het kamp (eind maart/begin april); over de bevrijding van het kamp op 12 april; op 10 april moet de hele bosploeg terug naar het kamp (bewaker Fischer); angst voor deportatie; dagenlang artillerievuur en allerlei geruchten; op 11 april vertrek van de Duitse bezetting van het kamp, Joodse leiding, onder bescherming van het Rode Kruis; ster mag niet meer gedragen worden, enthousiaste stemming; 12 april een vergadering voor alle kampbewoners, voorzitter Van As; om 16.00 als hij bijna uitgesproken is komt iemand de zaal binnen en spreekt de woorden: 'de Tommies zijn er!' ; de mensen in de zaal liepen naar buiten en niet lang daarna kwamen de eerste Canadezen; elke dag luisteren naar de radio over het verdere oorlogsverloop. In alle barakken en in de Grote Zaal is een radio aanwezig; de volgende dag, een heerlijk ontwaken; ongeveer honderd bevrijdde kampgevangenen hebben de benen genomen. Dit werd na 14 dagen officieel verboden; Abraham wilde wachten tot Nijkerk was bevrijd; voorlopig nog in Westerbork; elke dag met een geleende fiets naar Zwiggelte voor ruilhandel, waspoeder (en textiel) voor boter en eieren; Abraham eet drie eieren per dag, ook spek. Hij heeft nooit geweten dat dat zo lekker is; hij ruilt ook voor mevrouw Fried, die hem altijd goed geholpen heeft; Abraham heeft nergens gebrek aan; vrijheid is een toverwoord; 600 NSB-vrouwen met kale kopen in het kamp, ze moeten zich mesjogge werken; thee is in Zwiggelte niet te krijgen; in het kamp circuleert een lijst met namen van onderduikers die in het zuiden van het land zijn opgedoken; zijn kinderen zijn mogelijk nu ook vrij; Abraham houdt &nbsp;sinds de bevrijding van het kamp een dagboek bij; sinds 14 dagen stromen NSB'ers het kamp binnen. Er zijn er bij het schrijven van de brief ongeveer 1500. Ze hebben een kale kop, een band met nummer en ze moeten werken; de Joden in het kamp zijn hun bazen; &nbsp;Abraham is ploegbaas over 25 NSB'ers; er worden nieuwe straten aangelegd; Abraham vindt het een genot om macht over zijn vijanden te hebben; ze hebben allerlei smoesjes, onder andere dat ze nooit lid van de partij wilden zijn; Abraham werkt halve dagen; Hij sluit de brief af door ook iets aan zijn zus jet te schrijven… De brief wordt door de marechaussee (moet zijn Schalkhaarder) meegenomen om op de post te doen.

Van: Abraham Querido Aan: zijn geliefde vrouw Fientje Daamen en zijn zus Jet Plaats: Westerbork kamp Datum: 1945-05-06 Onderwerp: Abraham mist haar aanwezigheid op hun ontmoetingsplek in het bos onder de boom buiten het kamp (eind maart/begin april); over de bevrijding van het kamp op 12 april; op 10 april moet de hele bosploeg terug naar het kamp (bewaker Fischer); angst voor deportatie; dagenlang artillerievuur en allerlei geruchten; op 11 april vertrek van de Duitse bezetting van het kamp, Joodse leiding, onder bescherming van het Rode Kruis; ster mag niet meer gedragen worden, enthousiaste stemming; 12 april een vergadering voor alle kampbewoners, voorzitter Van As; om 16.00 als hij bijna uitgesproken is komt iemand de zaal binnen en spreekt de woorden: 'de Tommies zijn er!' ; de mensen in de zaal liepen naar buiten en niet lang daarna kwamen de eerste Canadezen; elke dag luisteren naar de radio over het verdere oorlogsverloop. In alle barakken en in de Grote Zaal is een radio aanwezig; de volgende dag, een heerlijk ontwaken; ongeveer honderd bevrijdde kampgevangenen hebben de benen genomen. Dit werd na 14 dagen officieel verboden; Abraham wilde wachten tot Nijkerk was bevrijd; voorlopig nog in Westerbork; elke dag met een geleende fiets naar Zwiggelte voor ruilhandel, waspoeder (en textiel) voor boter en eieren; Abraham eet drie eieren per dag, ook spek. Hij heeft nooit geweten dat dat zo lekker is; hij ruilt ook voor mevrouw Fried, die hem altijd goed geholpen heeft; Abraham heeft nergens gebrek aan; vrijheid is een toverwoord; 600 NSB-vrouwen met kale kopen in het kamp, ze moeten zich mesjogge werken; thee is in Zwiggelte niet te krijgen; in het kamp circuleert een lijst met namen van onderduikers die in het zuiden van het land zijn opgedoken; zijn kinderen zijn mogelijk nu ook vrij; Abraham houdt &nbsp;sinds de bevrijding van het kamp een dagboek bij; sinds 14 dagen stromen NSB'ers het kamp binnen. Er zijn er bij het schrijven van de brief ongeveer 1500. Ze hebben een kale kop, een band met nummer en ze moeten werken; de Joden in het kamp zijn hun bazen; &nbsp;Abraham is ploegbaas over 25 NSB'ers; er worden nieuwe straten aangelegd; Abraham vindt het een genot om macht over zijn vijanden te hebben; ze hebben allerlei smoesjes, onder andere dat ze nooit lid van de partij wilden zijn; Abraham werkt halve dagen; Hij sluit de brief af door ook iets aan zijn zus jet te schrijven… De brief wordt door de marechaussee (moet zijn Schalkhaarder) meegenomen om op de post te doen.

Brief van Abraham Querido aan zijn vrouw en zus vanuit het bevrijdde kamp Westerbork

Deportatie vanuit kamp Westerbork

Reisverloop vanuit kamp Westerbork

Deutsche Reichsbahn en de deportatie vanuit kamp Westerbork

Nederlandse Spoorwegen en de deportatie vanuit kamp Westerbork

Samenstelling transportlijsten kamp Westerbork

Transportbegeleiding vanuit kamp Westerbork

Bernard Rothstein woonde in Antwerpen en wist in 1942 via Frankrijk en Spanje naar Curaçao te vluchten. Daar werd hij over zijn vlucht ondervraagd. Voor een verslag van deze ondervraging zie https://www.nationaalarchief.nl/onderzoeken/archief/2.09.06/invnr/13153 Hij reisde door Canada, waar hij vermoedelijk een militaire opleiding kreeg, en kwam april 1944 in Engeland aan. Bernard keerde met troepen terug naar Nederland, waar hij bij een ongeval om het leven kwam.

Van: tante Mien (moeder) Aan: Hanneke Plaats: Wassenaar/Den Haag Datum: 1943-08-19 Onderwerp: moeder heeft al een tijd niet van Hanneke gehoord; ‘met dat mooie weer zal je wel buiten les hebben?’; ‘We weten dat Liesje nog bij je is’; moeder hoopt voor Hanneke dat er nog meer aardige kinderen zijn; ‘ je gaat zeker veel naar Betty?’ af en toe informatie over Hanneke via anderen, onder andere dat ze zo'n flinke meid is…

Van: tante Mien (moeder) Aan: Hanneke Plaats: Wassenaar/Den Haag Datum: 1943-08-19 Onderwerp: moeder heeft al een tijd niet van Hanneke gehoord; ‘met dat mooie weer zal je wel buiten les hebben?’; ‘We weten dat Liesje nog bij je is’; moeder hoopt voor Hanneke dat er nog meer aardige kinderen zijn; ‘ je gaat zeker veel naar Betty?’ af en toe informatie over Hanneke via anderen, onder andere dat ze zo'n flinke meid is…

Brief van moeder aan Hanneke

Album over Renée Gottschalk met gedichten en tekeningen. Het album begint met een foto van een iets oudere Renee gevolgd met tekeningen van Hans Margules en teksten in dichtvorm. Centraal staat een opgroeiende Renée in kamp Westerbork, die op 29 maart 1943, op de verjaardag van haar vader, het album overhandigd.

Album over Renée Gottschalk met gedichten en tekeningen. Het album begint met een foto van een iets oudere Renee gevolgd met tekeningen van Hans Margules en teksten in dichtvorm. Centraal staat een opgroeiende Renée in kamp Westerbork, die op 29 maart 1943, op de verjaardag van haar vader, het album overhandigd.

Album over Renée Gottschalk met gedichten en tekeningen gemaakt voor de verjaardag van haar vader

Van: Acohen-de la Bella, Esther en Acohen, Maurits Aan: Leny, Ru en Tom Plaats: Westerbork, kamp, barak 62. Datum: 1943-12-31 Onderwerp:&nbsp; Maurits: brief verzonden met twee papieren rijksdaalders; rantsoenbonnen voor brood gekregen van iemand die op transport moest gaan; koken door moeder; briefpost; kamprantsoen zou te weinig zijn, pakketjes hoognodig; over werken in het kamp. Maurits voert niks uit tijdens zijn werk; zo is het in het algemeen. Die paar mesen die flink doorwerken krijgen een extra rantsoen… Esther: wensen van een gelukkig nieuwjaar en hopen dat dit het laatste jaar van ellende is; op weg naar haar werk denkt ze aan haar kinderen…

Van: Acohen-de la Bella, Esther en Acohen, Maurits Aan: Leny, Ru en Tom Plaats: Westerbork, kamp, barak 62. Datum: 1943-12-31 Onderwerp:&nbsp; Maurits: brief verzonden met twee papieren rijksdaalders; rantsoenbonnen voor brood gekregen van iemand die op transport moest gaan; koken door moeder; briefpost; kamprantsoen zou te weinig zijn, pakketjes hoognodig; over werken in het kamp. Maurits voert niks uit tijdens zijn werk; zo is het in het algemeen. Die paar mesen die flink doorwerken krijgen een extra rantsoen… Esther: wensen van een gelukkig nieuwjaar en hopen dat dit het laatste jaar van ellende is; op weg naar haar werk denkt ze aan haar kinderen…

Brief van Maurits en Esther Acohen-de la Bella aan het gezin van haar zoon

Personen