In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Van: Afdeling Kunstzaken van de Gemeente Amsterdam Aan: Nijkerk (Nieuwkerk), M.B.B. Plaats: Amsterdam Datum: 1940-11-30 Onderwerp: ontheffing van Joden uit ereambten.

Van: Afdeling Kunstzaken van de Gemeente Amsterdam Aan: Nijkerk (Nieuwkerk), M.B.B. Plaats: Amsterdam Datum: 1940-11-30 Onderwerp: ontheffing van Joden uit ereambten.

Circulaire van de Afdeling Kunstzaken Amsterdam betreffende ontheffing van Joden uit ereambten

Van: Der lagercommandant, ondertekend door Frau Hassel Aan: Gassmann, Heinrich Datum: 1944 Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: Heinrich is gerechtigd het kamp te verlaten, voor alle kamplocaties. Het bewijs is geldig 'Bis auf Weiteres'.

Van: Der lagercommandant, ondertekend door Frau Hassel Aan: Gassmann, Heinrich Datum: 1944 Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: Heinrich is gerechtigd het kamp te verlaten, voor alle kamplocaties. Het bewijs is geldig 'Bis auf Weiteres'.

Ausweis om het kamp te kunnen verlaten voor werkzaamheden van Heinrich Gassmann

Van: Moeder, Bets, Irmgard Aan: Hamburg, Floor Plaats: Zutphen (station) Datum: 1942-10 Onderwerp: transport naar Westerbork. De twee vrouwen bevinden zich op het station met vele vrouwen en kinderen waarvan de vaders zich in Joodse werkkampen bevinden. Om 8.08 uur zal de trein naar het Noorden rijden.

Van: Moeder, Bets, Irmgard Aan: Hamburg, Floor Plaats: Zutphen (station) Datum: 1942-10 Onderwerp: transport naar Westerbork. De twee vrouwen bevinden zich op het station met vele vrouwen en kinderen waarvan de vaders zich in Joodse werkkampen bevinden. Om 8.08 uur zal de trein naar het Noorden rijden.

Brief van moeder en Bets aan Flora Hamburg

Van: Guenther, SS-Sturmbahnfuehrer Berlijn&nbsp; Aan: Bureau Befehlshaber der Sicherheitspolizei und des SD Den Haag Plaats: Berlijn&nbsp; Datum: 1943-10-21&nbsp; Onderwerp: Deportatie van gedoopte Joden de Barneveld-groep naar Bergen-Belsen.

Van: Guenther, SS-Sturmbahnfuehrer Berlijn&nbsp; Aan: Bureau Befehlshaber der Sicherheitspolizei und des SD Den Haag Plaats: Berlijn&nbsp; Datum: 1943-10-21&nbsp; Onderwerp: Deportatie van gedoopte Joden de Barneveld-groep naar Bergen-Belsen.

Telexbericht over de deportatie van gedoopte Joden en Barnevelders naar Bergen-Belsen

Van: het Departement van Binnenlandse Zaken&nbsp; Aan: Nieuwkerk-v.d. Bergh, H.E. Plaats: Den Haag Datum: 1942-09-28 Onderwerp: over vrijstelling van werken in een Joods werkkamp of in het buitenland.

Van: het Departement van Binnenlandse Zaken&nbsp; Aan: Nieuwkerk-v.d. Bergh, H.E. Plaats: Den Haag Datum: 1942-09-28 Onderwerp: over vrijstelling van werken in een Joods werkkamp of in het buitenland.

Brief van het Departement van Binnenlandse Zaken over vrijstelling van werken in een Joods werkkamp of in het buitenland

Verklaring L. Bruin verklaard dat het echtpaar Fritz en Helena Tauber vanaf 6 juni 1944 tot 6 februari 1945 in zijn huis te Echtenerbrug ondergedoken hebben gezeten. Datum: 1964-11-06 Plaats: Lemmer

Verklaring L. Bruin verklaard dat het echtpaar Fritz en Helena Tauber vanaf 6 juni 1944 tot 6 februari 1945 in zijn huis te Echtenerbrug ondergedoken hebben gezeten. Datum: 1964-11-06 Plaats: Lemmer

Verklaring van L. Bruin dat het echtpaar Tauber bij hem ondergedoken was

Buitenopname. Vooraanzicht van de schouwburg. Plaats: woonoord Schattenberg Datum: 1965-1970

Buitenopname. Vooraanzicht van de schouwburg. Plaats: woonoord Schattenberg Datum: 1965-1970

Foto van het vooraanzicht van de schouwburg, voormalige synagoge en registratiezaal

Israël Majer Fiesler was de zoon van David Leib Fischler (1862–1931) en Ryfke Laub (1876 – 1942) en werd op 20 december 1895 geboren in Lancut, Galicië. Lancut ligt nu in Polen, niet ver van de grens van Polen met de Oekraïne. Toen Israel Majer geboren werd lag Lancut in de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie.&nbsp; Hij is ergens rond 1916 naar Nederland gekomen. Hij komt drie keer voor in het stadsarchief van Amsterdam, steeds met de naam Fischler. Zo staat hij op de lijst Dienstpersoneel Mannen Nederlandsch Israelitisch Oude Mannen, Vrouwen- en Ziekenhuis. Hij staat hier ingeschreven als Israel Meijer Fischler sinds &nbsp;29 juni 1916, met als beroep suppoost. Zijn vorige woonplaats is Dresden. Op 12 augustus 1919 krijgt hij een eigen kaart, waarop hij als speelgoedmaker is geregistreerd. Hij wordt ambtshalve afgeschreven op 16 november 1923. Israel staat ook in het Vreemdelingenregister. Ook hier staat de datum 16 november 1923 als uitschrijving. Verder staat er dat de vorige woonplaats Dresden is en dat hij Oostenrijker is en dat zijn Oostenrijke Reisepass nr.62.216 is afgegeven door het Gen. Konsulaat te Keulen op 2 november 1915. Ook is er een Landsturm Legitimation afgegeven op 12 februari 1915. Signalement: Ouderdom 20 jaar, Lengte 1.56m, Voorhoofd gewoon, Haar dr bruin, Wenkbr. &nbsp;idem, Ogen grijsgroen, Neus gebogen, Mond gewoon, kin gewoon spits, baard -, Aangezicht ovaal, Kleur gezond.&nbsp; Op 29 september 1926 trouwt hij te Assen met Masche Nachtgeist, dochter van Gitel Etel Nachtgeist en een onbekende vader. (Gitel Etel Nachtgeist is later getrouwd met Menachem Feibisch Rosenfeld.) Getuigen zijn zijn broer en haar stiefvader. In de akte staat zijn naam als Israel Majer Fiesler. Hij ondertekent met I. Fischler. Zijn broer was Isaak Szymon Fischler. Ook die ondertekent met I. Fischler.&nbsp; Wanneer en waarom Israël en Masche naar Assen zijn verhuisd, is niet geheel duidelijk. Ze woonden eerst aan de Gedempte Singel, maar lieten rond 1925 een woning bouw op het adres Nooitgedacht nummer 7 in Rolde. Daar werd hun zoon Aron Simon geboren. Israël werkte samen met zijn schoonvader en verkocht in het hele land fournituren (zoals garen en lint) aan de deur.&nbsp; Op 2 oktober 1943 werden Israël, Masche en Aron uit hun huis gehaald en per vrachtwagen naar kamp Westerbork overgebracht. Van daaruit gingen ze op 12 oktober 1942 op transport naar Auschwitz, waar moeder en zoon na aankomst werden vermoord. Van Israël kon na de oorlog niet met zekerheid worden vastgesteld of hij na aankomst in Auschwitz was geselecteerd voor werk of gaskamer. Vandaar dat werd geconcludeerd dat hij overleden zou zijn tussen 12 oktober 1942 en eind februari 1943 in het ressort van het concentratiekamp Auschwitz. Die beide &nbsp;data komen ook voor in zijn overlijdensakte, waarbij de laatste datum - 28 februari 1943- &nbsp;in alle overzichten is opgenomen. Zie ook https://www.struikelstenen-aaenhunze.nl/familie-fiesler/ &nbsp;

Van Gudema, A.L.&nbsp; Vergunning om van Winschoten naar Amsterdam en terug te reizen ter bespreking van dringende familiezaken.&nbsp; Datum: 1945-07-04 Aron Gudema werd in kamp Westerbork bevrijd. Op het moment dat hij zijn reisvergunning krijgt is hij weer woonachtig in Winschoten.

Van Gudema, A.L.&nbsp; Vergunning om van Winschoten naar Amsterdam en terug te reizen ter bespreking van dringende familiezaken.&nbsp; Datum: 1945-07-04 Aron Gudema werd in kamp Westerbork bevrijd. Op het moment dat hij zijn reisvergunning krijgt is hij weer woonachtig in Winschoten.

voor Aron Gudema om van Winschoten naar Amsterdam te reizen

Van: Schoon, S.&nbsp; Aan: Stichting 1940-1945&nbsp; Plaats: Assen&nbsp; Datum: 1949-01-24&nbsp; Onderwerp: verzoek om nabestaanden van gecremeerde verzetsslachtoffers in kennis te stellen van vondst van de overblijfselen van de in september 1943 gefusilleerde verzetsstrijders. De in de brief genoemde Jood is Werner Stertzenbach.

Van: Schoon, S.&nbsp; Aan: Stichting 1940-1945&nbsp; Plaats: Assen&nbsp; Datum: 1949-01-24&nbsp; Onderwerp: verzoek om nabestaanden van gecremeerde verzetsslachtoffers in kennis te stellen van vondst van de overblijfselen van de in september 1943 gefusilleerde verzetsstrijders. De in de brief genoemde Jood is Werner Stertzenbach.

Brief over het in kennis stellen van nabestaanden van gecremeerde verzetsstrijders

Gedicht geschreven na de bevrijding door T. Osinga-Schoon.

Gedicht geschreven na de bevrijding door T. Osinga-Schoon.

Gedicht van T. Osinga-Schoon met de titel 'Wel gebogen, niet gebroken'