In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Van: Turfrijer-Voorzanger, S. (De werkelijke schrijfster is Fia Jacobi) Aan: Belterman, B. (in verschillende brieven wordt hij, Benny, genoemd als degene die pakjes toestuurt) Datum: 1944-04-23 Plaats: Herzogenbusch, K.L. (Vught) Onderwerp: hartelijk dank voor de goede zorgen. Ze ontvangt nog geregeld pakketten. Haar zwager is nu ook weg. Fia heeft de hele middag in de zon gelegen. Ze mag alle post ontvangen. Ze heeft behoefte aan tandpasta en zeep. Alles is op.

Van: Turfrijer-Voorzanger, S. (De werkelijke schrijfster is Fia Jacobi) Aan: Belterman, B. (in verschillende brieven wordt hij, Benny, genoemd als degene die pakjes toestuurt) Datum: 1944-04-23 Plaats: Herzogenbusch, K.L. (Vught) Onderwerp: hartelijk dank voor de goede zorgen. Ze ontvangt nog geregeld pakketten. Haar zwager is nu ook weg. Fia heeft de hele middag in de zon gelegen. Ze mag alle post ontvangen. Ze heeft behoefte aan tandpasta en zeep. Alles is op.

Brief van Fia Jacobi (via Turfrijer-Voorzanger) aan B. Belterman vanuit kamp Vught

Van: Coeverden, L., van (Eleazarus Leo Nathanaël, 1911) Aan: Belterman, J. Datum: 1943-04-22 Plaats: Westerbork, kamp, barak 71 Onderwerp: kleine schat (Julia Louise Elisabeth, 1942) is uit het ziekenhuis ontslagen en weer in de barak, brief bij een pakketje mag niet, een briefkaart uit Vught gehad.

Van: Coeverden, L., van (Eleazarus Leo Nathanaël, 1911) Aan: Belterman, J. Datum: 1943-04-22 Plaats: Westerbork, kamp, barak 71 Onderwerp: kleine schat (Julia Louise Elisabeth, 1942) is uit het ziekenhuis ontslagen en weer in de barak, brief bij een pakketje mag niet, een briefkaart uit Vught gehad.

Briefkaart van L. van Coeverden aan J. Belterman vanuit kamp Westerbork

Van: Jacobi, Fia Geboren: 1924-09-21 Aan: Belterman, J. Datum: 1943-10-14 Plaats: 's-Hertogenbosch, concentratiekamp (Vught), blok 28A Onderwerp: pakketjes en brieven ontvangen. Ze maakt zich zorgen over J. Belterman en haar relatie met hem. Ze schrijft over vriendinnen met wie ze een gezworen kameraden band heeft.

Van: Jacobi, Fia Geboren: 1924-09-21 Aan: Belterman, J. Datum: 1943-10-14 Plaats: 's-Hertogenbosch, concentratiekamp (Vught), blok 28A Onderwerp: pakketjes en brieven ontvangen. Ze maakt zich zorgen over J. Belterman en haar relatie met hem. Ze schrijft over vriendinnen met wie ze een gezworen kameraden band heeft.

Brief van Fia Jacobi aan J. Belterman vanuit kamp Vught

Informatie uit andere archieven

Van: Schwarz, G. Aan: Haan, fam. Plaats: Westerbork kamp Datum: 1943-07-06 Onderwerp: beschrijving situatie, Annie en haar ouders zijn door het oog van de naald gekropen

Van: Schwarz, G. Aan: Haan, fam. Plaats: Westerbork kamp Datum: 1943-07-06 Onderwerp: beschrijving situatie, Annie en haar ouders zijn door het oog van de naald gekropen

Briefkaart van Gustav Schwarz aan fam. Haan vanuit kamp Westerbork

Anti-Joodse maatregelen

Verboden voor Joden

Reizen of verhuizen zonder vergunning voor Joden verboden

Joodse gemeenten in Gelderland

Joodse gemeente Zutphen

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-02-21 Onderwerp: uitgaansverbod vanaf 19.00 uur. De mannen verblijven in hun barak en doden de tijd met schaken, dammen, kaarten, lezen en het herstellen van kleding. Er staat ook een grammofoon te draaien, Werner hoort zo af en toe de grappen van Snip en Snap; dank voor het pakket; Werner heeft al twee dagen buikloop, aan ritueel eten doet hij niet, dat is een kamphoofdstuk dat hij overslaat; De kinderen van het kindertehuis waar Estella werkt zijn in kamp Westerbork aangekomen. Binnen twee dagen brak er roodvonk in de barak uit. Je mag alleen op zes meter van de deur af staan. Werner heeft de groeten overgedragen voor alle meisjes die Stella kennen. De meisjes gaven de groeten terug. Ze waren bezig met het verstellen van hun kleding. De familie Hes is nog in barak 67, ook hier was roodvonk uitgebroken. Tot gisteren was deze barak nog gesperd. Nu was er echter difterie uitgebroken en is de barak weer voor een paar dagen ontoegankelijk (dus niet met het eerstvolgende transport mee); Werner heeft voor Stella gevraagd naar Louis Veerman. Hij stond niet op de lijst van barak 66; Stella's nicht Sara heeft Werner een brief geschreven om hem te bedanken voor de zorg van haar moeder Vogeltje; in de barak van Werner (21) worden Jiddische platen gedraaid, de barak is vol met Joden met baarden; de 20ste is het eerste transport met vakarbeiders naar kamp Vugt gegaan, met de zelfde trein zijn personen van Vught naar kamp Westerbork gegaan, om met het volgende uitgaande transport doorgestuurd te worden; de nijverheidsschool gaar voorlopig niet door; alle personen van de 2000-lijst (Stammliste) hebben een nieuwe kampkaart gekregen; de vrouw van Dr. Mannheim (en zoon) is nu ook in het kamp; de Hongaarse Rapsodie wordt gespeelt in de barak.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-02-21 Onderwerp: uitgaansverbod vanaf 19.00 uur. De mannen verblijven in hun barak en doden de tijd met schaken, dammen, kaarten, lezen en het herstellen van kleding. Er staat ook een grammofoon te draaien, Werner hoort zo af en toe de grappen van Snip en Snap; dank voor het pakket; Werner heeft al twee dagen buikloop, aan ritueel eten doet hij niet, dat is een kamphoofdstuk dat hij overslaat; De kinderen van het kindertehuis waar Estella werkt zijn in kamp Westerbork aangekomen. Binnen twee dagen brak er roodvonk in de barak uit. Je mag alleen op zes meter van de deur af staan. Werner heeft de groeten overgedragen voor alle meisjes die Stella kennen. De meisjes gaven de groeten terug. Ze waren bezig met het verstellen van hun kleding. De familie Hes is nog in barak 67, ook hier was roodvonk uitgebroken. Tot gisteren was deze barak nog gesperd. Nu was er echter difterie uitgebroken en is de barak weer voor een paar dagen ontoegankelijk (dus niet met het eerstvolgende transport mee); Werner heeft voor Stella gevraagd naar Louis Veerman. Hij stond niet op de lijst van barak 66; Stella's nicht Sara heeft Werner een brief geschreven om hem te bedanken voor de zorg van haar moeder Vogeltje; in de barak van Werner (21) worden Jiddische platen gedraaid, de barak is vol met Joden met baarden; de 20ste is het eerste transport met vakarbeiders naar kamp Vugt gegaan, met de zelfde trein zijn personen van Vught naar kamp Westerbork gegaan, om met het volgende uitgaande transport doorgestuurd te worden; de nijverheidsschool gaar voorlopig niet door; alle personen van de 2000-lijst (Stammliste) hebben een nieuwe kampkaart gekregen; de vrouw van Dr. Mannheim (en zoon) is nu ook in het kamp; de Hongaarse Rapsodie wordt gespeelt in de barak.

Brief van Werner Stertzenbach aan Stella Pach vanuit kamp Westerbork

Van: Moeder (Mina Polak-Hoogstraal)&nbsp; Aan: Polak, S.&nbsp; Plaats: Vught&nbsp; Datum:&nbsp;1943 Onderwerp: Teken van leven, beschrijving omstandigheden.

Van: Moeder (Mina Polak-Hoogstraal)&nbsp; Aan: Polak, S.&nbsp; Plaats: Vught&nbsp; Datum:&nbsp;1943 Onderwerp: Teken van leven, beschrijving omstandigheden.

Brief van Mina Polak-Hoogstraal aan haar zoon Salomon vanuit kamp Vught

Van: Jacobi-Fuldauer, Julia (moeder van Fia) Aan: Belterman, J. Datum: 1943-05-23 Plaats: Vught, station Onderwerp: Ze staat met haar man Leopold Jacobi op het perron van station Vught, wachtend op de trein die naar kamp Westerbork zal vertrekken. Ze wilde Fia niet mee hebben. Zij kon mooi bij Greet blijven. Ze weet niet of ze in Westerbork nog een kansje heeft om in de landbouw terecht te kunnen komen, anders gaan ze verder. Het viel hun hard van de kinderen te moeten scheiden. Ze doet een verzoek om veel pakjes naar Fia te sturen. Fia heeft haar bril verloren. Er worden alleen pakjes door Jan Belterman gestuurd. Oude buren laten het afweten, ook de oude werkgever van haar man, een boer. Haar man heeft behoefte aan tabak. Mochten ze al weg zijn een verzoek het pakje op te sturen naar Leo in barak 71 in kamp Westerbork…

Van: Jacobi-Fuldauer, Julia (moeder van Fia) Aan: Belterman, J. Datum: 1943-05-23 Plaats: Vught, station Onderwerp: Ze staat met haar man Leopold Jacobi op het perron van station Vught, wachtend op de trein die naar kamp Westerbork zal vertrekken. Ze wilde Fia niet mee hebben. Zij kon mooi bij Greet blijven. Ze weet niet of ze in Westerbork nog een kansje heeft om in de landbouw terecht te kunnen komen, anders gaan ze verder. Het viel hun hard van de kinderen te moeten scheiden. Ze doet een verzoek om veel pakjes naar Fia te sturen. Fia heeft haar bril verloren. Er worden alleen pakjes door Jan Belterman gestuurd. Oude buren laten het afweten, ook de oude werkgever van haar man, een boer. Haar man heeft behoefte aan tabak. Mochten ze al weg zijn een verzoek het pakje op te sturen naar Leo in barak 71 in kamp Westerbork…

Brief van Julia Jacobi-Fuldauer aan J. Belterman vanuit het station van Vught

Van: Moeder (Mina Polak-Hoogstraal)&nbsp; Aan: Polak, S.&nbsp; Plaats: Vught, kamp Datum: 1943-10-17&nbsp; Onderwerp: ziekte van vader, röntgenonderzoek heeft uitgewezen dat haar man longkanker heeft. Hij wordt in Vught goed verzorgt. Moeder hoort maar niet van haar zoon uit kamp Westerbork, terwijl vele berichten vanuit kamp Westerbork in Vught binnenkomen. Onder andere schrijft ze in haar brief dat ze aan personen die van Vught naar Westerbork worden gestuurd een berichtje meegeeft voor haar zoon, dat zijn vader ernstig ziek is. Mina heeft veel aan haar zoon Gerard, die ook in kamp Vught is. Vader heeft hem gevraagd als hij er niet meer is voor zijn moeder te zorgen.

Van: Moeder (Mina Polak-Hoogstraal)&nbsp; Aan: Polak, S.&nbsp; Plaats: Vught, kamp Datum: 1943-10-17&nbsp; Onderwerp: ziekte van vader, röntgenonderzoek heeft uitgewezen dat haar man longkanker heeft. Hij wordt in Vught goed verzorgt. Moeder hoort maar niet van haar zoon uit kamp Westerbork, terwijl vele berichten vanuit kamp Westerbork in Vught binnenkomen. Onder andere schrijft ze in haar brief dat ze aan personen die van Vught naar Westerbork worden gestuurd een berichtje meegeeft voor haar zoon, dat zijn vader ernstig ziek is. Mina heeft veel aan haar zoon Gerard, die ook in kamp Vught is. Vader heeft hem gevraagd als hij er niet meer is voor zijn moeder te zorgen.

Brief van Mina Polak-Hoogstraal aan Salomon Polak vanuit kamp Vught

Van: Bannet, Bennie Aan: de familie Smit-Koppelen Plaats: Rotterdam Datum: 1941-07-18 Onderwerp: vreugde dat er eindelijk weer een brief is binnengekomen; een deel van de brieven kwamen retour; aanpassen in oorlogstijd, er is grote schaarste…; schade enquête commissie…

Van: Bannet, Bennie Aan: de familie Smit-Koppelen Plaats: Rotterdam Datum: 1941-07-18 Onderwerp: vreugde dat er eindelijk weer een brief is binnengekomen; een deel van de brieven kwamen retour; aanpassen in oorlogstijd, er is grote schaarste…; schade enquête commissie…

Brief van Bennie Bannet aan de familie Smit vanuit Rotterdam

Voedselvoorziening kamp Westerbork

Ritueel eten kamp Westerbork

Plaatsen in kamp Westerbork

Woonoord Schattenberg

Van:&nbsp;mevrouw Cohen Aan: Heymans-Gans, R.C.&nbsp; Plaats: Arnhem&nbsp; Datum: 1944-07&nbsp; Onderwerp: beschrijving &nbsp;van de thuissituatie, een mislukte ontmoeting (Regina was werkzaam in Velp) en pakketpost.

Van:&nbsp;mevrouw Cohen Aan: Heymans-Gans, R.C.&nbsp; Plaats: Arnhem&nbsp; Datum: 1944-07&nbsp; Onderwerp: beschrijving &nbsp;van de thuissituatie, een mislukte ontmoeting (Regina was werkzaam in Velp) en pakketpost.

Brief van mevrouw Cohen aan Regina Gans vanuit Arnhem

Van: de Leeuw, M. Aan: de Mulder, P. Plaats: Westerbork, kamp, barak 83 Datum: 1943-05-03 Onderwerp: het gaat naar omstandigheden goed; Eveline is weer opgeknapt; behoefte aan een pakketje; Helena en Bernhard heeft Mozes niet meer gesproken; binnenkort op bezoek bij mevrouw Jacobi uit Zwolle…

Van: de Leeuw, M. Aan: de Mulder, P. Plaats: Westerbork, kamp, barak 83 Datum: 1943-05-03 Onderwerp: het gaat naar omstandigheden goed; Eveline is weer opgeknapt; behoefte aan een pakketje; Helena en Bernhard heeft Mozes niet meer gesproken; binnenkort op bezoek bij mevrouw Jacobi uit Zwolle…

Briefkaart van Moup (Mozes) de Leeuw aan familie vanuit kamp Westerbork

Van: Feldman-Kan, Lotte Ruth (via haar moeder) Aan: Feldman, T. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-08-10 Onderwerp: angstig hoe de veertien dagen weer zijn gevlogen (schrijfdag); hopelijk eindelijk een uitkomst (vrijlating); in barak 6 in plaats van drie twee zalen samengetrokken wegens gebrek aan personeel; er waren deze week niet veel opnames; het is heel warm in de barakken; moeder heeft weer last van haar ingewanden (nervositeit); zomerschoenen zijn door, ze kunnen in het kamp niet meer gemaakt worden; ze had gedacht deze niet meer nodig te hebben; ze probeert schoen in het kamp te krijgen; …

Van: Feldman-Kan, Lotte Ruth (via haar moeder) Aan: Feldman, T. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-08-10 Onderwerp: angstig hoe de veertien dagen weer zijn gevlogen (schrijfdag); hopelijk eindelijk een uitkomst (vrijlating); in barak 6 in plaats van drie twee zalen samengetrokken wegens gebrek aan personeel; er waren deze week niet veel opnames; het is heel warm in de barakken; moeder heeft weer last van haar ingewanden (nervositeit); zomerschoenen zijn door, ze kunnen in het kamp niet meer gemaakt worden; ze had gedacht deze niet meer nodig te hebben; ze probeert schoen in het kamp te krijgen; …

Brief van Schoontje de Leeuw aan kinderen en kleinkinderen vanuit de trein

Personen