In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Ibertus (Bert) Magnus is het tweede kind en de enige zoon van Noach Magnus (geb. 1886 te Emmen) en Roosje Jakobs (geboren 1893 te Emmen). De vader van Noach is koopman en dat beroep gaat Noach ook uitoefenen. Hij trouwt op 17 november 1915 met Roosje Jakobs, dochter van koopman Israël Jakobs en Betje Levie.In het gezin worden – behalve Bert – twee meisjes geboren: Henriëtte in 1916 en Nanny Sari Louise in 1928.&nbsp; Noach en Roosje (Ro) drijven in Emmen de mode-en stoffenwinkel “Weduwe ter Brink”. Na de geboorte van Bert verhuist het gezin naar Delfzijl. Hier wonen ze tot 23 april 1925. Op die datum wordt het gezin ingeschreven in Groningen. Zij wonen eerst aan de Heerestraat (no. 101a); na twee jaar wordt verhuisd naar de Westerkade (no.13); weer twee jaar later vindt de verhuizing plaats naar de Wassenberghstraat (no. 28) en tenslotte wordt op 24 april 1939 het huis aan de Kraneweg (no.75) betrokken. Bert ontwikkelt zich als een sociale en zeer muzikale jongeman. Hij kan goed leren en wordt leerling aan de Handels-HBS (tegenwoordig het Werkmancollege) aan de Nieuwe Sint Jansstraat. Op deze HBS is op 26 maart 1930 het schoolorkest The Plus Fours* Dancing and Flirting Band opgericht. Bert speelt al op 16-jarige leeftijd (eind 1933) een leidende rol in de band. Hij is daar saxofonist (tenorist) en ontwikkelt zich volgens toenmalige medespelers (zie het boek Ruige dagen, 70 jaar jazz in Groningen) tot de beste solist uit de geschiedenis van The Plus Fours. Er wordt veel muziek gemaakt: op dansmiddagen en –avonden van de dansleraar S. van Stratum, maar vooral op schoolfeestjes. Tussen de band van het gymnasium (The Jazzing Classics) en die van de HBS is sprake van een enorme rivaliteit: jazz leeft! Bert woont tussen december 1936 en 5 februari 1938 in Amsterdam (Zuider Amstellaan 213 hs; tegenwoordig Rooseveltlaan) en werkt daar bij de confectiefabriek Hollandia- Kattenburg als handelsagent in textiel. Het verhindert hem niet om de muzikale spil te zijn en te blijven van The Plus Fours. Hij is zeer aimabel en zit volgens zijn zuster Sari altijd vol verhalen die hij met veel humor aan “troepen kleine kinderen” vertelt. Zij en haar leeftijdsgenootjes genieten altijd zeer van Berts aanwezigheid en zijn opgewektheid. Eigenlijk lacht het leven Bert toe tot de inval van Nazi-Duitsland in Nederland in mei 1940. Het leven van het joodse gezin Magnus komt onder zware druk te staan. Vader Magnus is zich zeer wel bewust van de gevaren die de Joden te duchten hebben van de Nazi’s en hij raadt anderen aan onder te duiken.&nbsp;In 1941 speelt Bert (naar wat later bleek) voor het laatst met The Plus Fours. Op zondagmiddag 2 november 1941 is hij per trein op weg naar Assen waar zijn oom een zaak in textiel heeft. In de trein wordt gesproken over de oorlogstoestand en Bert steekt zijn afkeer van Hitler en de met hem heulende Nederlanders niet onder stoelen of banken. In de coupé zit een uit Assen afkomstige Gestapo-spion. Deze volgt Bert ongemerkt in Assen naar de winkel van zijn oom en de Sicherheitsdienst (SD) komt even later om Bert te arresteren. Hij wordt gevangen gezet in de gevangenis van Assen. Hij mag één maal per week een brief naar huis schrijven, waarin hij zijn best doet om de moed erin te houden en zijn familie niet onnodig te verontrusten. Pogingen van zijn ouders om Bert vrij te krijgen, lopen- ondanks toezeggingen van de SS-er Lehnhoff te Groningen – op niets uit. Ook lukt het hun niet om hem nog een keer te zien, hoewel hij met dat doel half januari 1942 is overgebracht naar het politiebureau in Groningen. Bert wordt door Lehnhoff persoonlijk met de auto naar Leer (Dld) gebracht en vandaaruit wordt hij op transport gesteld naar het concentratiekamp Buchenwald bij Weimar. Bert bezwijkt op 25 maart 1942 aan dysenterie in Buchenwald. Op 1 april 1942 is hij aldaar gecremeerd. Bron: https://www.stolpersteineschilderswijkgroningen.nl/slachtoffers-in-de-schilderswijk/kraneweg/kraneweg-75/

Klaveren, van, dhr. Dienstwoningen in het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp; Kamp Westerbork, 1941. Een beeld van de drie dienstwoningen, twee onder een kap.

Klaveren, van, dhr. Dienstwoningen in het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp; Kamp Westerbork, 1941. Een beeld van de drie dienstwoningen, twee onder een kap.

van drie dienstwoningen op een rij in 1941

Van: Houtvester Assen&nbsp; Aan: Directeur Staatsbosbeheer&nbsp; Plaats: Assen&nbsp; Datum: 1949-12-27&nbsp; Onderwerp: in gebruik geven van kamp Schattenberg aan het Ministerie van Oorlog.

Van: Houtvester Assen&nbsp; Aan: Directeur Staatsbosbeheer&nbsp; Plaats: Assen&nbsp; Datum: 1949-12-27&nbsp; Onderwerp: in gebruik geven van kamp Schattenberg aan het Ministerie van Oorlog.

Brief van Houtvester Assen aan de directeur van Staatsbosbeheer

Salomon Samuel van Lier, zijn vrouw Hanna uit Scheveningen, Jakob Franschman, zijn vrouw Celine en zijn schoonzus Henriette Meijer uit Amsterdam en de Nederlander Hartog Rood, die in Brussel had gewoond, werden op 21 augustus 1942 in het Franse grensstation Givet gearresteerd "bij een poging met valse identiteitskaarten België illegaal te verlaten". De zes werden de dag daarop naar Mechelen gebracht en met het zesde konvooi naar Auschwitz gedeporteerd.

Barakken na de grote brand. Plaats: woonoord Schattenberg Datum: 1958 Bij deze brand gingen de barakken met de nummers 60, 61 en 62 geheel verloren en barak 63 voor een gedeelte.&nbsp; Familie Batawangi kijkt naar de restanten van bewonersbarak 60. De familie is na de brand verhuisd naar Wierden.

Barakken na de grote brand. Plaats: woonoord Schattenberg Datum: 1958 Bij deze brand gingen de barakken met de nummers 60, 61 en 62 geheel verloren en barak 63 voor een gedeelte.&nbsp; Familie Batawangi kijkt naar de restanten van bewonersbarak 60. De familie is na de brand verhuisd naar Wierden.

Foto van de familie Batawangi kijkend naar de restanten van barak 60 na de grote brand van 1958

Van: Amstleven N.V. Amsterdamsche Maatschappij van Levensverzekeringen Plaats: Amsterdam Datum: maart 1948 Ontvangen van de Vereeniging het Zendingsbureau te Oegstgeest de somma van F. 175,-

Van: Amstleven N.V. Amsterdamsche Maatschappij van Levensverzekeringen Plaats: Amsterdam Datum: maart 1948 Ontvangen van de Vereeniging het Zendingsbureau te Oegstgeest de somma van F. 175,-

Ontvangstbewijs van de Vereeniging het Zendingsbureau

Kaart voor het verkrijgen van levensmiddelen voor 7 dagen &nbsp;in Leipzig.

Kaart voor het verkrijgen van levensmiddelen voor 7 dagen &nbsp;in Leipzig.

Kaart voor het verkrijgen van levensmiddelen voor 7 dagen in Leipzig

Vervoersbewijs voor 8 ritten met het openbaar vervoer in Leipzig.&nbsp;

Vervoersbewijs voor 8 ritten met het openbaar vervoer in Leipzig.&nbsp;

Vervoersbewijs voor 8 ritten met het openbaar vervoer in Leipzig

Van: Pinkhof, Jiska Aan: Hoogland, Nel Plaats: Amsterdam Datum: 1941 Onderwerp: Jiska hoopt dat nel niet boos is dat ze en tijd niet geschreven heeft; ze heeft vakantie, ze is vaak bij een nichtje; vlakbij is een zwembad, maar daar hebben ze niets aan; over school en tiendelige breuken; pas na de vakantie krijgt ze pas haar rapport…

Van: Pinkhof, Jiska Aan: Hoogland, Nel Plaats: Amsterdam Datum: 1941 Onderwerp: Jiska hoopt dat nel niet boos is dat ze en tijd niet geschreven heeft; ze heeft vakantie, ze is vaak bij een nichtje; vlakbij is een zwembad, maar daar hebben ze niets aan; over school en tiendelige breuken; pas na de vakantie krijgt ze pas haar rapport…

Brief van Jiska Pinkhof aan Nel Hoogland vanuit Amsterdam

Barak. Een barak (van binnen gefotografeerd), die nog niet gemeubileerd is. Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork. Kamp Westerbork, 1939. Achter op de foto staat: 'Interieur 'C' barak, slaapzaal, VL.kamp'.

Barak. Een barak (van binnen gefotografeerd), die nog niet gemeubileerd is. Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork. Kamp Westerbork, 1939. Achter op de foto staat: 'Interieur 'C' barak, slaapzaal, VL.kamp'.

van een lege slaapzaal van een C-barak