In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Kwitantie van de Joodsche Raad voor Amsterdam, afd. ondersteuning en maatschappelijk werk. Niet ingevuld.

Kwitantie van de Joodsche Raad voor Amsterdam, afd. ondersteuning en maatschappelijk werk. Niet ingevuld.

Kwitantie van de Joodsche Raad voor Amsterdam ten behoeve van ondersteuning

Van: Joodsche Raad voor Amsterdam, Afdeeling Emigratie Aan: Cohen, Jules Plaats: Amsterdam Datum: 1943-05-28 Onderwerp: Bevestiging dat zij zijn naam op de Palestinalijst voor uitwisseling hebben gezet en hebben doorgestuurd naar het Zwitserse gezantschap in Berlijn, die de uitwisseling met de desbetreffende autoriteiten afhandelt.

Van: Joodsche Raad voor Amsterdam, Afdeeling Emigratie Aan: Cohen, Jules Plaats: Amsterdam Datum: 1943-05-28 Onderwerp: Bevestiging dat zij zijn naam op de Palestinalijst voor uitwisseling hebben gezet en hebben doorgestuurd naar het Zwitserse gezantschap in Berlijn, die de uitwisseling met de desbetreffende autoriteiten afhandelt.

Brief van Joodsche Raad voor Amsterdam aan Jules Cohen

Betreft: Plattegrond met gevels barak nr. 3.&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1965-02-25 Opmerking: de barak had ziekenhuis als functie. Mogelijk gaat het op de plattegrond om zalen en bedden.

Betreft: Plattegrond met gevels barak nr. 3.&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1965-02-25 Opmerking: de barak had ziekenhuis als functie. Mogelijk gaat het op de plattegrond om zalen en bedden.

Plattegrond met gevels van barak 3 in het woonoord Schattenberg

Plaatsen in kamp Westerbork

Barak 60

Kampboerderij

Ontspanning kamp Westerbork

Muziek kamp Westerbork

Klassieke muziek kamp Westerbork

Kinderkoor kamp Westerbork

Optredens kamp Westerbork

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-09-29 Onderwerp: Stella is directrice van een kindertehuis geworden; de communicatie met haar vindt Werner moeilijk; voorbereidingen vinden plaats voor het onderbrengen van 15.000 personen; over wanneer te gaan trouwen, praktische overwegingen, geen huwelijksfeest, huwelijkse voorwaarden; gelukwensen van Werners vrienden vanuit kamp Westerbork; over de hapjes tijdens het feestje in het kamp, mevrouw Mahler heeft haar best gedaan; dank voor het toegestuurde pakket; over de nieuwe barakken, over de huisjes, over de vrijgezellenbarakken, waarvan er nog maar twee zijn. De andere werden een onderdeel van het ziekenhuis, de polikliniek…; &nbsp;over prikkeldraadversperring en een met prikkeldraad omgeven vrouwenkamp en de doorgangsbarakken die niet toegankelijk zijn; wachttorens en de buitenbewaking door Nederlandse Waffen-SS; kampgracht van 5 meter breed en 2 meter diep; als je bijvoorbeeld bij de familie Mahler in de kamer wilt zitten van 2 bij 3 dan is het stampvol met soms 10- tot 14 personen; op de slaapzaal van Werner slapen 40 personen, ‘s avonds is er veel visite om kaart te spelen, te eten, muziek te maken of om ergens te zijn; voetbalwedstrijden en muziek; tussen twee grote barakken speelden op een bank, een accordeonist en een violist en een zanger; Joods-, Jazz- en zigeuner repertoire. Honderden mensen staan in de koele avond om de muzikanten heen, er wordt meegezongen, gefloten en geapplaudisseerd; over hygiënische maatregelen en quarantaine; de aftakking van het spoor naar het kamp zal spoedig klaar zijn; Werner zal voor Stella uitkijken naar Jacob Hijmans en Benjamin Blitz; Werner voltooide de brief op zijn werkplaats. Werner heeft Hijmans gevonden. Hij werkt bij het graven van een grote sloot en is ploegbaas geworden; Benjamin Blitz ligt in het ziekenhuis, waarschijnlijk zal hij aanstaande maandag op transport moeten, zodra zijn twee kinderen uit het ziekenhuis zijn ontslagen; Bets Bino is de 28ste op transport gesteld, met een brancard is zij naar het station van Hooghalen gebracht, twee brieven uit Birkenau van twee mannen die met het eerste transport zijn vetrokken. Ze hopen op een hereniging met hun gezin rond kerst. Het werk is te doen.&nbsp;

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-09-29 Onderwerp: Stella is directrice van een kindertehuis geworden; de communicatie met haar vindt Werner moeilijk; voorbereidingen vinden plaats voor het onderbrengen van 15.000 personen; over wanneer te gaan trouwen, praktische overwegingen, geen huwelijksfeest, huwelijkse voorwaarden; gelukwensen van Werners vrienden vanuit kamp Westerbork; over de hapjes tijdens het feestje in het kamp, mevrouw Mahler heeft haar best gedaan; dank voor het toegestuurde pakket; over de nieuwe barakken, over de huisjes, over de vrijgezellenbarakken, waarvan er nog maar twee zijn. De andere werden een onderdeel van het ziekenhuis, de polikliniek…; &nbsp;over prikkeldraadversperring en een met prikkeldraad omgeven vrouwenkamp en de doorgangsbarakken die niet toegankelijk zijn; wachttorens en de buitenbewaking door Nederlandse Waffen-SS; kampgracht van 5 meter breed en 2 meter diep; als je bijvoorbeeld bij de familie Mahler in de kamer wilt zitten van 2 bij 3 dan is het stampvol met soms 10- tot 14 personen; op de slaapzaal van Werner slapen 40 personen, ‘s avonds is er veel visite om kaart te spelen, te eten, muziek te maken of om ergens te zijn; voetbalwedstrijden en muziek; tussen twee grote barakken speelden op een bank, een accordeonist en een violist en een zanger; Joods-, Jazz- en zigeuner repertoire. Honderden mensen staan in de koele avond om de muzikanten heen, er wordt meegezongen, gefloten en geapplaudisseerd; over hygiënische maatregelen en quarantaine; de aftakking van het spoor naar het kamp zal spoedig klaar zijn; Werner zal voor Stella uitkijken naar Jacob Hijmans en Benjamin Blitz; Werner voltooide de brief op zijn werkplaats. Werner heeft Hijmans gevonden. Hij werkt bij het graven van een grote sloot en is ploegbaas geworden; Benjamin Blitz ligt in het ziekenhuis, waarschijnlijk zal hij aanstaande maandag op transport moeten, zodra zijn twee kinderen uit het ziekenhuis zijn ontslagen; Bets Bino is de 28ste op transport gesteld, met een brancard is zij naar het station van Hooghalen gebracht, twee brieven uit Birkenau van twee mannen die met het eerste transport zijn vetrokken. Ze hopen op een hereniging met hun gezin rond kerst. Het werk is te doen.&nbsp;

Brief van Werner Stertzenbach aan Stella Pach vanuit kamp Westerbork

Naziconcentratiekampen

Auschwitz II

Zigeunerlager Auschwitz-Birkenau

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp&nbsp; Datum: 1942-08-20 Onderwerp: Werner schrijft in de machinekamer van de waterzuivering waar hij werkt; het leven in Westerbork en elders is een opeenhoping van drama's; voorbeelden hoe mensen hiermee omgaan; Werner moest buiten het kamp werken in een bos met uitzicht op heide en graanvelden. Hij genoot van dit kleine stukje natuur. De groep heeft naar paddenstoelen gezocht; Op verzoek van Stella is Werner op zoek gegaan naar Jack Brandon. Hij was helaas de dag voor dat de brief binnenkwam al vertrokken. Een andere kennis van Stella is niet gevonden. Het is moeilijk om tussen al die honderden iemand te vinden. Er vinden veel spoedhuwelijken in het kamp plaats.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp&nbsp; Datum: 1942-08-20 Onderwerp: Werner schrijft in de machinekamer van de waterzuivering waar hij werkt; het leven in Westerbork en elders is een opeenhoping van drama's; voorbeelden hoe mensen hiermee omgaan; Werner moest buiten het kamp werken in een bos met uitzicht op heide en graanvelden. Hij genoot van dit kleine stukje natuur. De groep heeft naar paddenstoelen gezocht; Op verzoek van Stella is Werner op zoek gegaan naar Jack Brandon. Hij was helaas de dag voor dat de brief binnenkwam al vertrokken. Een andere kennis van Stella is niet gevonden. Het is moeilijk om tussen al die honderden iemand te vinden. Er vinden veel spoedhuwelijken in het kamp plaats.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-10-22 Onderwerp: Werner is ziek geweest; vulpenhouder gebroken, vandaar dat de brief met potlood is geschreven; Stella heeft haar vrijstellingsstempel gekregen; er zijn op het moment nog 9000 in kamp Westerbork; pakketjes komen soms niet bij de juiste mensen terecht, omdat ze al vertrokken zijn, het baraknummer niet op het pakketjes staat en de mensen daardoor onvindbaar zijn. Soms eisen mensen pakketjes voor zichzelf op die niet voor hun bestemde zijn; Onbezorgde pakketjes komen bij de Fürsorge terecht (zorg voor mensen die op transport gaan of in het kamp niets hebben). Levensmiddelen binnengekomen met als opschrift Voor de Joden uit Enschede en Hengelo, 'Aan de Joden uit Leeuwarden, ook vanuit Amsterdam; de omstandigheden blijven slecht, sinds 1 augustus zijn 15 mensen in het kamp overleden. De trein komt tot kort voor het kamp; vanavond/vannacht is weer een transportnacht; er is beslag gelegd op levensmiddelen door controle van pakketjes; er vinden ontvluchtingen plaats, de SS- wacht schiet, er zijn mensen getroffen; veel niet-Joodse bezoekers zijn aan de poort afgewezen, sommigen mochten 5 minuten met hun familieleden spreken; Alte kampinsassen zijn voorlopig vrijgesteld van transport, ook hun vrouwen.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1942-10-22 Onderwerp: Werner is ziek geweest; vulpenhouder gebroken, vandaar dat de brief met potlood is geschreven; Stella heeft haar vrijstellingsstempel gekregen; er zijn op het moment nog 9000 in kamp Westerbork; pakketjes komen soms niet bij de juiste mensen terecht, omdat ze al vertrokken zijn, het baraknummer niet op het pakketjes staat en de mensen daardoor onvindbaar zijn. Soms eisen mensen pakketjes voor zichzelf op die niet voor hun bestemde zijn; Onbezorgde pakketjes komen bij de Fürsorge terecht (zorg voor mensen die op transport gaan of in het kamp niets hebben). Levensmiddelen binnengekomen met als opschrift Voor de Joden uit Enschede en Hengelo, 'Aan de Joden uit Leeuwarden, ook vanuit Amsterdam; de omstandigheden blijven slecht, sinds 1 augustus zijn 15 mensen in het kamp overleden. De trein komt tot kort voor het kamp; vanavond/vannacht is weer een transportnacht; er is beslag gelegd op levensmiddelen door controle van pakketjes; er vinden ontvluchtingen plaats, de SS- wacht schiet, er zijn mensen getroffen; veel niet-Joodse bezoekers zijn aan de poort afgewezen, sommigen mochten 5 minuten met hun familieleden spreken; Alte kampinsassen zijn voorlopig vrijgesteld van transport, ook hun vrouwen.

Van: Houtvester Houtvesterij Assen Aan: dhr. Huisman Plaats: Assen Datum: 1945-07-28 Onderwerp: houtkap van een strook langs het kamp en de verharding van de noordelijke omlegging en een nieuwe aansluitende route voor Staatsbosbeheer. ‘Ten tijde van het Jodenkamp was de weg vrij’

Van: Houtvester Houtvesterij Assen Aan: dhr. Huisman Plaats: Assen Datum: 1945-07-28 Onderwerp: houtkap van een strook langs het kamp en de verharding van de noordelijke omlegging en een nieuwe aansluitende route voor Staatsbosbeheer. ‘Ten tijde van het Jodenkamp was de weg vrij’

Verzoek van Houtvesterij Assen aan de heer Huisman over houtkap van een strook langs het kamp