In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Van: Querido, Levie Aan: wie het betreft Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943 Onderwerp: sprot heerlijk geweest…

Van: Querido, Levie Aan: wie het betreft Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943 Onderwerp: sprot heerlijk geweest…

Brief(je) van Levie Querido vanuit kamp Westerbork

Sonder-Ausweis&nbsp; Cohen, Lambert, 3-8-01, B7 ist berechtigt das Lager Westerbork zu verlassen, um in: allen Betrieben Arbeiten zu verrichten (DB 2). Gültig bis auf Weiteres

Sonder-Ausweis&nbsp; Cohen, Lambert, 3-8-01, B7 ist berechtigt das Lager Westerbork zu verlassen, um in: allen Betrieben Arbeiten zu verrichten (DB 2). Gültig bis auf Weiteres

Sonderausweis van Lambert Cohen

Van: Magnus, Josef, A. Geboren: 1897-01-12 Datum: 1944-02-01 Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Onderwerp: werkzaam voor DB 12, groep 5.

Van: Magnus, Josef, A. Geboren: 1897-01-12 Datum: 1944-02-01 Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Onderwerp: werkzaam voor DB 12, groep 5.

Arbeitskarte van J. A. Magnus in kamp Westerbork

Salomon Walvis, vader van twee kinderen, zat met zijn vrouw (Henderina Winnik, schuilnaam Riny), een student en een joods meisje Rachel Santen34 (bijnaam “Annie”), ondergedoken bij de familie Meijers in Horst (Limburg). Omdat hij zijn mede-onderduikers mishandeld zou hebben en verdacht werd van het willen verraden van verzetsmensen werd hij, nadat overplaatsing naar een gesloten afdeling van een psychiatrische inrichting niet mogelijk bleek, door het verzet geliquideerd. Bewijs voor zijn geplande verraad is nooit geleverd. Hij is in het Witveld, een bosje tussen Grubbenvorst en Horst, door het hoofd geschoten en ter plekke begraven. Zover bekend is zijn lichaam niet herbegraven. Zijn vrouw en Rachel Zante overleefden de oorlog. “Na de dood van Salomon werd Henderina verteld dat hij door de Duitsers is vermoord. Pas na de oorlog kreeg zij te horen dat hij door het verzet was geliquideerd, als verrader. Henderina schakelde een advocaat in om er precies achter te komen wat er was gebeurd, maar het dossier werd van hogerhand in de doofpot gedaan. De afgelopen jaren heeft Gerrit van der Vorst uitgebreid onderzoek gedaan naar de zaak Salomon Walvis. Dit heeft geleid tot rehabilitatie van Salomon op 10 april 2018. Salomons weduwe Henderina heeft dit helaas niet meer mogen meemaken. Zij overleed in 2005 op 90-jarige leeftijd.” (Stadsarchief Amsterdam, 2018) Bron: https://www.droog-mag.nl/war-victims/door-verzet-omgebrachte-joodse-onderduikers.pdf

Van: Houtvester Assen&nbsp; Aan: Rijksdienst Werkverruiming&nbsp; Plaats: Assen&nbsp; Datum: 1939-08-30&nbsp; Onderwerp: Werkverschaffing Vluchtelingenkamp, opvoeren aantal werkkrachten, gereed zijn van het kamp op 1 november lijkt te vroeg; inzet van 300 mannelijke bewoners bij ontginningswerkzaamheden.

Van: Houtvester Assen&nbsp; Aan: Rijksdienst Werkverruiming&nbsp; Plaats: Assen&nbsp; Datum: 1939-08-30&nbsp; Onderwerp: Werkverschaffing Vluchtelingenkamp, opvoeren aantal werkkrachten, gereed zijn van het kamp op 1 november lijkt te vroeg; inzet van 300 mannelijke bewoners bij ontginningswerkzaamheden.

Brief

Heidelager Foto van een tekening van Gosschalk, J.H.&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp en Heidelager Datum: 1944-01

Heidelager Foto van een tekening van Gosschalk, J.H.&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp en Heidelager Datum: 1944-01

Foto van een tekening van het Heidelager door J.H. Gosschalk

Van: Stranders, Louis Aan: Gosschalk, familie Datum: 1943-01-08 Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: storting van 25 gulden. Kinderen knappen langzaam op. De schrijver en zijn vrouw zijn weer beter. Ze zijn verlegen om de twee koffers van blik…

Van: Stranders, Louis Aan: Gosschalk, familie Datum: 1943-01-08 Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: storting van 25 gulden. Kinderen knappen langzaam op. De schrijver en zijn vrouw zijn weer beter. Ze zijn verlegen om de twee koffers van blik…

van Louis Stranders aan familie Gosschalk vanuit kamp Westerbork

Kamporganisatie kamp Westerbork

Brandweer kamp Westerbork

Een binnenkomend transport. Mensen met bagage te voet op de weg van Hooghalen naar kamp Westerbork. Een marechaussee zorgt voor de bewaking. Hooghalen/kamp Westerbork, 1942.

Een binnenkomend transport. Mensen met bagage te voet op de weg van Hooghalen naar kamp Westerbork. Een marechaussee zorgt voor de bewaking. Hooghalen/kamp Westerbork, 1942.

Een binnenkomend transport te voet onder bewaking van de marechaussee

Mart(inus) Schipper schreef in zijn levensverhaal over de gevangenname en vrijlating van zijn echtgenote Jetta Schipper: “De moeder en drie zusters van Jetta waren naar Amsterdam vervoerd. Mart had hen in Amsterdam nog bezocht, maar de laatste keer dat hij hen ging bezoeken waren ze weg. Naar Westerbork werd hem gezegd. Dan opeens kwam dat verschrikkelijke bericht, dat Jetta zich op 20 Mei 1943 moest melden in Westerbork. Dat was het waar ze zo bang voor waren. Mart heeft haar weggebracht naar Beilen. Hij zag haar met andere mensen op een boerenwagen wegrijden, na ontroerd afscheid van haar genomen te hebben. Een neef was met hem meegegaan. Ze konden haar alleen nog toewuiven.”&nbsp; “Van Jetta kreeg hij bemoedigende berichten, dat hem weer deed hopen. Maar die brieven moesten openblijven. Van de Joodse raad kreeg hij bericht ervoor te zorgen doopbewijzen te krijgen, van hem, z’n ouders en grootouders. Dat was de avond voor Hemelvaartsdag 1943. Dezelfde avond is hij nog naar Zeeland gereisd, en heeft op het dorp met de predikant gesproken voor het verkrijgen daarvan. Die predikant had ervoor gezorgd, dat alle vereiste papieren die Hemelvaartsdag in z’n bezit kwamen, en hij was hem er zeer dankbaar voor. Dat was vlug gegaan, en elk uur kon kostbaar zijn. Met de eerste trein was hij de andere morgen teruggereisd, en kwam om twaalf uur aan bij de Joodse raad in Amsterdam, leverde de papieren af, en zou bericht krijgen. Van Jetta kreeg hij ook weer een brief, die hem aanmoedigde vertrouwen te hebben, van haar, die het meest in de ellende zat. Houd maar moed, schreef ze, het komt vanzelf goed.” “Zo maakte hij ook z’n werk op die zaterdag 17 Juli 1943. De winkel stond vol mensen. Een meisje kwam binnen en zei, uw vrouw is terug. Het drong niet tot hem door. Uw vrouw is terug, komt u haar halen of zal ik haar hier brengen. Z’n vrouw terug, dat zou een wonder zijn. Goed brengt u haar maar hier. Hij kon al die mensen niet in de winkel laten wachten. Daar kwam Jetta. Ze huilden beiden van blijdschap, en kusten elkaar keer op keer, en zagen elkaar aan. De mensen zeiden we komen terug, gefeliciteerd en de winkel liep leeg. Het was een blijde middag geworden met veel bezoek, te veel. Ze hadden zo graag samen willen zijn, maar de mensen toonden hun belangstelling, dat gaf troost. Om half acht gingen ze weg, om acht uur moest alles binnen zijn, daarna mocht men niet meer op straat. Jetta vertelde Mart alles wat ze doorleefd hadt, en ze had ook nog bekenden gezien.” “Haar moeder en zusters. Via het Rode Kruis, kreeg ze bericht, dat ze overleden waren in de gaskamers van Sobibor. Ze heeft heel wat tranen gestort om dat verlies, en op welke manier dat gebeurd was. Haar moeder was zevenentachtig jaar. Het heeft heel lang geduurd eer ze daar over kon praten. Het geluk gaat voorbij, en het verdriet blijft. Mart is dankbaar dat hij Jetta heeft mogen behouden, en zelf is ze blij om dat ze weer bij elkaar zijn, en zijn vanzelf in elkaars armen gedreven.”

Ingang De ingang van het kamp. Een grote groep mensen staat bij de ingang van het kamp. Mogelijk gaat het om een vertrekkend transport. Kamp Westerbork, 1942

Ingang De ingang van het kamp. Een grote groep mensen staat bij de ingang van het kamp. Mogelijk gaat het om een vertrekkend transport. Kamp Westerbork, 1942

Een grote groep kampgevangenen staat te wachten op de toegangsweg naar het kamp

Familiefoto van vader Buijvoets met zijn zoontje op de arm in de tuin. Plaats: Interneringskamp Westerbork Datum: 1947 Op de achtergrond zit moeder op het talud van de tuin. Daarnaast is ook barak 75 bij de ingang van het kamp te zien.

Familiefoto van vader Buijvoets met zijn zoontje op de arm in de tuin. Plaats: Interneringskamp Westerbork Datum: 1947 Op de achtergrond zit moeder op het talud van de tuin. Daarnaast is ook barak 75 bij de ingang van het kamp te zien.

Foto van vader en zoon Buijvoets in de tuin van de woning van de kampcommandant

Notities Onder andere over de mogelijkheid tot het versturen van post naar Theresienstadt. (het gezin Kwieser)&nbsp;

Notities Onder andere over de mogelijkheid tot het versturen van post naar Theresienstadt. (het gezin Kwieser)&nbsp;

Notitie over de mogelijkheden van het versturen van post naar Theresienstadt en kamp Westerbork

Sonder-Ausweis Cohen, Ettie, 28-8-20, B5 ist berechtigt das Lager Westerbork zu verlassen, um in: Bauernhof Arbeiten zu verrichten (DB 2). Gültig bis: nur in O.D. Begleitung.

Sonder-Ausweis Cohen, Ettie, 28-8-20, B5 ist berechtigt das Lager Westerbork zu verlassen, um in: Bauernhof Arbeiten zu verrichten (DB 2). Gültig bis: nur in O.D. Begleitung.

Sonderausweis van Ettie Cohen

Personen