In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Aankomst E. Hassel in kamp Westerbork Getekend door: Spier, J. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943

Aankomst E. Hassel in kamp Westerbork Getekend door: Spier, J. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943

Tekening van Jo Spier over de aankomst van Frau Hassel in kamp Westerbork

Van: Cohen, Simon Aan: Mulder, de heer Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-11-28 Onderwerp: lenen van geld; voedselvoorziening, verbod om rookartikelen te sturen; kleding

Van: Cohen, Simon Aan: Mulder, de heer Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-11-28 Onderwerp: lenen van geld; voedselvoorziening, verbod om rookartikelen te sturen; kleding

Brief van Simon Cohen aan de heer Mulder vanuit kamp Westerbork

Sonder-Ausweis Stern, Helena, 17-4-24, B5 ist berechtigt das Lager Westerbork zu verlassen, um in: allen Betrieben Arbeiten zu verrichten (DB 2). Gültig bis: nur in O.D. Begleitung.

Sonder-Ausweis Stern, Helena, 17-4-24, B5 ist berechtigt das Lager Westerbork zu verlassen, um in: allen Betrieben Arbeiten zu verrichten (DB 2). Gültig bis: nur in O.D. Begleitung.

Sonderausweis van Helena Stern

Sonder-Ausweis Rosenberg, David, 24-9-24, B5 ist berechtigt das Lager Westerbork zu verlassen, um in: allen Betrieben Arbeiten zu verrichten (DB 2).&nbsp; Gültig bis: nur in O.D. Begleitung

Sonder-Ausweis Rosenberg, David, 24-9-24, B5 ist berechtigt das Lager Westerbork zu verlassen, um in: allen Betrieben Arbeiten zu verrichten (DB 2).&nbsp; Gültig bis: nur in O.D. Begleitung

Sonderausweis van David Rosenberg

Proces-verbaal Betreft aangifte vermissing persoonsbewijs van Edith Jacobs met getuigenverklaringen. Datum: 1945-04-17 Plaats: Westerbork, kamp

Proces-verbaal Betreft aangifte vermissing persoonsbewijs van Edith Jacobs met getuigenverklaringen. Datum: 1945-04-17 Plaats: Westerbork, kamp

Proces-verbaal opgemaakt door L.A.A. Cohen over de vermissing van het persoonsbewijs van Edith Jacobs

Sonder-Ausweis Parsser, Jacob, 22-4-08, B5 ist berechtigt das Lager Westerbork zu verlassen, um in: Allen Betrieben Arbeiten zu verrichten (DB 2). Gültig bis: nur mit O.D. Begleitung.

Sonder-Ausweis Parsser, Jacob, 22-4-08, B5 ist berechtigt das Lager Westerbork zu verlassen, um in: Allen Betrieben Arbeiten zu verrichten (DB 2). Gültig bis: nur mit O.D. Begleitung.

Sonderausweis van Jacob Parsser

Foto van een Essenwagen met gamellen Plaats: Westerbork, kamp (Centraal Vluchtelingenkamp) Datum: 1941-07 Drie mannen met kind bij 'Essenwagen' voor barak 5 Moritz Walter (1908) links op de foto.

Foto van een Essenwagen met gamellen Plaats: Westerbork, kamp (Centraal Vluchtelingenkamp) Datum: 1941-07 Drie mannen met kind bij 'Essenwagen' voor barak 5 Moritz Walter (1908) links op de foto.

Foto van Moritz Walter bij een etenskar met gamellen in het Centraal Vluchtelingenkamp

Onderwerp: instructies wat naar kamp Westerbork mag worden meegenomen aan bagage; wat aan &nbsp;te bevelen is om mee te nemen. Daarnaast telefoon, post en geldverkeer in het kamp; mogelijkheden voor het krijgen van bezoek; transport van en naar Hooghalen, vanuit elders of vanuit het kamp.

Onderwerp: instructies wat naar kamp Westerbork mag worden meegenomen aan bagage; wat aan &nbsp;te bevelen is om mee te nemen. Daarnaast telefoon, post en geldverkeer in het kamp; mogelijkheden voor het krijgen van bezoek; transport van en naar Hooghalen, vanuit elders of vanuit het kamp.

Instructies voor personen die naar kamp Westerbork zullen vertrekken

Betreft: Kamp Schattenberg situatie nieuw&nbsp; Schaal: 1:1000&nbsp; Datum: 1958-07-16&nbsp; Opmerkingen: Opmerkingen: Opmerkingen: Om de woon- en leefomstandigheden te verbeteren is er gedacht aan nieuwbouw en een nieuwe inrichting van het woonoord Schattenberg, waarbij een deel van het oorspronkelijke kamp Westerbork intact zou blijven. Uiteindelijk is de keuze gemaakt het kamp bijna volledig te slopen en de bewoners onder te brengen in speciale Molukse wijken in onder andere Appingedam, Assen en Bovensmilde . &nbsp;

Betreft: Kamp Schattenberg situatie nieuw&nbsp; Schaal: 1:1000&nbsp; Datum: 1958-07-16&nbsp; Opmerkingen: Opmerkingen: Opmerkingen: Om de woon- en leefomstandigheden te verbeteren is er gedacht aan nieuwbouw en een nieuwe inrichting van het woonoord Schattenberg, waarbij een deel van het oorspronkelijke kamp Westerbork intact zou blijven. Uiteindelijk is de keuze gemaakt het kamp bijna volledig te slopen en de bewoners onder te brengen in speciale Molukse wijken in onder andere Appingedam, Assen en Bovensmilde. &nbsp;

Plattegrond van een nieuwe opzet van het woonoord Schattenberg

Van: Ben Aan: van der Sluis, mevrouw Plaats: Apeldoorn Datum: 1942-08-18 Onderwerp: ‘moet naar een werkkamp in Holland, moeder blijft voorlopig hier’. Met potlood op de achterkant: Lager Westerbork, Post Hooghalen, barak 3A, zaal 2.

Van: Ben Aan: van der Sluis, mevrouw Plaats: Apeldoorn Datum: 1942-08-18 Onderwerp: ‘moet naar een werkkamp in Holland, moeder blijft voorlopig hier’. Met potlood op de achterkant: Lager Westerbork, Post Hooghalen, barak 3A, zaal 2.

Telegram van Ben aan mevrouw van der Sluis

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Vluchtelingenkamp Datum: 1942-01-18 Onderwerp: al ruim een week aan het kolen lossen onder zeer koude omstandigheden, de mannen zijn goed ingepakt en hebben ook oorbeschermers, 'We lijken wel op parachutisten'; Stella's vader, Levie Pach moet naar een Joods werkkamp; de 19de zal een transport van 100 personen naar kamp Westerbork gaan; alleen familieleden tot de 2de graad mogen op bezoek komen; over de ‘betrokkenheid’ van Nederlanders met Duits Joodse vluchtelingen, die van alles hebben meegemaakt. &nbsp; &nbsp;

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Vluchtelingenkamp Datum: 1942-01-18 Onderwerp: al ruim een week aan het kolen lossen onder zeer koude omstandigheden, de mannen zijn goed ingepakt en hebben ook oorbeschermers, 'We lijken wel op parachutisten'; Stella's vader, Levie Pach moet naar een Joods werkkamp; de 19de zal een transport van 100 personen naar kamp Westerbork gaan; alleen familieleden tot de 2de graad mogen op bezoek komen; over de ‘betrokkenheid’ van Nederlanders met Duits Joodse vluchtelingen, die van alles hebben meegemaakt. &nbsp; &nbsp;

Brief van Werner Stertzenbach aan Stella Pach vanuit het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork

Van: Aan: Lieve Mien en Ben&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1943-10-17&nbsp; Onderwerp: pakketten; omstandigheden; ziekenhuis even ontoegankelijk (quarantaine); kinderverlamming; Sperre; transporten.

Van: Aan: Lieve Mien en Ben&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1943-10-17&nbsp; Onderwerp: pakketten; omstandigheden; ziekenhuis even ontoegankelijk (quarantaine); kinderverlamming; Sperre; transporten.

Brief van een familielid aan Mien en Ben Lackrooy vanuit kamp Westerbork

Gebeurtenissen kamp Westerbork

Bevrijdingsacties kamp Westerbork

Bevrijdingsplan Dominee Ader

Arbeidskaart van Gans, Regina geb. 1926-02-12 De kaart is op 6 oktober 1944 verstrekt.&nbsp; Regina is werkzaam bij de Frauengruppe Horst Cohen.

Arbeidskaart van Gans, Regina geb. 1926-02-12 De kaart is op 6 oktober 1944 verstrekt.&nbsp; Regina is werkzaam bij de Frauengruppe Horst Cohen.

Arbeitskarte van Regina Gans

Van: Jacobi, Fia Geboren: 1924-09-21 Aan: Belterman, J. Datum: 1943-08-10 Plaats: 's-Hertogenbosch, concentratiekamp (Vught), blok 29. Onderwerp: De brief wordt door een vriendin van Fia geschreven. Fia is weer beter en zal de volgende week weer naar haar barak terug kunnen. Ze bedankt voor de pakketjes en ze heeft behoefte aan closetpapier en maandverband. Ze heeft geen geld meer.

Van: Jacobi, Fia Geboren: 1924-09-21 Aan: Belterman, J. Datum: 1943-08-10 Plaats: 's-Hertogenbosch, concentratiekamp (Vught), blok 29. Onderwerp: De brief wordt door een vriendin van Fia geschreven. Fia is weer beter en zal de volgende week weer naar haar barak terug kunnen. Ze bedankt voor de pakketjes en ze heeft behoefte aan closetpapier en maandverband. Ze heeft geen geld meer.

Brief van Fia Jacobi aan J. Belterman vanuit kamp Vught

Van: Amsterdamsche Bank N.V. Aan: Gassmann, Heinrich Datum: 1942-06-04 Plaats: Amsterdam Onderwerp: behandeling Joodsche vermogensvoorwaarden en of deze ook op Heinrich van toepassing zijn. Antwoord van Heinrich zie op achterkant van de brief.

Van: Amsterdamsche Bank N.V. Aan: Gassmann, Heinrich Datum: 1942-06-04 Plaats: Amsterdam Onderwerp: behandeling Joodsche vermogensvoorwaarden en of deze ook op Heinrich van toepassing zijn. Antwoord van Heinrich zie op achterkant van de brief.

Brief van de Amsterdamse Bank N.V. aan Heinrich Gassmann

Verklaring van de kampcommandant Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-06-13 Onderwerp: Henriëtte Polak wordt op grond van afspraken die zijn gemaakt tussen de rijkscommissaris en vertegenwoordigers van de evangelische kerk niet naar het oosten gedeporteerd.

Verklaring van de kampcommandant Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-06-13 Onderwerp: Henriëtte Polak wordt op grond van afspraken die zijn gemaakt tussen de rijkscommissaris en vertegenwoordigers van de evangelische kerk niet naar het oosten gedeporteerd.

Verklaring dat Henriëtte Polak niet naar het Oosten zal worden gedeporteerd

Van: Heymans van Amstel, E.B. Aan: C. de Jong van Lier Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-03-14 Onderwerp: verlenging van arbeidstijden; samen werken met (Samuel) Dresden (leraar Frans) riolering; muziekavond met de bekende violist Leydesdorf (Hessel Leidensdorff); werken; lezen van boeken (van Schendel), luisteren naar een geleende grammofoon.

Van: Heymans van Amstel, E.B. Aan: C. de Jong van Lier Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-03-14 Onderwerp: verlenging van arbeidstijden; samen werken met (Samuel) Dresden (leraar Frans) riolering; muziekavond met de bekende violist Leydesdorf (Hessel Leidensdorff); werken; lezen van boeken (van Schendel), luisteren naar een geleende grammofoon.

Brief van E.B. Heijmans van Amstel aan C. de Jong van Lier vanuit kamp Westerbork

Personen