In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Sport kamp Westerbork

Schaken kamp Westerbork

Riolering barak 35 (woonfunctie) Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1959-09 Het voormalige weeshuis uit de doorgangskamp periode.&nbsp;

Riolering barak 35 (woonfunctie) Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1959-09 Het voormalige weeshuis uit de doorgangskamp periode.&nbsp;

Plattegrond van de riolering in barak 35 in het woonoord Schattenberg

Voor: Walter Wijnberg Datum: 1945-01 Plaats: Theresienstadt Onderwerp: schoenreparatie

Voor: Walter Wijnberg Datum: 1945-01 Plaats: Theresienstadt Onderwerp: schoenreparatie

Aanwijzing schoenreparatie voor Walter Wijnberg

Van: gemeente Valkenburg Aan: Lendfers, M.J.H. Plaats: Valkenburg Datum: 1979-12-14 Onderwerp: gegevens over de familie Eisenberg.

Van: gemeente Valkenburg Aan: Lendfers, M.J.H. Plaats: Valkenburg Datum: 1979-12-14 Onderwerp: gegevens over de familie Eisenberg.

Brief van de gemeente Valkenburg aan de heer M.J.H. Lendfers

Plaatsen in kamp Westerbork

Strafbarakken

Van: het Nederlandse Beheersinstituut-Bureau Amsterdam Aan: Hammelburg, S. Plaats: Amsterdam Datum: 1950-07-11 Onderwerp: opheffen bewindvoering over de personen David Leefsma en Annie Leefsma-Hammelburg.

Van: het Nederlandse Beheersinstituut-Bureau Amsterdam Aan: Hammelburg, S. Plaats: Amsterdam Datum: 1950-07-11 Onderwerp: opheffen bewindvoering over de personen David Leefsma en Annie Leefsma-Hammelburg.

Brief van het Nederlandse Beheersinstituut-Bureau Amsterdam aan S. Hammelburg

Van: de Jong- Keizer, E. Aan: Kruyff, A. Mevrouw Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-04-24 Onderwerp: pakketten; omstandigheden; werkkleding; geld

Van: de Jong- Keizer, E. Aan: Kruyff, A. Mevrouw Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-04-24 Onderwerp: pakketten; omstandigheden; werkkleding; geld

Brief van E. de Jong-Keizer aan A. Kruijff vanuit kamp Westerbork

Kampgeld Lager Westerbork Serie CC no. 3971

Kampgeld Lager Westerbork Serie CC no. 3971

Kampgeld Lager Westerbork 100 cent

Plattegrond, aanzichten en doorsnede van barak 83 met keukenbarakken Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1959-10

Plattegrond, aanzichten en doorsnede van barak 83 met keukenbarakken Woonoord Schattenberg&nbsp; Schaal: 1:100&nbsp; Datum: 1959-10

Plattegrond met aanzichten en doorsnede van barak 83 en de keukenbarakken in het woonoord Schattenberg

Van: Meijer, H.I. Aan: Departement van Binnenlandse Zaken Plaats: Zwijndrecht Datum: 1945-12-02 Onderwerp: samenstellen van een lijst van boeken en andere goederen die aanwezig zijn in kamp Westerbork

Van: Meijer, H.I. Aan: Departement van Binnenlandse Zaken Plaats: Zwijndrecht Datum: 1945-12-02 Onderwerp: samenstellen van een lijst van boeken en andere goederen die aanwezig zijn in kamp Westerbork

Brief van H.I. Meijer betreffende een lijst van boeken uit kamp Westerbork

Van: Wollheim, Judith en Günter Aan: Bakker, familie Plaats: de trein (poststempel Winschoten) Datum: 1943-09-07 Onderwerp:&nbsp;een afscheid en een hoop op spoedig weerzien; ‘misschien zien we moeder en Bé’; tot weerziens

Van: Wollheim, Judith en Günter Aan: Bakker, familie Plaats: de trein (poststempel Winschoten) Datum: 1943-09-07 Onderwerp:&nbsp;een afscheid en een hoop op spoedig weerzien; ‘misschien zien we moeder en Bé’; tot weerziens

Briefkaart van Ju en Bully aan de familie Bakker vanuit de trein

Van: Buijvoets, J.G.&nbsp; Aan: Dienst Bureel Kampintendant Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-06-22 Onderwerp: Ontvangstbewijs van opgave, bedoeld bij schrijven d.d. 18 april 1945 van Major Jamieson (O.C. 608 (P) Det. Civil Affairs) 2e bladzijde: verzoek van M. de Jong aan J.G. Buijvoets om een ontvangstbevestiging. Inventarislijst: schrijf- en telmachines en duplicators, lijst van motorwagens en auto's, machines schoenmakerij, inventaris industriebarak 58, smederij en draaierij, machines garage, machines timmerwerkplaats, machines atelier, machines kleermakerij, machines naaikamer, machines breierij, machines wasserij, radio's

Van: Buijvoets, J.G.&nbsp; Aan: Dienst Bureel Kampintendant Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-06-22 Onderwerp: Ontvangstbewijs van opgave, bedoeld bij schrijven d.d. 18 april 1945 van Major Jamieson (O.C. 608 (P) Det. Civil Affairs) 2e bladzijde: verzoek van M. de Jong aan J.G. Buijvoets om een ontvangstbevestiging. Inventarislijst: schrijf- en telmachines en duplicators, lijst van motorwagens en auto's, machines schoenmakerij, inventaris industriebarak 58, smederij en draaierij, machines garage, machines timmerwerkplaats, machines atelier, machines kleermakerij, machines naaikamer, machines breierij, machines wasserij, radio's

Lijst met in Interneringskamp Westerbork aanwezige goederen

Van: Ondercommandant Aan: Commandant N.B.S. en Commandant. Detachement Kon. Marechaussee Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-06-27 Onderwerp: bewaking post Oost en post West, overname, betreden van het kamp in groepsverband zonder bewijs door de N.B.S.

Van: Ondercommandant Aan: Commandant N.B.S. en Commandant. Detachement Kon. Marechaussee Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-06-27 Onderwerp: bewaking post Oost en post West, overname, betreden van het kamp in groepsverband zonder bewijs door de N.B.S.

Mededeling van de ondercommandant over bewaking en toegang van het kamp voor de Binnenlandse Strijdkrachten

Van: oma (en opa) (Waterman, Betje en Joël) Aan: Waterman, L. en O. (hun kinderen) Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-06-25 Onderwerp: ze proberen zich te schikken in hun situatie; opa is goed hij heeft stamport gegeten, het eten is behoorlijk…

Van: oma (en opa) (Waterman, Betje en Joël) Aan: Waterman, L. en O. (hun kinderen) Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-06-25 Onderwerp: ze proberen zich te schikken in hun situatie; opa is goed hij heeft stamport gegeten, het eten is behoorlijk…

Briefkaart van Betje Waterman-Blom vanuit kamp Westerbork

Van: Keizer, C. (namens het echtpaar Hartog) Aan: Gelder, van, L. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-10-19 Onderwerp: formulier voor adreswijziging betreffende de fam. H. Hartog en zijn vrouw J. Hartog-van Gelder. Vertrokken met onbekende bestemming.

Van: Keizer, C. (namens het echtpaar Hartog) Aan: Gelder, van, L. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-10-19 Onderwerp: formulier voor adreswijziging betreffende de fam. H. Hartog en zijn vrouw J. Hartog-van Gelder. Vertrokken met onbekende bestemming.

Briefkaart van C. Keizer namens het echtpaar Hartog over vertrek uit kamp Westerbork

Personen