In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Vanaf 1942 begonnen de nazi’s met de deportaties van voornamelijk Joden uit heel Europa naar vernietigingskampen in het Oosten. Dit had gevolgen voor kamp Westerbork. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste geïnterneerden het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.  

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De dekolonisatieoorlog in het voormalige Nederlands-Indië was in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Bewijs voor Aad van As om te mogen reizen tussen 2- en 4 mei 1945. Datum: 1945-05

Bewijs voor Aad van As om te mogen reizen tussen 2- en 4 mei 1945. Datum: 1945-05

Bewijs

Bewijs van crematie Datum: 07-04-1943 Nr. 161 De Ambtenaar van den Burgerlijke Stand in het Lager Westerbork verklaart, er van kennis te hebben genomen, dat het lijk van: Sander, Berta geb. 03-10-67 overleden 01-04-1943 te Westerbork op: 05-04-1043 is gecremeerd.

Bewijs van crematie Datum: 07-04-1943 Nr. 161 De Ambtenaar van den Burgerlijke Stand in het Lager Westerbork verklaart, er van kennis te hebben genomen, dat het lijk van: Sander, Berta geb. 03-10-67 overleden 01-04-1943 te Westerbork op: 05-04-1043 is gecremeerd.

Bewijs van crematie in kamp Westerbork betreffende Berta Sander

Kantine van het interneringskamp.&nbsp; Plaats: Interneringskamp Westerbork Datum: 1945.&nbsp; De kantine voor gedetineerden met tafels en stoelen

Kantine van het interneringskamp.&nbsp; Plaats: Interneringskamp Westerbork Datum: 1945.&nbsp; De kantine voor gedetineerden met tafels en stoelen

Foto van de kantine voor gedetineerden in het Interneringskamp Westerbork

Bewijs van inschrijving in de burgerlijke stand&nbsp; Van: Ras-Batavier, Mietje Gemeente Amsterdam, 1951-04-18

Bewijs van inschrijving in de burgerlijke stand&nbsp; Van: Ras-Batavier, Mietje Gemeente Amsterdam, 1951-04-18

Bewijs van inschrijving van Mietje Ras-Batavier

Over de geschiedenis van Kamp Westerbork Gemaakt in opdracht van Van As, kort voor de bevrijding van het kamp.&nbsp; Datum: 1945-04-01

Over de geschiedenis van Kamp Westerbork Gemaakt in opdracht van Van As, kort voor de bevrijding van het kamp.&nbsp; Datum: 1945-04-01

Verslag over de geschiedenis van kamp Westerbork

Van: Groenewoudt-Blog, Mina Aan: Veer, familie Plaats: Amsterdam Datum: 1943-06-15 Onderwerp: cadeau van haar ouders graag terug, omdat ze het nodig heeft…

Van: Groenewoudt-Blog, Mina Aan: Veer, familie Plaats: Amsterdam Datum: 1943-06-15 Onderwerp: cadeau van haar ouders graag terug, omdat ze het nodig heeft…

Brief van M. Groenewoudt-Blog aan de familie Veer vanuit Amsterdam

Van: Philips-Slier, G.&nbsp; Aan: Philips, A.&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1942-11-26&nbsp; Onderwerp: omstandigheden, toesturen van rookwaren is niet toegestaan. De kinderen wandelen de hele dag. Eduard is ziek.

Van: Philips-Slier, G.&nbsp; Aan: Philips, A.&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1942-11-26&nbsp; Onderwerp: omstandigheden, toesturen van rookwaren is niet toegestaan. De kinderen wandelen de hele dag. Eduard is ziek.

Briefkaart van G. Philips-Slier aan A. Slier vanuit kamp Westerbork

Van: van Cleeff-van Praag, Alice Aan: Henny Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-1944 Onderwerp: verhoudingen tussen de verschillende mensen in het kamp, omgang met elkaar; lange werktijden; geprikkelde zenuwen. Dienst voor gedoopte Joden. Het leven in een huisje is dragelijker dan het leven in een barak. Er kwam post uit het Oosten, maar niet van Alice haar ouders.

Van: van Cleeff-van Praag, Alice Aan: Henny Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-1944 Onderwerp: verhoudingen tussen de verschillende mensen in het kamp, omgang met elkaar; lange werktijden; geprikkelde zenuwen. Dienst voor gedoopte Joden. Het leven in een huisje is dragelijker dan het leven in een barak. Er kwam post uit het Oosten, maar niet van Alice haar ouders.

Brief van Alice van Cleeff-van Praag aan Henny vanuit kamp Westerbork

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Vluchtelingenkamp Datum: 1941-12-06 Onderwerp: over kameraadschap met een vrouw; vrijheid beperkt; geruchten dat ook de Joden in Nederland naar Polen zullen worden doorgestuurd; over Stella en Werner; stuurt een Sinterklaasje op, werkstukken van kinderen in het kamp; allen moeten naar Amsterdam komen; smokkelen van de brief.&nbsp;

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Vluchtelingenkamp Datum: 1941-12-06 Onderwerp: over kameraadschap met een vrouw; vrijheid beperkt; geruchten dat ook de Joden in Nederland naar Polen zullen worden doorgestuurd; over Stella en Werner; stuurt een Sinterklaasje op, werkstukken van kinderen in het kamp; allen moeten naar Amsterdam komen; smokkelen van de brief.&nbsp;

Brief van Werner Stertzenbach aan Stella Pach vanuit het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork

Kampgeld 50 cent Plaats: Westerbork, kamp Serienummer: CC No. 0492

Kampgeld 50 cent Plaats: Westerbork, kamp Serienummer: CC No. 0492

Kampgeld Lager Westerbork 50 cent

Van: Buijvoets, J.G. Aan: alle Hoofden van Dienst Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-09-06 Onderwerp: organisatieschema Algemene Dienst, Inwendige Dienst, Hygiënische Dienst, Technische Dienst en Bedrijven….

Van: Buijvoets, J.G. Aan: alle Hoofden van Dienst Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-09-06 Onderwerp: organisatieschema Algemene Dienst, Inwendige Dienst, Hygiënische Dienst, Technische Dienst en Bedrijven….

Schema van organisatie voor verschillende diensten in Interneringskamp Westerbork

Van: Regeringscommissaris voor Amsterdam Aan: Hoofden van Diensten, Bedrijven en Administratie Plaats: Amsterdam Datum: 1941-03-31 Onderwerp: disciplinaire maatregel mbt ontslagen joods personeel die hun werkzaamheden voortzetten. Uitgevaardigd door Departement Binnenlandse Zaken.

Van: Regeringscommissaris voor Amsterdam Aan: Hoofden van Diensten, Bedrijven en Administratie Plaats: Amsterdam Datum: 1941-03-31 Onderwerp: disciplinaire maatregel mbt ontslagen joods personeel die hun werkzaamheden voortzetten. Uitgevaardigd door Departement Binnenlandse Zaken.

Brief

Van: ter Veer, B.I.A.A. Aan: Buijvoets, J.G. e.a. Plaats: 's-Gravenhage Datum: 1946-04-18 Onderwerp: tewerkstelling gedetineerden i.v.m. de dringende behoefte aan arbeidskrachten in de landbouw.&nbsp;

Van: ter Veer, B.I.A.A. Aan: Buijvoets, J.G. e.a. Plaats: 's-Gravenhage Datum: 1946-04-18 Onderwerp: tewerkstelling gedetineerden i.v.m. de dringende behoefte aan arbeidskrachten in de landbouw.&nbsp;

Brief van B.I.A.A. ter Veer aan onder andere J.G. Buijvoets over tewerkstelling van gedetineerden in de landbouw

Wandelen Een groep mensen aan het wandelen in de sneeuw over een van de paden van het kamp. laats: Repatriëringskamp Westerbork (Schattenberg) Datum: 1950/1951 Twee wandelaars dragen een uniform/jas van de Koninklijke Landmacht. Links en rechts van het pad zijn familiebarakken te zien.

Wandelen Een groep mensen aan het wandelen in de sneeuw over een van de paden van het kamp. laats: Repatriëringskamp Westerbork (Schattenberg) Datum: 1950/1951 Twee wandelaars dragen een uniform/jas van de Koninklijke Landmacht. Links en rechts van het pad zijn familiebarakken te zien.

Foto van een groep Indisch Nederlanders aan het wandelen in het Repatriëringskamp Westerbork

Van: Seelen, J., Hoofd Dienst Gebouwen Aan: Buijvoets, J.G. Plaats: 's-Gravenhage Datum: 1946-05-15 Onderwerp: na een vluchtpoging moet een strook land rondom het kamp kaal gemaakt worden. De strook moet tevens worden verlicht. De oostelijke uitgang moet worden versterkt.&nbsp;

Van: Seelen, J., Hoofd Dienst Gebouwen Aan: Buijvoets, J.G. Plaats: 's-Gravenhage Datum: 1946-05-15 Onderwerp: na een vluchtpoging moet een strook land rondom het kamp kaal gemaakt worden. De strook moet tevens worden verlicht. De oostelijke uitgang moet worden versterkt.&nbsp;

Instructie van J. Seelen aan J.G. Buijvoets over maatregelen na een ontvluchtingspoging

Van: Pinto, Jaap Aan: Dora (zijn vrouw) Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-10-03 Onderwerp: in geen geval uit eigen wil komen naar Westerbork; probeer vrijstelling te krijgen; verzoek om pakket te sturen

Van: Pinto, Jaap Aan: Dora (zijn vrouw) Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-10-03 Onderwerp: in geen geval uit eigen wil komen naar Westerbork; probeer vrijstelling te krijgen; verzoek om pakket te sturen

Brief van Jaap Pinto aan zijn vrouw Dora vanuit kamp Westerbork

Plaatsen in kamp Westerbork

Schietbanen kamp Westerbork

Van:&nbsp;Mr. Blauwhoff, P.J., notaris Aan: van Dam, Joseph Plaats: Amsterdam Datum: 1960-07-11 Onderwerp: gedeeltelijke intrekking (door S. Jas-Winnik)van de opdracht tot afwikkeling van de Jokosclaim over Levie van Kollem. Joseph is al vijf jaar ervoor overleden.

Van:&nbsp;Mr. Blauwhoff, P.J., notaris Aan: van Dam, Joseph Plaats: Amsterdam Datum: 1960-07-11 Onderwerp: gedeeltelijke intrekking (door S. Jas-Winnik)van de opdracht tot afwikkeling van de Jokosclaim over Levie van Kollem. Joseph is al vijf jaar ervoor overleden.

Brief namens Mr. P.J. Blauwhoff aan Joseph van Dam over de Jokosclaim over Levie van Kollem

Van: Rie, Louis en Bart Aan: Matteman, Margot en Sal Plaats: Amsterdam Datum: 1943-09-07 Onderwerp: kaart ontvangen van ontvangst pakket; omstandigheden;

Van: Rie, Louis en Bart Aan: Matteman, Margot en Sal Plaats: Amsterdam Datum: 1943-09-07 Onderwerp: kaart ontvangen van ontvangst pakket; omstandigheden;

Brief van Rie, Louis en Bart aan Margot en Sal Matteman

Oproep voor Karl Hedeman om zich voor werkzaamheden te melden in Theresienstadt, 28 dec. 1944.

Oproep voor werkzaamheden van Karl Hedeman

Van: Jet,&nbsp;(Waterman-Lopes Cardozo), Henriette Aan: lieve jongens,&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp,&nbsp; Datum: 1943 Onderwerp: dagelijks leven in kamp en vraag om het toesturen van allerlei zaken.

Van: Jet,&nbsp;(Waterman-Lopes Cardozo), Henriette Aan: lieve jongens,&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp,&nbsp; Datum: 1943 Onderwerp: dagelijks leven in kamp en vraag om het toesturen van allerlei zaken.

Brief van Henriette Waterman-Lopes Cardozo aan lieve jongens vanuit kamp Westerbork

1943

Maart 1943

informatie afkomstig van digitaal joods monument: Margaretha Paulina Prins was hertrouwd met Ernst Kantorowicz. Zij had twee kinderen uit haar eerdere huwelijk. Margaretha en dochter Ellen Marion Levita stierven in Bergen-Belsen aan vlektyphus vlak voor de bevrijding. Het andere kind overleefde de oorlog.

Bewijs van uitbetaling van de waarde van ingeleverde metalen aan Abraham Nijstad te Lochem, in verband met de inleveringsplicht, 25 juli 1941.

Bewijs uitbetaling ingeleverde metalen aan Abraham Nijstad

Van: Buijvoets, J.G. Aan: het personeel Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-06-15 Onderwerp: voorstel organisatie-opzet Kamp Westerbork.

Van: Buijvoets, J.G. Aan: het personeel Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-06-15 Onderwerp: voorstel organisatie-opzet Kamp Westerbork.

Schema van een voorstel voor de organisatieopzet van het Interneringskamp Westerbork