In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Heinrich Schulmann werd op 30 januari 1918 geboren in Wenen als zoon van Chaim (roepnaam Joachim) Schulmann (1887) en Jettka Rappaport (1888). Hij had een ouder zusje, Czeslawa (2 mei 1910). Vader Chaim was geboren in Stanislav in Oekraïne. Hij behoorde tot de twee miljoen joden die tussen 1880 en 1920 het Russische Rijk ontvluchtten vanwege het toenemende antisemitisme dat gepaard ging met grote pogroms. Hij woonde in het zogenoemde Vestigingsgebied (Pale of Settlement), het westelijkste gebied van het Russische Rijk waar het joden was toegestaan zich permanent te vestigen, een besluit uit 1791 van tsarina Catharina de Grote. Zijn echtgenote, Jettka Rappaport kwam uit Drohobycz, een plaatsje gelegen op dertig kilometer van Stryi. Samen met hun dochter Czeslawa (Cesia) vluchtten ze naar Wenen. Onbekend is in welk jaar. In Wenen bevonden zich veel joodse vluchtelingen die in enclaves bij elkaar woonden en de traditionele Oost-Europese riten en levenswijze in stand hielden. De familie Schulmann was religieus. Misschien dat Heinrich (roepnaam Heini) mede daardoor geïnspireerd raakte door het zionisme. Verder onderzoek in Oostenrijk moet meer inzicht geven over leven en werk van de familie Schulmann aldaar.&nbsp; Heini kwam op 8 maart 1939 bij Venlo Nederland binnen. Vanwege zijn joods-zijn was zijn nationaliteit hem ontnomen en was hij stateloos. Het was geen sinecure om met de trein via Duitsland naar Nederland te reizen en de grens over te komen. Er vonden veel controles plaats en ongewenste passagiers konden door de politie uit de trein worden gehaald. Heini had echter een bewijs op zak waarin stond dat hij was toegelaten tot de Vereniging tot Vakopleiding van Palestina Pioniers in Deventer. Hij zou een opleiding tot schoenmaker te volgen.Het was zijn plan om naar Palestina te emigreren, en de Jewish Agency als erkend vertegenwoordiger van het Joodse Volk liet met name mensen toe die met de handen konden werken om op die manier bij te dragen aan de opbouw van het land. Hij vestigde zich eerst in Voorst om na een maand naar Deventer te verhuizen. Hij verbleef daar in de Papenstraat 45. Begin november 1939 vertrok hij naar Amsterdam omdat er een stageplaats voor hem gevonden was bij de Lederfabriek van Weinrieb aan de Recht Boomssloot 20. Hersch Weinrieb, fabrikant van lederwaren en vader van vier zonen, was eveneens afkomstig uit Rusland. Na zijn huwelijk met een Pools-joodse vrouw en de geboorte van zijn vier kinderen – allen in Sagoze in Polen - waren zij al in februari 1935 het antisemitisme in dat land ontvlucht en naar Nederland gekomen.&nbsp; Heini vond een onderkomen aan de Nieuwe Kerkstraat 104-II, die als bijnaam het ‘Jodenstraatje’ had, in een huis waar de doorstroming van joden uit Berlijn en Wenen heel groot was. Vanaf 18 april 1940 werkte Heinrich bij de Plaatwerkerij van W. van Bommel aan de Baarsjesweg 248. Als stagevergoeding kreeg hij fl. 2,- per week. Ondanks de verschillende advertenties voor leerlingen in de plaatwerkerij was Heini vanaf 15 juli 1940 werkloos, zo staat vermeld op zijn vreemdelingenkaart. Op 10 oktober 1940 verhuisde hij naar het Waterlooplein 62-III en woonde hij in bij een zekere Stolles. Dit huis stond recht tegenover de Mozes en Aäronkerk in het hartje van de Jodenbuurt. Vader Chaim, moeder Jetti en zusje Czeslawa verbleven nog steeds in Wenen, in de Wiedner Haupstrasse 40-III, later in de Rembrandtstrasse 34.&nbsp; Heini werd op zondag 23 februari 1941 opgepakt tijdens de tweede dag van de razzia. Zijn huis lag midden in het door de Duitse grüne Polizei belegerde gebied. Er was geen ontsnappen mogelijk. Het kan ook zijn dat hij in de ochtend de Joodse markt op Uilenburg bezocht of iemand een handje hielp achter de kraam. Diezelfde dag werd hij samen met meer dan honderd andere mannen overgebracht naar kamp Schoorl waar de dag ervoor al ongeveer 280 opgepakte Joodse mannen waren aangekomen. Op 27 februari werd hij van daaruit samen met 388 anderen naar Buchenwald gedeporteerd. Daar kreeg hij als Politische Jude kampnummer 1371 toebedeeld. In Buchenwald konden de gevangenen op allerlei plaatsen tewerkgesteld worden, in de keuken, bij schoonmaakploeg of op het land. Polen en joden moesten het zwaarste werk doen en kwamen vaak in het Bau- of Steinkommando terecht: bij de barakkenbouw of in de steengroeve. Niet bekend is waar Heini werd ingedeeld. Op 22 mei werd hij tezamen met 690 andere gevangenen naar Mauthausen overgebracht: 341 van hen waren de bij de razzia opgepakte joodse mannen, de overige 350 gedeporteerde mannen waren Poolse steenhouwers. Omdat veel van de in Amsterdam opgepakte mannen door het zware werk en het slechte eten in Buchenwald waren verzwakt, kregen zij het in Mauthausen nog zwaarder. Ook daar moesten ze regelmatig in de steengroeve werken. Een steeds groter percentage van de mannen raakte 'arbeidsongeschikt’, door ziektes en totale uitputting. Omdat zij wel aanspraak maakten op een bed en voedsel – beide werden door de kampautoriteiten liever ter beschikking gesteld aan mensen die nog wel konden werken – was de SS hen liever kwijt dan rijk. Via de geheim opgezette operatie 14f13 werden in ieder geval 109 (maar waarschijnlijk 150) mannen in geblindeerde bussen overgebracht naar Slot Hartheim. Daar waren in de anderhalf jaar ervoor al meer dan 10.000 mensen omgebracht in de geheime gaskamer die in het kasteel was aangelegd. De gevangenen was voorgespiegeld dat zij vanwege hun slechte gezondheid naar Sanatorium Dachau zouden gaan om aan te sterken. In werkelijkheid reden zij in geblindeerde bussen linea recta naar de gaskamer van Hartheim. Heinrich werd daar op 13 augustus 1941 vermoord. Hij was 23 jaar oud.&nbsp; bron: https://www.amsterdam.nl/stadsarchief/themasites/razzia/heinrich-schulmann/

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-12-05 Onderwerp: het is Sinterklaasavond, voor Werner de ruimte om een langere brief te schrijven; herinneringen (van ook kerst en nieuwjaar) komen naar boven, samen zijn met familie; vergelijking met Chanoeka; &nbsp;in verschillende barakken worden kleine Chanoeka-feestjes georganiseerd en de vele kinderen die zich in het kamp bevinden krijgen een kleinigheid. Een feestje dat de dag ervoor werd gehouden, werd bezocht door de Duitse commandant, hij verbleef er minstens een uur en liet alles tot zich komen… De bewoners waren door het bezoek verrast…; er is weer een strafcompagnie wegens te laat komen, roken of het niet bij zich hebben van een legitimatiekaart en dat samen met prikkeldraad, wachttorens appel en verbod op schrijven; de kampleiding wil verschillende werkplaatsen opzetten, er zullen daardoor meer kampgevangenen kunnen blijven; het ziekenhuis is uitgebreid (500 patiënten), er sterven ook mensen, wekelijks ziet men de lijkenwagen (koets) heen en weer gaan (naar de Joodse begraafplaats te Assen); spoedig zal dat niet meer nodig zijn, er komt een crematorium; de school is ook uitgebreid. Het Westerbork getto wordt langzaam compleet; tegenstellingen tussen Nederlandse en Duitse Joden. Scheldwoorden als ‘Rotmoffen’ en ‘Kaaskoppen’; terwijl de achtergrond, het Joods zijn hetzelfde is.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-12-05 Onderwerp: het is Sinterklaasavond, voor Werner de ruimte om een langere brief te schrijven; herinneringen (van ook kerst en nieuwjaar) komen naar boven, samen zijn met familie; vergelijking met Chanoeka; &nbsp;in verschillende barakken worden kleine Chanoeka-feestjes georganiseerd en de vele kinderen die zich in het kamp bevinden krijgen een kleinigheid. Een feestje dat de dag ervoor werd gehouden, werd bezocht door de Duitse commandant, hij verbleef er minstens een uur en liet alles tot zich komen… De bewoners waren door het bezoek verrast…; er is weer een strafcompagnie wegens te laat komen, roken of het niet bij zich hebben van een legitimatiekaart en dat samen met prikkeldraad, wachttorens appel en verbod op schrijven; de kampleiding wil verschillende werkplaatsen opzetten, er zullen daardoor meer kampgevangenen kunnen blijven; het ziekenhuis is uitgebreid (500 patiënten), er sterven ook mensen, wekelijks ziet men de lijkenwagen (koets) heen en weer gaan (naar de Joodse begraafplaats te Assen); spoedig zal dat niet meer nodig zijn, er komt een crematorium; de school is ook uitgebreid. Het Westerbork getto wordt langzaam compleet; tegenstellingen tussen Nederlandse en Duitse Joden. Scheldwoorden als ‘Rotmoffen’ en ‘Kaaskoppen’; terwijl de achtergrond, het Joods zijn hetzelfde is.

Brief van Werner Stertzenbach aan Stella Pach vanuit kamp Westerbork

Gedeelte uit interview met Ahlfeld, Werner opgenomen in 1986 door Mirjam Pinkhof-Waterman Onderwerp: Binnenkomst op 3 oktober 1942 van de Palestina-pioniers uit Elden. Uitstel van transport mede dankzij de vader van Schlomo (Siegfried) Samson, die plaatsvervangend dienstleider van Dienstbereich 2 &nbsp;in kamp Westerbork was. De groep van pioniers groeide, mede ook door aanhang (zie bijvoorbeeld Gerrit Klijnkramer). De vrouw van Werner en Blüth van de Joodse Raad in kamp Westerbork zorgeden voor werkkleding voor een groep van 50-100 personen. Werner kon met Ernst Cosmann uit het kamp ontvluchten, maar zij zagen ervan af. Ze wilden de groep niet verlaten. Zelf ontkwam Werner aan transport op 2 november 1942 met behulp van een armband van de Joodse Raad. Josef Samson zorgde ervoor dat hij weer opnieuw werd ingeschreven als kampgevangene. Vrijstelling van transport voor zijn vrouw, eerst op zijn eigen vrijstelling en later op haar Palestina-certificaat; Selfried Fuchs; Zippie (Alfred Fränkel) van de Joodse Raad is de contactpersoon naar buiten toe, omdat hij zich vrij kon bewegen; ontruimen gebouwen van de Joodse Raad in Amsterdam; ontvluchtingsplan van de gehele Hachjara-groep en het af lasten ervan, werd geschoten vanuit het kamp; individuele ontvluchtingen tijdens de chaos van de uitgaande transporten; quarantaine; uitwisseling-transporten; represailles; transport 14 september 1943, valse hoop; Bergen-Belsen, verhaal van gaskamers via pioniers die met ziekentransporten in Bergen-Belsen terechtkwamen in een kamp naast het Sternlager waar Werner zat. Via het prikkeldraad konden ze met elkaar praten.

Gedeelte uit interview met Ahlfeld, Werner opgenomen in 1986 door Mirjam Pinkhof-Waterman Onderwerp: Binnenkomst op 3 oktober 1942 van de Palestina-pioniers uit Elden. Uitstel van transport mede dankzij de vader van Schlomo (Siegfried) Samson, die plaatsvervangend dienstleider van Dienstbereich 2 &nbsp;in kamp Westerbork was. De groep van pioniers groeide, mede ook door aanhang (zie bijvoorbeeld Gerrit Klijnkramer). De vrouw van Werner en Blüth van de Joodse Raad in kamp Westerbork zorgeden voor werkkleding voor een groep van 50-100 personen. Werner kon met Ernst Cosmann uit het kamp ontvluchten, maar zij zagen ervan af. Ze wilden de groep niet verlaten. Zelf ontkwam Werner aan transport op 2 november 1942 met behulp van een armband van de Joodse Raad. Josef Samson zorgde ervoor dat hij weer opnieuw werd ingeschreven als kampgevangene. Vrijstelling van transport voor zijn vrouw, eerst op zijn eigen vrijstelling en later op haar Palestina-certificaat; Selfried Fuchs; Zippie (Alfred Fränkel) van de Joodse Raad is de contactpersoon naar buiten toe, omdat hij zich vrij kon bewegen; ontruimen gebouwen van de Joodse Raad in Amsterdam; ontvluchtingsplan van de gehele Hachjara-groep en het af lasten ervan, werd geschoten vanuit het kamp; individuele ontvluchtingen tijdens de chaos van de uitgaande transporten; quarantaine; uitwisseling-transporten; represailles; transport 14 september 1943, valse hoop; Bergen-Belsen, verhaal van gaskamers via pioniers die met ziekentransporten in Bergen-Belsen terechtkwamen in een kamp naast het Sternlager waar Werner zat. Via het prikkeldraad konden ze met elkaar praten.

Interview met Werner Ahlfeld in 1986 door Mirjam Pinkhof-Waterman

Plaats: Dalfsen (Joods werkkamp De Vecht) Datum: 1942 Onderwerp: latrine Tekst: de eerste arbeid

Plaats: Dalfsen (Joods werkkamp De Vecht) Datum: 1942 Onderwerp: latrine Tekst: de eerste arbeid

Foto van Abraham Roos

Personen