In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Van: Het Nederlandsche Rode Kruis, informatiebureau Datum: 1949-02-23 Onderwerp: het vertrek van Ellen Margrit Heymann (1931) naar Auschwitz vanuit Theresienstadt en haar overlijden. Vertrekdatum van Westerbork naar Theresienstadt moet zijn 18 januari 1944.

Van: Het Nederlandsche Rode Kruis, informatiebureau Datum: 1949-02-23 Onderwerp: het vertrek van Ellen Margrit Heymann (1931) naar Auschwitz vanuit Theresienstadt en haar overlijden. Vertrekdatum van Westerbork naar Theresienstadt moet zijn 18 januari 1944.

Verklaring van het Rode Kruis over Ellen Margrit Heymann

Inventarislijst van de inboedel

Van: Stranders, Betty ( via dochter) Aan: Gosschalk, J. Datum: 1943-02-18 (poststempel) Plaats: Westerbork, kamp, barak 36 Onderwerp: pakket ontvangen.

Van: Stranders, Betty ( via dochter) Aan: Gosschalk, J. Datum: 1943-02-18 (poststempel) Plaats: Westerbork, kamp, barak 36 Onderwerp: pakket ontvangen.

Briefkaart van familie Stranders aan familie Gosschalk vanuit kamp Westerbork

Briefkaart Van: Jong, de, Henk Aan: Jong-Cohen, de, Estella Plaats: Amsterdam Datum: 1943-06-09 Onderwerp: Henk belooft feuilletons op te sturen naar Stella. Hij vraagt haar zuinig te doen met levensmiddelen want hij heeft niet veel in huis.

Briefkaart Van: Jong, de, Henk Aan: Jong-Cohen, de, Estella Plaats: Amsterdam Datum: 1943-06-09 Onderwerp: Henk belooft feuilletons op te sturen naar Stella. Hij vraagt haar zuinig te doen met levensmiddelen want hij heeft niet veel in huis.

Briefkaart van Henk de Jong aan E. de Jong-Cohen vanuit Amsterdam

Briefkaart Van: Jong, de, Henk Aan: Jong-Cohen, de, Estella Plaats: Amsterdam Datum: 1943-06-12 Onderwerp: Henk gaat de dooppapieren in orde maken. Hij heeft een pakje opgestuurd met o.a. honingsla.&nbsp;

Briefkaart Van: Jong, de, Henk Aan: Jong-Cohen, de, Estella Plaats: Amsterdam Datum: 1943-06-12 Onderwerp: Henk gaat de dooppapieren in orde maken. Hij heeft een pakje opgestuurd met o.a. honingsla.&nbsp;

Briefkaart Van: Kwieser-Cohen, Mirjam Aan: Jong, de, H. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-10-06 Onderwerp: Mirjam bedankt de familie De Jong voor het pakje. Voor het volgende pakje vraagt ze om meel, pudding, vanillesuiker, citroenen en kopjes. Het weer is gelukkig zacht en soms brandt de centrale verwarming een paar uur in het kamp.&nbsp;

Briefkaart Van: Kwieser-Cohen, Mirjam Aan: Jong, de, H. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-10-06 Onderwerp: Mirjam bedankt de familie De Jong voor het pakje. Voor het volgende pakje vraagt ze om meel, pudding, vanillesuiker, citroenen en kopjes. Het weer is gelukkig zacht en soms brandt de centrale verwarming een paar uur in het kamp.&nbsp;

Briefkaart van Mirjam Kwieser-Cohen aan H. de Jong vanuit kamp Westerbork

Van: Meta, ( Loeb-Spiegel, Meta), L. (Loeb, Leo) Aan:&nbsp;Beste allen, geliefden Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-06-03 Onderwerp: Meta meldt dat het pakje van 29 april nog niet is aangekomen en ze vraagt de afzender er in het vervolg een ontvangstzegel op te bevestigen. Ze ziet reikhalzend uit naar de goede gaven om paps weer op peil te kunnen brengen. Het is druk op zijn afdeling waardoor hij slecht slaapt, wat niet bevorderlijk is voor het herstel. Met P. gaat het best, hij mag binnenkort 14 dagen op proef in zijn oude vak werken (fotografie en film). Meta heeft het druk dus ze ziet hem weinig. Ze heeft genoten van de zon, maar draagt nu weer wollen goed. Ze verlangt naar zon en vrede. Tot slot vraagt ze om toiletartikelen. &nbsp;

Van: Meta, (Loeb-Spiegel, Meta), L. (Loeb, Leo) Aan:&nbsp;Beste allen, geliefden Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-06-03 Onderwerp: Meta meldt dat het pakje van 29 april nog niet is aangekomen en ze vraagt de afzender er in het vervolg een ontvangstzegel op te bevestigen. Ze ziet reikhalzend uit naar de goede gaven om paps weer op peil te kunnen brengen. Het is druk op zijn afdeling waardoor hij slecht slaapt, wat niet bevorderlijk is voor het herstel. Met P. gaat het best, hij mag binnenkort 14 dagen op proef in zijn oude vak werken (fotografie en film). Meta heeft het druk dus ze ziet hem weinig. Ze heeft genoten van de zon, maar draagt nu weer wollen goed. Ze verlangt naar zon en vrede. Tot slot vraagt ze om toiletartikelen. &nbsp;

Brief van Meta Loeb-Spiegel en Leo Loeb aan beste allen vanuit kamp Westerbork

Notities Onder andere over het versturen van brieven, de inhoud van een pakketje en de mogelijkheid van het versturen van post naar Theresienstadt (naar het gezin van Henri Kwieser).&nbsp;

Notities Onder andere over het versturen van brieven, de inhoud van een pakketje en de mogelijkheid van het versturen van post naar Theresienstadt (naar het gezin van Henri Kwieser).&nbsp;

Notitie over het versturen van post naar Theresienstadt en kamp Westerbork

Bewijs van Erkrankungsmeldung/Ziekmelding Van: Polak, Henriette Plaats: Theresienstadt Datum: 1944-12-30 Onderwerp: heeft klachten vanwege inenting

Bewijs van Erkrankungsmeldung/Ziekmelding Van: Polak, Henriette Plaats: Theresienstadt Datum: 1944-12-30 Onderwerp: heeft klachten vanwege inenting

Bewijs van ziekmelding van Henriëtte Polak in Theresienstadt

Bouw. Bouw van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork. Kamp Westerbork, 1939. Barakken in aanbouw.

Bouw. Bouw van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork. Kamp Westerbork, 1939. Barakken in aanbouw.

van de bouw van een barak in het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork

Foto van Marijke en Marius Bloemhard en een onbekende jongen (in het midden). De foto is waarschijnlijk gemaakt in het binnen-gebied van de barakken 45, 46, 47 en 48. Datum: 1950 Plaats: Westerbork, kamp (repatriëring)

Foto van Marijke en Marius Bloemhard en een onbekende jongen (in het midden). De foto is waarschijnlijk gemaakt in het binnen-gebied van de barakken 45, 46, 47 en 48. Datum: 1950 Plaats: Westerbork, kamp (repatriëring)

Foto van Marijke en Marius Bloemhard en een onbekende jongen (in het midden) in (kam) Schattenberg

Van: Heymann-Heymans, familie Aan: Heymann, Arthur, Ruth, Hella en Marlies Datum: 1943-09-26 Plaats: Westerbork,&nbsp;kamp&nbsp; Onderwerp: een aantal pakketten ontvangen, Pilzen (paddenstoelen) waren niet goed meer, druiven graag apart verpakken, vlees in glas en worst. Brood is er genoeg. Het is erg stil geworden. Vele bekenden zijn er niet meer. Herman is weer gezond en kan weer eten zoals vroeger. Woensdagavond hebben wij weer een Nieuwjaar. ‘laten we hopen dat dat jaar ons meer zegen mogen brengen en wij dan dien dag bij elkaar in vrede mogen beleven.’ Met bijbehorende enveloppe.

Van: Heymann-Heymans, familie Aan: Heymann, Arthur, Ruth, Hella en Marlies Datum: 1943-09-26 Plaats: Westerbork,&nbsp;kamp&nbsp; Onderwerp: een aantal pakketten ontvangen, Pilzen (paddenstoelen) waren niet goed meer, druiven graag apart verpakken, vlees in glas en worst. Brood is er genoeg. Het is erg stil geworden. Vele bekenden zijn er niet meer. Herman is weer gezond en kan weer eten zoals vroeger. Woensdagavond hebben wij weer een Nieuwjaar. ‘laten we hopen dat dat jaar ons meer zegen mogen brengen en wij dan dien dag bij elkaar in vrede mogen beleven.’ Met bijbehorende enveloppe.

Brief van de familie Heymann-Heymans aan het gezin A. Heymans vanuit kamp Westerbork

Van: Jacobi, Fia (door een vriendin) Geboren: 1924-09-21 Aan: Belterman, J. Datum: 1943-07-14 Plaats: Vught, Auffanglager, K.L. Onderwerp: Fia mag niet schrijven. Een vriendin heeft het overgenomen. Fia heeft roodvonk. Pakketje, jurk en schoenen zijn ontvangen. Van Greet en Mieltje heeft ze niets gehoord. Ze hoopt dat zij nog in Westerbork zijn. Fia ligt voorlopig in barak 29A.

Van: Jacobi, Fia (door een vriendin) Geboren: 1924-09-21 Aan: Belterman, J. Datum: 1943-07-14 Plaats: Vught, Auffanglager, K.L. Onderwerp: Fia mag niet schrijven. Een vriendin heeft het overgenomen. Fia heeft roodvonk. Pakketje, jurk en schoenen zijn ontvangen. Van Greet en Mieltje heeft ze niets gehoord. Ze hoopt dat zij nog in Westerbork zijn. Fia ligt voorlopig in barak 29A.

Brief van Fia Jacobi (geschreven door een vriendin) aan J. Belterman vanuit kamp Vught

Portret van Siegfried Leeuwarden Plaats onbekend, 1964-05-06.&nbsp;

Portret van Siegfried Leeuwarden Plaats onbekend, 1964-05-06.&nbsp;

Portret van Siegfried Leeuwarden

Van: Emmering, S. Aan: Beste Rie Plaats: Amsterdam Datum: 1945-07-27 Onderwerp: informatie over vermoorde familieleden en schoonfamilie; persoonlijke omstandigheden en gezondheid van geadresseerde.

Van: Emmering, S. Aan: Beste Rie Plaats: Amsterdam Datum: 1945-07-27 Onderwerp: informatie over vermoorde familieleden en schoonfamilie; persoonlijke omstandigheden en gezondheid van geadresseerde.

Brief van S. Emmering aan Rie

Van: Emmering, S. Aan: Beste Rie Plaats: Amsterdam Datum: 1945-08-31 Onderwerp: terugkeer van de kinderen naar Amsterdam; opbeurende tekst i.v.m. ziekte

Van: Emmering, S. Aan: Beste Rie Plaats: Amsterdam Datum: 1945-08-31 Onderwerp: terugkeer van de kinderen naar Amsterdam; opbeurende tekst i.v.m. ziekte

Arbeitsausweis Van: Boas-Prins, Serafina Transportnummer: XXIV-7&nbsp; Plaats: Theresienstadt Datum: 1944-09-07 Onderwerp: overzicht van alle werkzaamheden

Arbeitsausweis Van: Boas-Prins, Serafina Transportnummer: XXIV-7&nbsp; Plaats: Theresienstadt Datum: 1944-09-07 Onderwerp: overzicht van alle werkzaamheden

Ausweis van S. Boas-Prins in Theresienstadt

Personen