In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Bewijs van crematie Datum: 05-04-1943 Nr. 157 De Ambtenaar van den Burgerlijke Stand in het Lager Westerbork verklaart, er van kennis te hebben genomen, dat het lijk van: Stamm, Ida Sara geb. 02-04-88 overleden 31-03-1943 te Westerbork op: 02-04-1043 is gecremeerd.

Bewijs van crematie Datum: 05-04-1943 Nr. 157 De Ambtenaar van den Burgerlijke Stand in het Lager Westerbork verklaart, er van kennis te hebben genomen, dat het lijk van: Stamm, Ida Sara geb. 02-04-88 overleden 31-03-1943 te Westerbork op: 02-04-1043 is gecremeerd.

Bewijs van crematie in kamp Westerbork betreffende Ida Sara Stamm

Van: Visser, A. Aan: Visser, E., Mevr. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-08-10 Onderwerp: Transporten, omstandigheden in het kamp; transport naar Westerbork, doorgestuurde bekenden; kinderen (Asser Visser zit in barak 3a in kamp Westerbork)

Van: Visser, A. Aan: Visser, E., Mevr. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-08-10 Onderwerp: Transporten, omstandigheden in het kamp; transport naar Westerbork, doorgestuurde bekenden; kinderen (Asser Visser zit in barak 3a in kamp Westerbork)

Briefkaart van A. Visser aan E. Visser vanuit kamp Westerbork

Van: Rosa van der Hal-Prins Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-01-30 Voor Sieg Gedicht ter afscheid van Siegfried Emmering. Rosa moest op transport naar Bergen-Belsen. Uiteindelijk gaat zij op 15 februari naar Bergen-Belsen.

Van: Rosa van der Hal-Prins Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-01-30 Voor Sieg Gedicht ter afscheid van Siegfried Emmering. Rosa moest op transport naar Bergen-Belsen. Uiteindelijk gaat zij op 15 februari naar Bergen-Belsen.

Gedicht van Rosa van der Hal-Prins

Van: Jannie (Blog-Lam) Aan: Veer, familie Plaats: Amsterdam Datum: 1945 Onderwerp: kort berichtje dat ze met haar dochter terug is gekeerd uit een concentratiekamp. Ze heeft gehoord dat haar zus Sonja bij de familie Veer is. Van de familie is verder niemand meer in leven…

Van: Jannie (Blog-Lam) Aan: Veer, familie Plaats: Amsterdam Datum: 1945 Onderwerp: kort berichtje dat ze met haar dochter terug is gekeerd uit een concentratiekamp. Ze heeft gehoord dat haar zus Sonja bij de familie Veer is. Van de familie is verder niemand meer in leven…

Brief van Jannie Blog-Lam en haar dochter aan de familie Veer

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-05-19 Onderwerp: Kampcommandant Gemmeker (rechts vooraan), een SS'er en manschappen van de Ordungspolizei op het perron bij de vertrekkende trein. &nbsp;

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-05-19 Onderwerp: Kampcommandant Gemmeker (rechts vooraan), een SS'er en manschappen van de Ordungspolizei op het perron bij de vertrekkende trein. &nbsp;

Foto van een still uit de Westerborkfilm

Van: Zomerplaag, Morris Aan: lieve Ali Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-09-06 Onderwerp: kinderen worden entlassen; bedankje voor sturen van levensmiddelen

Van: Zomerplaag, Morris Aan: lieve Ali Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-09-06 Onderwerp: kinderen worden entlassen; bedankje voor sturen van levensmiddelen

Brief van Morris Zomerplaag aan Ali vanuit kamp Westerbork

Lagerbefehl Westerbork, kamp 1944-06-29, No. 83&nbsp; Inhoud: Postregeling; wijziging in kamporder nr. 80; wijziging naam Baubüro in Bauleitung.

Lagerbefehl Westerbork, kamp 1944-06-29, No. 83&nbsp; Inhoud: Postregeling; wijziging in kamporder nr. 80; wijziging naam Baubüro in Bauleitung.

Lagerbefehl No. 83

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-05-19 Onderwerp: kampcommandant A.K. Gemmeker (nauwelijks zichtbaar) en een andere SS'er op het perron bij de vetrekkende trein.

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-05-19 Onderwerp: kampcommandant A.K. Gemmeker (nauwelijks zichtbaar) en een andere SS'er op het perron bij de vetrekkende trein.

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-03 Onderwerp: scene uit het cabaretprogramma ‘Bunter Abend’ met Liesl Frank en Otto Aurich.

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-03 Onderwerp: scene uit het cabaretprogramma ‘Bunter Abend’ met Liesl Frank en Otto Aurich.

Van: Zomerplaag, Morris Aan: lieve Alida Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-05-05/06 Onderwerp: schrijfdag; censuur; ontvangen van pakketten; leiding over wagon (Eddy); omstandigheden; voedsel; kinderen in het weeshuis.&nbsp;

Van: Zomerplaag, Morris Aan: lieve Alida Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-05-05/06 Onderwerp: schrijfdag; censuur; ontvangen van pakketten; leiding over wagon (Eddy); omstandigheden; voedsel; kinderen in het weeshuis.&nbsp;

Brief van Morris Zomerplaag aan Alida vanuit kamp Westerbork

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Onderwerp: kampgevangenen werkzaam in de speelgoedmakerij.

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Onderwerp: kampgevangenen werkzaam in de speelgoedmakerij.

Van: Kroonenberg, Meijer&nbsp; Aan: Kroonenberg, J.&nbsp; Plaats: Theresienstadt&nbsp; Datum: 1944-06-23&nbsp; Onderwerp: bevestiging ontvangst pakket.

Van: Kroonenberg, Meijer&nbsp; Aan: Kroonenberg, J.&nbsp; Plaats: Theresienstadt&nbsp; Datum: 1944-06-23&nbsp; Onderwerp: bevestiging ontvangst pakket.

Briefkaart van Meijer en Johanna Kroonenberg-Blazer vanuit Theresienstadt

Van: Lierens, D. Aan: Lierens, H. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-12-24 Onderwerp: wasgoed en kaart ontvangen.

Van: Lierens, D. Aan: Lierens, H. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-12-24 Onderwerp: wasgoed en kaart ontvangen.

Briefkaart van D. Lierens aan H. Lierens vanuit kamp Westerbork

Van: Sleutelberg-Bamberger, Judikje en haar zoon Meijer Aan: van Dam-Sleutelberg, Golina Plaats: Farmsum Datum: 1942-09-01 Onderwerp: personen zijn gedeporteerd; de jongens zijn lief, Julius (Vissel) loopt alleen; inkopen van snijbonen…

Van: Sleutelberg-Bamberger, Judikje en haar zoon Meijer Aan: van Dam-Sleutelberg, Golina Plaats: Farmsum Datum: 1942-09-01 Onderwerp: personen zijn gedeporteerd; de jongens zijn lief, Julius (Vissel) loopt alleen; inkopen van snijbonen…

Brief van Judikje Sleutelberg-Bamberger, haar zoon Meijer aan Golina van Dam-Sleutelberg haar gezin

Van: Hakker, Ab Aan:&nbsp;de Boer, Reina Plaats: Amsterdam Datum:&nbsp;1941-11-13 Onderwerp: briefpapier met eigen briefhoofd; als hij al Jood reizen mocht, was hij naar haar toegekomen; over een bombardement op Harlingen…

Van: Hakker, Ab Aan:&nbsp;de Boer, Reina Plaats: Amsterdam Datum:&nbsp;1941-11-13 Onderwerp: briefpapier met eigen briefhoofd; als hij al Jood reizen mocht, was hij naar haar toegekomen; over een bombardement op Harlingen…

Brief van Ab Hakker aan Reina de Boer vanuit Amsterdam

Kommandantur-Befehl No. 2 Datum: 1943-01-11 Gebruik Duitse taal, gebruik kleurpotloden in Lagerbedrijven, nieuwe dienstafdelingen: Lagerkommandantur en registratie, Dienstleidersrapport, telefoonvergunning voor Lageringezetenen, arbeidskaarten blz. 2

Kommandantur-Befehl No. 2 Datum: 1943-01-11 Gebruik Duitse taal, gebruik kleurpotloden in Lagerbedrijven, nieuwe dienstafdelingen: Lagerkommandantur en registratie, Dienstleidersrapport, telefoonvergunning voor Lageringezetenen, arbeidskaarten blz. 2

Kommandantur-Befehl No. 2

Van: De Joodse Raad voor Amsterdam Aan: Gassmann, Heinrich Datum: 1942-05-20 Onderwerp: oproep zich te melden op het Centraal Station te Amsterdam, op 28 mei 1942. De trein zal om 13.30 vertrekken naar het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.

Van: De Joodse Raad voor Amsterdam Aan: Gassmann, Heinrich Datum: 1942-05-20 Onderwerp: oproep zich te melden op het Centraal Station te Amsterdam, op 28 mei 1942. De trein zal om 13.30 vertrekken naar het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.

Oproep van de Joodse Raad voor Heinrich Gassmann

Van: Joodsche Raad voor Amsterdam Aan: Gassmann, Heinrich Datum: 1942-05-27 Plaats: Amsterdam Onderwerp: Vertrek naar kamp Westerbork vanaf het Centraal Station om 13.30 op 28 mei 1942.&nbsp;

Van: Joodsche Raad voor Amsterdam Aan: Gassmann, Heinrich Datum: 1942-05-27 Plaats: Amsterdam Onderwerp: Vertrek naar kamp Westerbork vanaf het Centraal Station om 13.30 op 28 mei 1942.&nbsp;

Oproep voor Heinrich Gassmann voor vertrek naar kamp Westerbork

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-11-06 Onderwerp: Jacob Hijman heeft Werner bezocht. Jacob had een oproep gekregen, maar wist toch in kamp Westerbork te blijven. Hij is er heel handig in. Afgelopen maandag (2-11) moesten 300 gesperde personen op transport, voor hen een grote teleurstelling; er gaan weer allerlei geruchten over toename van de kampbevolking tot verhuizen naar een ander kamp. De Duitse kampcommandant heeft een lijst laten opstellen. Vandaag op 6 november kwam de trein voor het eerst het kamp binnen om mensen mee te nemen. Het is een raar gezicht, een lange trein midden in het kamp; in de smederij wordt een werkplaats met twee vuren gemetseld; toekomst Stella en Werner.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-11-06 Onderwerp: Jacob Hijman heeft Werner bezocht. Jacob had een oproep gekregen, maar wist toch in kamp Westerbork te blijven. Hij is er heel handig in. Afgelopen maandag (2-11) moesten 300 gesperde personen op transport, voor hen een grote teleurstelling; er gaan weer allerlei geruchten over toename van de kampbevolking tot verhuizen naar een ander kamp. De Duitse kampcommandant heeft een lijst laten opstellen. Vandaag op 6 november kwam de trein voor het eerst het kamp binnen om mensen mee te nemen. Het is een raar gezicht, een lange trein midden in het kamp; in de smederij wordt een werkplaats met twee vuren gemetseld; toekomst Stella en Werner.

Brief van Werner Stertzenbach aan Stella Pach vanuit kamp Westerbork

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Onderwerp: zicht op het Oranjekanaal en het haventje. Kampgevangenen zijn bezig met de bouw van een steiger. Op de achtergrond een baggervaartuig.

Maker: Breslauer, W.R. Still uit de Westerborkfilm Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944 Onderwerp: zicht op het Oranjekanaal en het haventje. Kampgevangenen zijn bezig met de bouw van een steiger. Op de achtergrond een baggervaartuig.

Van: Grevelink, J. Aan: Buijvoets, J.G. Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-06-22 Onderwerp: gebrek aan medisch personeel (door het vertrek van de Joodse dokter), administrateur is vertrokken en klacht over illegaal werk. Daarnaast is de commandant van de 2e compagnie niet echt betrokken bij zijn werk. Hij is nauwelijks aanwezig.&nbsp;

Van: Grevelink, J. Aan: Buijvoets, J.G. Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-06-22 Onderwerp: gebrek aan medisch personeel (door het vertrek van de Joodse dokter), administrateur is vertrokken en klacht over illegaal werk. Daarnaast is de commandant van de 2e compagnie niet echt betrokken bij zijn werk. Hij is nauwelijks aanwezig.&nbsp;

Rapport van J. Grevelink aan J. G. Buijvoets in Interneringskamp Westerbork

Nederlandse volksliederen, die na de bevrijding van kamp Westerbork werden gezongen.

Nederlandse volksliederen, die na de bevrijding van kamp Westerbork werden gezongen.

Liedteksten van Nederlandse Volksliederen gezongen tijdens de Bevrijdingsdagen in kamp Westerbork

Van: Pierson, H./ Siertsema T.W. Aan: Buijvoets, J.G. Plaats: Enschede Datum: 1945-06-19 Onderwerp: 13 voormalige bewoners van het N.A.D. kamp Hooghalen hebben een reisvergunning van dhr. Buijvoets tot aan Enschede terwijl zij allemaal naar het westen van het land moeten. Afzender vraagt om uitleg hiervan.

Van: Pierson, H./ Siertsema T.W. Aan: Buijvoets, J.G. Plaats: Enschede Datum: 1945-06-19 Onderwerp: 13 voormalige bewoners van het N.A.D. kamp Hooghalen hebben een reisvergunning van dhr. Buijvoets tot aan Enschede terwijl zij allemaal naar het westen van het land moeten. Afzender vraagt om uitleg hiervan.

Brief van H. Pierson en T. W. Siertsema aan J.G. Buijvoets over een reisvergunning van voormalge bewoners van kamp Hooghalen

Van: Cohen-Nieweg, Mietje Aan: Fledderman, G. Plaats: de trein Datum: 1943-07-20 Onderwerp: zitten met z'n vieren en vele anderen i de trein; door een fout is haar man op de transportlijst geplaatst; hoge omes in het kamp hebben geprobeerd hun van de lijst te krijgen; vol goede moed; pakje gaat nu naar een goede vriend…

Van: Cohen-Nieweg, Mietje Aan: Fledderman, G. Plaats: de trein Datum: 1943-07-20 Onderwerp: zitten met z'n vieren en vele anderen i de trein; door een fout is haar man op de transportlijst geplaatst; hoge omes in het kamp hebben geprobeerd hun van de lijst te krijgen; vol goede moed; pakje gaat nu naar een goede vriend…

Briefkaart van Mietje Cohen-Nieweg vanuit de trein

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-07-26 Onderwerp: nieuwe levensmoed en hoop; Werner kan de lege trommeltjes niet terug sturen, omdat pakketpost vanuit het kamp verboden is; het echtpaar Hijman heeft het pakketje ontvangen…

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-07-26 Onderwerp: nieuwe levensmoed en hoop; Werner kan de lege trommeltjes niet terug sturen, omdat pakketpost vanuit het kamp verboden is; het echtpaar Hijman heeft het pakketje ontvangen…

Situatie Schattenberg Schaal: 1:1000 Datum: 1956-04-03 Opmerkingen: de plattegrond geeft de situatie van het woonoord in 1956 aan. De barakken 60, 61, 62 en 63 voor de helft zijn met een potlood doorgekrast, wat wijst op de situatie in het woonoord na de brand van 1958.&nbsp;

Situatie Schattenberg Schaal: 1:1000 Datum: 1956-04-03 Opmerkingen: de plattegrond geeft de situatie van het woonoord in 1956 aan. De barakken 60, 61, 62 en 63 voor de helft zijn met een potlood doorgekrast, wat wijst op de situatie in het woonoord na de brand van 1958.&nbsp;

Plattegrond van het woonoord Schattenberg

Plaats: Westerbork, Centraal Vluchtelingenkamp Datum: 1941/1942 Onderwerp: een tweetal foto's van de familie Heymann gemaakt in kamp Westerbork, in- en voor hun barak. Het gaat respectievelijk om Hermann Heymann (1894), Erna Heymann-Heijmans (1904) en hun dochter Ellen Heymann (1931). Zie brieven van Hermann en Erna in dossier 1276.

Plaats: Westerbork, Centraal Vluchtelingenkamp Datum: 1941/1942 Onderwerp: een tweetal foto's van de familie Heymann gemaakt in kamp Westerbork, in- en voor hun barak. Het gaat respectievelijk om Hermann Heymann (1894), Erna Heymann-Heijmans (1904) en hun dochter Ellen Heymann (1931). Zie brieven van Hermann en Erna in dossier 1276.

Foto's van het gezin Heymann in kamp Westerbork

Van: Grüneberg-Berg, Helena Aan: de Mulder, Piet Plaats: (waarschijnlijk vanuit de trein gegooid of aan iemand meegegeven) Datum: 1943-03 Onderwerp: de schrijfster schrijft dat ze op weg moet naar Polen. (In feite zal ze eerst nog kamp Westerbork aandoen). Ze hoopt dat haar echtgenoot Bernard en Moup (Mozes) er ook bij zullen zijn; Ze vraagt de familie goed voor haar zoontje René te zorgen ('neem hem bij je of breng hem naar Dieks'), stuur hem niet naar kamp Vught of de Crèche (is ook niet safe).

Van: Grüneberg-Berg, Helena Aan: de Mulder, Piet Plaats: (waarschijnlijk vanuit de trein gegooid of aan iemand meegegeven) Datum: 1943-03 Onderwerp: de schrijfster schrijft dat ze op weg moet naar Polen. (In feite zal ze eerst nog kamp Westerbork aandoen). Ze hoopt dat haar echtgenoot Bernard en Moup (Mozes) er ook bij zullen zijn; Ze vraagt de familie goed voor haar zoontje René te zorgen ('neem hem bij je of breng hem naar Dieks'), stuur hem niet naar kamp Vught of de Crèche (is ook niet safe).

Briefkaart van Helena Grüneberg-Berg aan familie (P. de Mulder)

Bonkaarten KB 909 Bonnen algemeen en vlees Ingangsdatum: 1949-07-31

Bonkaarten KB 909 Bonnen algemeen en vlees Ingangsdatum: 1949-07-31

Bonkaart met bonnen Algemeen en Vlees

Enveloppe Van: Gelderen, van, M. Aan: Boas-Prins, S.&nbsp; Plaats: Amsterdam

Enveloppe Van: Gelderen, van, M. Aan: Boas-Prins, S.&nbsp; Plaats: Amsterdam

Enveloppe behorende bij een brief van M. van Gelderen gericht aan S. Boas-Prins

Personen