In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-09-15 Onderwerp: Werner heeft wat paperassen toegestuurd, zodat hij wanneer hij wordt gedeporteerd, niet teveel hoeft mee te slepen. Op de 14de ging er weer een transport; Frau Mahler is gedeporteerd, net als meer oud-ingezetenen. Mogelijk kan Werner tot het laatste transport blijven (november), desalniettemin houdt Werner zich gereed op elk moment gedeporteerd te worden.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-09-15 Onderwerp: Werner heeft wat paperassen toegestuurd, zodat hij wanneer hij wordt gedeporteerd, niet teveel hoeft mee te slepen. Op de 14de ging er weer een transport; Frau Mahler is gedeporteerd, net als meer oud-ingezetenen. Mogelijk kan Werner tot het laatste transport blijven (november), desalniettemin houdt Werner zich gereed op elk moment gedeporteerd te worden.

Brief van Werner Stertzenbach aan Stella Pach vanuit kamp Westerbork

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-02-02 Onderwerp: een officiële kaart verstuurd; tante Voogje is gisteren vertrokken; nieuw kampbevel, vrijstelling voor oude kampingezetenen, voor velen een aanleiding om te trouwen, omdat ook de vrouwen en kinderen onder de zestien jaar hieronder vallen: alle inwoners van voor 14 juli 1942; Alte kampingezetenen die na 1 februari met een niet-oude kampingezetene trouwen vallen niet onder deze vrijstelling. Dat heeft dus gevolgen voor Stella als ze alsnog met Werner gaat trouwen; mogelijk kunnen ze nog terugvallen op het feit dat ze sinds september 1942 in ondertrouw zijn; groeten van de familie Hes, verlof naar Amsterdam gaat voorlopig niet door. &nbsp;

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-02-02 Onderwerp: een officiële kaart verstuurd; tante Voogje is gisteren vertrokken; nieuw kampbevel, vrijstelling voor oude kampingezetenen, voor velen een aanleiding om te trouwen, omdat ook de vrouwen en kinderen onder de zestien jaar hieronder vallen: alle inwoners van voor 14 juli 1942; Alte kampingezetenen die na 1 februari met een niet-oude kampingezetene trouwen vallen niet onder deze vrijstelling. Dat heeft dus gevolgen voor Stella als ze alsnog met Werner gaat trouwen; mogelijk kunnen ze nog terugvallen op het feit dat ze sinds september 1942 in ondertrouw zijn; groeten van de familie Hes, verlof naar Amsterdam gaat voorlopig niet door. &nbsp;

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-04-05 Onderwerp: dank voor het verjaardagspakket; Werner is uit het ziekenhuis ontslagen; er is geen rust voor Werner; transporten uit Vught met vrienden die van alles missen wat ze nodig hebben; koffietafel bij de familie Mahler, een kaastaart gegeten; het kamp wordt door een goederentrein in tweeën gedeeld, de trein staat klaar voor een transport van 2000 personen; er worden banken en bedden in de trein geplaatst, maar het blijft een goederentrein; over de relatie tussen Werner en Stella.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-04-05 Onderwerp: dank voor het verjaardagspakket; Werner is uit het ziekenhuis ontslagen; er is geen rust voor Werner; transporten uit Vught met vrienden die van alles missen wat ze nodig hebben; koffietafel bij de familie Mahler, een kaastaart gegeten; het kamp wordt door een goederentrein in tweeën gedeeld, de trein staat klaar voor een transport van 2000 personen; er worden banken en bedden in de trein geplaatst, maar het blijft een goederentrein; over de relatie tussen Werner en Stella.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-11-06 Onderwerp: Jacob Hijman heeft Werner bezocht. Jacob had een oproep gekregen, maar wist toch in kamp Westerbork te blijven. Hij is er heel handig in. Afgelopen maandag (2-11) moesten 300 gesperde personen op transport, voor hen een grote teleurstelling; er gaan weer allerlei geruchten over toename van de kampbevolking tot verhuizen naar een ander kamp. De Duitse kampcommandant heeft een lijst laten opstellen. Vandaag op 6 november kwam de trein voor het eerst het kamp binnen om mensen mee te nemen. Het is een raar gezicht, een lange trein midden in het kamp; in de smederij wordt een werkplaats met twee vuren gemetseld; toekomst Stella en Werner.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-11-06 Onderwerp: Jacob Hijman heeft Werner bezocht. Jacob had een oproep gekregen, maar wist toch in kamp Westerbork te blijven. Hij is er heel handig in. Afgelopen maandag (2-11) moesten 300 gesperde personen op transport, voor hen een grote teleurstelling; er gaan weer allerlei geruchten over toename van de kampbevolking tot verhuizen naar een ander kamp. De Duitse kampcommandant heeft een lijst laten opstellen. Vandaag op 6 november kwam de trein voor het eerst het kamp binnen om mensen mee te nemen. Het is een raar gezicht, een lange trein midden in het kamp; in de smederij wordt een werkplaats met twee vuren gemetseld; toekomst Stella en Werner.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-05-17 Onderwerp: familie Verdoner is nog in kamp Westerbork. Mogelijk gaan zij net als de familie Solomons vanavond op transport naar kamp Amersfoort (volgende dag, 18 mei); Samuel (Emanuel) Meents is nog in het kamp, er wordt naar hem gevraagd en er is een brief voor hem; het is een grote bende in het kamp vanwege een vertrekkend transport de volgende dag en transporten uit Amsterdam die zullen binnenkomen, verhuizingen in het kamp; alle Joden uit Amsterdam moeten voor 1 juli weg zijn; (door de aankomende drukte gaat een groep van bijna 600 personen tijdelijk naar kamp Amersfoort) en worden de gemengd gehuwden (met kinderen) voor de keuze gesteld zich te laten steriliseren (daarna naar huis) of zich klaar te maken voor deportatie naar Polen; &nbsp;een kleine groep van 53 personen hebben zich al aangemeld en zijn direct naar Amsterdam gebracht. Werner denkt aan zijn broer, die ook gemengd-gehuwd is; er mogen alleen pakjes worden ontvangen van Joden uit Amsterdam; welke keuze moet Stella maken: naar Westerbork of zo lang mogelijk in Amsterdam blijven; De Solomons hebben gevraagd in Westerbork te mogen blijven; Samuel Meents is nog in het kamp, omdat zijn zoontje Gerd (Gerrit) in het ziekenhuis ligt; het transport dat vanavond komt, gaat waarschijnlijk gelijk verder.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-05-17 Onderwerp: familie Verdoner is nog in kamp Westerbork. Mogelijk gaan zij net als de familie Solomons vanavond op transport naar kamp Amersfoort (volgende dag, 18 mei); Samuel (Emanuel) Meents is nog in het kamp, er wordt naar hem gevraagd en er is een brief voor hem; het is een grote bende in het kamp vanwege een vertrekkend transport de volgende dag en transporten uit Amsterdam die zullen binnenkomen, verhuizingen in het kamp; alle Joden uit Amsterdam moeten voor 1 juli weg zijn; (door de aankomende drukte gaat een groep van bijna 600 personen tijdelijk naar kamp Amersfoort) en worden de gemengd gehuwden (met kinderen) voor de keuze gesteld zich te laten steriliseren (daarna naar huis) of zich klaar te maken voor deportatie naar Polen; &nbsp;een kleine groep van 53 personen hebben zich al aangemeld en zijn direct naar Amsterdam gebracht. Werner denkt aan zijn broer, die ook gemengd-gehuwd is; er mogen alleen pakjes worden ontvangen van Joden uit Amsterdam; welke keuze moet Stella maken: naar Westerbork of zo lang mogelijk in Amsterdam blijven; De Solomons hebben gevraagd in Westerbork te mogen blijven; Samuel Meents is nog in het kamp, omdat zijn zoontje Gerd (Gerrit) in het ziekenhuis ligt; het transport dat vanavond komt, gaat waarschijnlijk gelijk verder.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-03-05 Onderwerp: verlof om naar Amsterdam te gaan; de familie Hakker is de dagen ervoor in Amsterdam; Jacob Hijman vraagt al maanden wanneer Werner naar Amsterdam gaat, mogelijkheid om zijn vrouw te bezoeken. Werner kan niks beloven, zijn tijd is beperkt; Werner wil niet door heel Amsterdam gesleept worden. Westerbork is een moeilijk verhaal om te moeten vertellen.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-03-05 Onderwerp: verlof om naar Amsterdam te gaan; de familie Hakker is de dagen ervoor in Amsterdam; Jacob Hijman vraagt al maanden wanneer Werner naar Amsterdam gaat, mogelijkheid om zijn vrouw te bezoeken. Werner kan niks beloven, zijn tijd is beperkt; Werner wil niet door heel Amsterdam gesleept worden. Westerbork is een moeilijk verhaal om te moeten vertellen.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-04-26 Onderwerp: het is zondagmiddag, Werner heeft tijd voor het schrijven van een uitgebreide brief, anderen doen een dutje of lezen een boek. Er is veel onrust bij Werner; een pakketje ontvangen voor de Solomons; Tilly Spitz ligt in het ziekenhuis; ontmoeting met verschillende personen; de inhoud van het gekregen koffertje zal Werner bewaren; over vele zieken in het kamp; mevrouw Mahler heeft een brandwond; over wat Stella te weten is gekomen of Werners werk, waar hij nooit over schrijft; over keuzes, blijven in Amsterdam en wat erna, iedereen zal moeten vertrekken, Nederland zal aan het einde van het jaar vrij van Joden zijn; ‘Dus nog 8 tot 10 maanden en de laatste trein zal vertrekken’; transport van 200 mensen naar Theresienstadt (20 april vertrek vanuit kamp Westerbork, een dag later vanuit Amsterdam), het transport zal aangevuld worden met mensen uit Amsterdam en elders, meestal oud-frontstrijders; er gaan geruchten dat gemengd-gehuwden zullen worden ontslagen; een grammofoon in de barak (barak 21) binnengekomen. Er wordt geluisterd naar opera's en operettes; gisteren was de laatste dag dat Joden uit de provincies zich naar Vught konden begeven. Nu alleen nog Joden in Amsterdam; de Solomons bedanken voor het pakketje, een van hen ligt in barak 82, het ziekenhuis; E. van Minden-Schlossberg bevindt zich nog in het kamp. Ze woont in barak 69, ze was niet thuis; Voor Spitz is een pakketje binnengekomen.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-04-26 Onderwerp: het is zondagmiddag, Werner heeft tijd voor het schrijven van een uitgebreide brief, anderen doen een dutje of lezen een boek. Er is veel onrust bij Werner; een pakketje ontvangen voor de Solomons; Tilly Spitz ligt in het ziekenhuis; ontmoeting met verschillende personen; de inhoud van het gekregen koffertje zal Werner bewaren; over vele zieken in het kamp; mevrouw Mahler heeft een brandwond; over wat Stella te weten is gekomen of Werners werk, waar hij nooit over schrijft; over keuzes, blijven in Amsterdam en wat erna, iedereen zal moeten vertrekken, Nederland zal aan het einde van het jaar vrij van Joden zijn; ‘Dus nog 8 tot 10 maanden en de laatste trein zal vertrekken’; transport van 200 mensen naar Theresienstadt (20 april vertrek vanuit kamp Westerbork, een dag later vanuit Amsterdam), het transport zal aangevuld worden met mensen uit Amsterdam en elders, meestal oud-frontstrijders; er gaan geruchten dat gemengd-gehuwden zullen worden ontslagen; een grammofoon in de barak (barak 21) binnengekomen. Er wordt geluisterd naar opera's en operettes; gisteren was de laatste dag dat Joden uit de provincies zich naar Vught konden begeven. Nu alleen nog Joden in Amsterdam; de Solomons bedanken voor het pakketje, een van hen ligt in barak 82, het ziekenhuis; E. van Minden-Schlossberg bevindt zich nog in het kamp. Ze woont in barak 69, ze was niet thuis; Voor Spitz is een pakketje binnengekomen.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-07-17 Onderwerp: ontgoocheling dat Lex en Ro niet konden blijven, hoop dat het goed komt; het is een komen en gaan van transporten. berichten komen binnen dat het in Amsterdam ook heel onrustig is.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-07-17 Onderwerp: ontgoocheling dat Lex en Ro niet konden blijven, hoop dat het goed komt; het is een komen en gaan van transporten. berichten komen binnen dat het in Amsterdam ook heel onrustig is.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-10-22 Onderwerp: Werner is ziek geweest; vulpenhouder gebroken, vandaar dat de brief met potlood is geschreven; Stella heeft haar vrijstellingsstempel gekregen; er zijn op het moment nog 9000 in kamp Westerbork; pakketjes komen soms niet bij de juiste mensen terecht, omdat ze al vertrokken zijn, het baraknummer niet op het pakketjes staat en de mensen daardoor onvindbaar zijn. Soms eisen mensen pakketjes voor zichzelf op die niet voor hun bestemde zijn; Onbezorgde pakketjes komen bij de Fürsorge terecht (zorg voor mensen die op transport gaan of in het kamp niets hebben). Levensmiddelen binnengekomen met als opschrift Voor de Joden uit Enschede en Hengelo, 'Aan de Joden uit Leeuwarden, ook vanuit Amsterdam; de omstandigheden blijven slecht, sinds 1 augustus zijn 15 mensen in het kamp overleden. De trein komt tot kort voor het kamp; vanavond/vannacht is weer een transportnacht; er is beslag gelegd op levensmiddelen door controle van pakketjes; er vinden ontvluchtingen plaats, de SS- wacht schiet, er zijn mensen getroffen; veel niet-Joodse bezoekers zijn aan de poort afgewezen, sommigen mochten 5 minuten met hun familieleden spreken; Alte kampinsassen zijn voorlopig vrijgesteld van transport, ook hun vrouwen.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-10-22 Onderwerp: Werner is ziek geweest; vulpenhouder gebroken, vandaar dat de brief met potlood is geschreven; Stella heeft haar vrijstellingsstempel gekregen; er zijn op het moment nog 9000 in kamp Westerbork; pakketjes komen soms niet bij de juiste mensen terecht, omdat ze al vertrokken zijn, het baraknummer niet op het pakketjes staat en de mensen daardoor onvindbaar zijn. Soms eisen mensen pakketjes voor zichzelf op die niet voor hun bestemde zijn; Onbezorgde pakketjes komen bij de Fürsorge terecht (zorg voor mensen die op transport gaan of in het kamp niets hebben). Levensmiddelen binnengekomen met als opschrift Voor de Joden uit Enschede en Hengelo, 'Aan de Joden uit Leeuwarden, ook vanuit Amsterdam; de omstandigheden blijven slecht, sinds 1 augustus zijn 15 mensen in het kamp overleden. De trein komt tot kort voor het kamp; vanavond/vannacht is weer een transportnacht; er is beslag gelegd op levensmiddelen door controle van pakketjes; er vinden ontvluchtingen plaats, de SS- wacht schiet, er zijn mensen getroffen; veel niet-Joodse bezoekers zijn aan de poort afgewezen, sommigen mochten 5 minuten met hun familieleden spreken; Alte kampinsassen zijn voorlopig vrijgesteld van transport, ook hun vrouwen.

Vrijstellingen van deportatie vanuit kamp Westerbork

Vrijstelling wegens ziekte

Frontkämpfer Sperre kamp Westerbork

Uitgaande transporten kamp Westerbork

Transporten naar Theresienstadt

Van: Walg, M. Aan: Kaspers, J. Datum: 1944-01-14 Plaats: Bergen-Belsen, blok 11 Onderwerp: het gaat goed met ons, de familie M. Walg.&nbsp;

Van: Walg, M. Aan: Kaspers, J. Datum: 1944-01-14 Plaats: Bergen-Belsen, blok 11 Onderwerp: het gaat goed met ons, de familie M. Walg.&nbsp;

Briefkaart van M. Walg aan J. Kaspers vanuit Bergen-Belsen

Personen