In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Kampleven Westerbork

Vriendschappen kamp Westerbork

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Estella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-07-19&nbsp; Onderwerp: kamp heeft een andere aanzicht door het prikkeldraad en de wachtpost die er langsloopt, ook de vele nieuwe barrakken voor de nieuwkomers. Er zijn reeds ‘drie’ grote transporten weg; twee zijn na registratie doorgegaan, het derde transport zal bestaan uit mensen die zondag arriveerden en deze zal dinsdag vertrekken. Intussen zijn ook mannen uit de Joodse werkkampen Westerbork binnengekomen, uit Orvelte, Mantinge, Geesbrug…; gelukkig dat Stella's vader ontslagen was, anders…hoe verder met Stella en Werner, er zijn mannen die hun vrouw laten overkomen of snel trouwen om maar bij elkaar te zijn; over Lex en Ro hebben Stella en Werner nog iets te vertellen; er zou een bericht zijn binnengekomen dat het eerste transport goed zou zijn aangekomen, ‘het laat zich natuurlijk niet controleren’; Werner heeft besloten verder af te wachten, behalve als Stella weg moet gaan. Trouwen? ja of nee?, een Duitse officier vertelde Werner dat dat ook in Duitsland kan. Werner denkt dat hij misschien zijn ouders kan ontmoeten, het is gissen en vermoeden. Je weet niet waar je goed aan doet.&nbsp;

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Estella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-07-19&nbsp; Onderwerp: kamp heeft een andere aanzicht door het prikkeldraad en de wachtpost die er langsloopt, ook de vele nieuwe barrakken voor de nieuwkomers. Er zijn reeds ‘drie’ grote transporten weg; twee zijn na registratie doorgegaan, het derde transport zal bestaan uit mensen die zondag arriveerden en deze zal dinsdag vertrekken. Intussen zijn ook mannen uit de Joodse werkkampen Westerbork binnengekomen, uit Orvelte, Mantinge, Geesbrug…; gelukkig dat Stella's vader ontslagen was, anders…hoe verder met Stella en Werner, er zijn mannen die hun vrouw laten overkomen of snel trouwen om maar bij elkaar te zijn; over Lex en Ro hebben Stella en Werner nog iets te vertellen; er zou een bericht zijn binnengekomen dat het eerste transport goed zou zijn aangekomen, ‘het laat zich natuurlijk niet controleren’; Werner heeft besloten verder af te wachten, behalve als Stella weg moet gaan. Trouwen? ja of nee?, een Duitse officier vertelde Werner dat dat ook in Duitsland kan. Werner denkt dat hij misschien zijn ouders kan ontmoeten, het is gissen en vermoeden. Je weet niet waar je goed aan doet.&nbsp;

Brief van Werner Stertzenbach aan Stella Pach vanuit kamp Westerbork

Lied geschreven door Willy Rosen met de titel: Ein Zug fährt vorüber.&nbsp; Tekst en muziek van Willy Rosen Datum: 1943-1944

Lied geschreven door Willy Rosen met de titel: Ein Zug fährt vorüber.&nbsp; Tekst en muziek van Willy Rosen Datum: 1943-1944

Lied geschreven door Willy Rosen in kamp Westerbork

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-11-15 Onderwerp: Werner schrijft zijn brief in het Duits op verzoek van Stella. Hij bevindt zich in het kamertje van de familie Mahler; de meeste bezoekers van het kamertje zijn weer vertrokken, onder andere Max Witmond; er zijn een aantal nog aan het kaart spelen. iedereen brengt al het eetbare op zo'n avond bij elkaar; Werner woont sinds kort in een grote woonbarak; wanneer komt de dag dat we gelukkig kunnen samenleven?

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-11-15 Onderwerp: Werner schrijft zijn brief in het Duits op verzoek van Stella. Hij bevindt zich in het kamertje van de familie Mahler; de meeste bezoekers van het kamertje zijn weer vertrokken, onder andere Max Witmond; er zijn een aantal nog aan het kaart spelen. iedereen brengt al het eetbare op zo'n avond bij elkaar; Werner woont sinds kort in een grote woonbarak; wanneer komt de dag dat we gelukkig kunnen samenleven?

Barakken na de grote brand. Plaats: woonoord Schattenberg Datum: 1958 Bij deze brand gingen de barakken met de nummers 60, 61 en 62 geheel verloren en barak 63 voor een gedeelte.&nbsp;

Barakken na de grote brand. Plaats: woonoord Schattenberg Datum: 1958 Bij deze brand gingen de barakken met de nummers 60, 61 en 62 geheel verloren en barak 63 voor een gedeelte.&nbsp;

Foto van de grote brand van 1958 in woonoord Schattenberg

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-04-05 Onderwerp: dank voor het verjaardagspakket; Werner is uit het ziekenhuis ontslagen; er is geen rust voor Werner; transporten uit Vught met vrienden die van alles missen wat ze nodig hebben; koffietafel bij de familie Mahler, een kaastaart gegeten; het kamp wordt door een goederentrein in tweeën gedeeld, de trein staat klaar voor een transport van 2000 personen; er worden banken en bedden in de trein geplaatst, maar het blijft een goederentrein; over de relatie tussen Werner en Stella.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-04-05 Onderwerp: dank voor het verjaardagspakket; Werner is uit het ziekenhuis ontslagen; er is geen rust voor Werner; transporten uit Vught met vrienden die van alles missen wat ze nodig hebben; koffietafel bij de familie Mahler, een kaastaart gegeten; het kamp wordt door een goederentrein in tweeën gedeeld, de trein staat klaar voor een transport van 2000 personen; er worden banken en bedden in de trein geplaatst, maar het blijft een goederentrein; over de relatie tussen Werner en Stella.

Van: Schuthof, E. Aan: Huisman, G.K. en Kockx, Th. en J.G. Buijvoets Plaats: Peize Datum: 1945-07-30 Onderwerp: rapportage over werkobject Peize. Melding van zieken, overtredingen. Handgeschreven versie van 9137-0841.

Van: Schuthof, E. Aan: Huisman, G.K. en Kockx, Th. en J.G. Buijvoets Plaats: Peize Datum: 1945-07-30 Onderwerp: rapportage over werkobject Peize. Melding van zieken, overtredingen. Handgeschreven versie van 9137-0841.

Rapport van E. Schuthof aan G.K. Huisman, Th. Kockx en G.J. Buijvoets over werkobject Peize

Foto van Louise Presser Met haar halfzusje, Mietje Huizinga

Foto van Louise Presser Met haar halfzusje, Mietje Huizinga

Foto van Louise Presser

Van: Acohen-Lopes Salzedo, S. Aan: Lohman, familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-12-16 Onderwerp: brief en pakje ontvangen; opa dankt voor wat voor hem is gestuurd; over een pakketzegel; met Ro gaat het goed; ze hopen dat hun dochter weer gauw bij hun komt, dat is altijd gezellig; wensen alle bekenden prettige feestdagen toe…

Van: Acohen-Lopes Salzedo, S. Aan: Lohman, familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-12-16 Onderwerp: brief en pakje ontvangen; opa dankt voor wat voor hem is gestuurd; over een pakketzegel; met Ro gaat het goed; ze hopen dat hun dochter weer gauw bij hun komt, dat is altijd gezellig; wensen alle bekenden prettige feestdagen toe…

Brief van S. Acohen-Lopes Salzedo aan de familie Lohman vanuit kamp Westerbork

Breslauer, W.R. Werken op het land.&nbsp; Westerbork, 1943.&nbsp; Kampgevangene met een hoofddoek op draagt een rieten mand met heide.

Breslauer, W.R. Werken op het land.&nbsp; Westerbork, 1943.&nbsp; Kampgevangene met een hoofddoek op draagt een rieten mand met heide.

Kampgevangene met een mand vol met geplukte heide

Van: Diemer, Jans Aan: wie het betreft Plaats: Stadskanaal Datum:&nbsp; Onderwerp: Jans Diemer behoorde tot de groep van tien verzetsstrijders, die uiteindelijk op 20 september 1943 op het Witterveld bij Assen werden geëxecuteerd en dezelfde dag in het crematorium van kamp Westerbork werden verast. Zie ook het verzetsgraf en verzetsmonument.

Van: Diemer, Jans Aan: wie het betreft Plaats: Stadskanaal Datum:&nbsp; Onderwerp: Jans Diemer behoorde tot de groep van tien verzetsstrijders, die uiteindelijk op 20 september 1943 op het Witterveld bij Assen werden geëxecuteerd en dezelfde dag in het crematorium van kamp Westerbork werden verast. Zie ook het verzetsgraf en verzetsmonument.

Foto van Jans Diemer

Van: Hoorn, van, B. Aan: Medema, fam. Plaats: Trein Datum: 1943-05-18 Onderwerp: Bedankje voor alles wat gedaan is. De meisjes zijn op weg naar ‘Duitsland’ Henriette schrijft ook een kaart in de hoop dat een van beide kaarten overkomt. De trein staat stil voor Groningen (emplacement Onnen-Haren). Ze hopen vader weer terug te kunnen zien (Hij was op 19 oktober 1942 al doorgestuurd naar Auschwitz. Hij was via het Joodse werkkamp De Wittebrink begin oktober 1942 in kamp Westerbork terecht gekomen)

Van: Hoorn, van, B. Aan: Medema, fam. Plaats: Trein Datum: 1943-05-18 Onderwerp: Bedankje voor alles wat gedaan is. De meisjes zijn op weg naar ‘Duitsland’ Henriette schrijft ook een kaart in de hoop dat een van beide kaarten overkomt. De trein staat stil voor Groningen (emplacement Onnen-Haren). Ze hopen vader weer terug te kunnen zien (Hij was op 19 oktober 1942 al doorgestuurd naar Auschwitz. Hij was via het Joodse werkkamp De Wittebrink begin oktober 1942 in kamp Westerbork terecht gekomen)

Briefkaart van Betsy van Hoorn aan fam. Medema vanuit de trein

Plattegrond Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork Brandputten en leidingen

Plattegrond Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork Brandputten en leidingen

Plattegrond van brandputten en leidingen in het centraal Vluchtelingenkamp Westerbork

Enveloppe bij de brief geschreven door Martha Bertenthal vanuit kamp Westerbork

Van: Jacobi, Fia Geboren: 1924-09-21 Aan: Belterman, J. Datum: 1943-05-16 Plaats: Vught, Auffanglager Onderwerp: pakketjes en brieven ontvangen, vraag om een zomerjurk en blouse en een boek is ook welkom, de omgeving is mooi en de lucht zo gezond dat je er honger van krijgt. De schrijfster werkt op het atelier, moeder is niet bij haar in de barak…

Van: Jacobi, Fia Geboren: 1924-09-21 Aan: Belterman, J. Datum: 1943-05-16 Plaats: Vught, Auffanglager Onderwerp: pakketjes en brieven ontvangen, vraag om een zomerjurk en blouse en een boek is ook welkom, de omgeving is mooi en de lucht zo gezond dat je er honger van krijgt. De schrijfster werkt op het atelier, moeder is niet bij haar in de barak…

Brief van Fia Jacobi aan J. Belterman vanuit kamp Vught

Rugzak van politieke gevangene mevrouw Merlijn-Op de Weegh.&nbsp; In de collectie zijn verschillende van deze plunjezakken gemaakt van parachutestof terug te vinden. Echter deze is bijzonder omdat verschillende vrouwen, tijdens hun gedwongen voettocht van Westerbork naar Visvliet en Grijpskerk, hun naam op de zak hebben geborduurd. Bovenaan de zak borduurde mevrouw Hermanides bijvoorbeeld: ‘ KL Westerbork Blockalteste Hermanides’.&nbsp;

Rugzak van politieke gevangene mevrouw Merlijn-Op de Weegh.&nbsp; In de collectie zijn verschillende van deze plunjezakken gemaakt van parachutestof terug te vinden. Echter deze is bijzonder omdat verschillende vrouwen, tijdens hun gedwongen voettocht van Westerbork naar Visvliet en Grijpskerk, hun naam op de zak hebben geborduurd. Bovenaan de zak borduurde mevrouw Hermanides bijvoorbeeld: ‘ KL Westerbork Blockalteste Hermanides’.&nbsp;

Rugzak van een politieke gevangene

Enveloppen, behorend tot verschillende correspondenties. Gericht aan: Boas-Prins, Seraphina (barak 58, Westerbork) en Boas, Salomon (barak 67, Westerbork). Datum: 1943-1944

Enveloppen, behorend tot verschillende correspondenties. Gericht aan: Boas-Prins, Seraphina (barak 58, Westerbork) en Boas, Salomon (barak 67, Westerbork). Datum: 1943-1944

Enveloppe behorende bij verschillende brieven gericht aan het echtpaar Boas-Prins in kamp Westerbork