In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Gedicht Zu Westerbork im Waisenhaus (weeshuis) Datum: 1944-08-31 Met een tekening geïllustreerd Blz.: 2

Gedicht Zu Westerbork im Waisenhaus (weeshuis) Datum: 1944-08-31 Met een tekening geïllustreerd Blz.: 2

Gedicht 'Zu Westerbork im Waisenhaus'

Van: Polak-van Gelder, Vera Aan: Gelder, van, L., Fam. Plaats: Birkenau, kamp, blok 19 Datum: 1942-11/12 Onderwerp: omstandigheden, weersomstandigheden (zeer koud), groeten In Duits geschreven, met stempel Z + bijbehorende enveloppe (6738-33).

Van: Polak-van Gelder, Vera Aan: Gelder, van, L., Fam. Plaats: Birkenau, kamp, blok 19 Datum: 1942-11/12 Onderwerp: omstandigheden, weersomstandigheden (zeer koud), groeten In Duits geschreven, met stempel Z + bijbehorende enveloppe (6738-33).

Brief van Vera Polak-van Gelder aan de familie van Gelder vanuit Auschwitz-Birkenau

Klara Borstel-Engelsman, geboren op 30 april 1842 te Amsterdam, was met haar 102 jaar het oudste slachtoffer van de Holocaust in Nederland. &nbsp;Ze was de dochter van Salomon Abraham Engelsman en Saartje Hartog Cosman. Op de datum van aangifte van de geboorte (2 mei 1842) was haar vader 22 jaar en had volgens de geboorteakte geen beroep. Ze woonden toen aan het Markenhofje, Kanton 1, No. 4 in Amsterdam. Klara Engelsman trad in het huwelijk op 24 mei 1865 te Amsterdam met Daniel Borstel. Zij was toen 23 jaar en dienstbode van beroep. Daniel Borstel (geboren op 20 mei 1842 te Amsterdam) was toen 23 jaar en werkte als sjouwerman. Daniel Borstel is op 76 jarige leeftijd overleden op 9 juli 1918 te Amsterdam, het echtpaar had geen kinderen. In 1941 woont de oude dame in in het pension van de familie Morpurgo op het Jonas Daniel Meijerplein 18, 2 hoog, waar ze in 1942 haar 100e verjaardag viert. Het Joodsch Weekblad schrijft op &nbsp;8 mei 1942: ‘De oude dame, die nog flink bij de hand is – ze speelt nog haar partijtje domino, praat graag met haar mede-pensiongasten, wandelt nu en dan als het weer er geschikt voor is en heeft nog nooit een bril gedragen – werd op haar eeuwfeest flink in de bloemetjes gezet.’ Klara Borstel-Engelsman is op 15 maart 1944 vanaf het adres Weesperplein 1 aangekomen in kamp Westerbork, waar zij werd verpleegd in barak 5 (het kampziekenhuis). Op 4 september 1944 werd zij op een brancard naar de trein gebracht, die naar Theresienstadt ging. &nbsp;Haar naam staat op de transportlijst van Theresienstadt naar Auschwitz, &nbsp;maar waarschijnlijk is zij vóór dat transport in Theresienstadt overleden. Toen mevrouw Klara Borstel-Engelsman 102 jaar oud werd, was zij de op een na oudste ingezetene van Nederland. Alleen mevrouw Petronella Elisabet Herfst-Braams uit Rotterdam was nog ouder. Zij werd geboren op 8 december 1841 te Amsterdam en zij overleed op 106 jarige leeftijd op 29 juni 1948 te Rotterdam.&nbsp;

Prikkeldraad&nbsp; getekend door: Metz-Baumgarten, Herta Plaats: Theresienstadt Datum: 1944-1945&nbsp; Prikkeldraad met op de achtergrond een fietser&nbsp; Uitzicht op de weg van Bohuçevitze

Prikkeldraad&nbsp; getekend door: Metz-Baumgarten, Herta Plaats: Theresienstadt Datum: 1944-1945&nbsp; Prikkeldraad met op de achtergrond een fietser&nbsp; Uitzicht op de weg van Bohuçevitze

Tekening van Herta Metz-Baumgarten in Theresienstadt

Lagerbefehl No. 86&nbsp; Datum: 1944-08-03&nbsp; Vermeerdering van arbeidskrachten en verhoging der arbeidsprestaties; opheffing toneel/orkest. Blz.: 3

Lagerbefehl No. 86&nbsp; Datum: 1944-08-03&nbsp; Vermeerdering van arbeidskrachten en verhoging der arbeidsprestaties; opheffing toneel/orkest. Blz.: 3

Lagerbefehl No. 86

Louise was een dochter van Louis Warendorf (1872-1929) en Charlotte Elias (1874-1910). Zij trouwde op 19 september 1922 in Utrecht met Willem Gerard de Haas (1891) en scheidde van hem op 14 oktober 1926. Na de scheiding werd Louise leerling-verpleegster in het Wilhelmina Gasthuis in Amsterdam. In 1928 leerde zij Gerhardus Bohlander (1894-1971) kennen. Gerhardus werd in Amsterdam geboren als zoon van Gerhardus Anthonius Bohlander en Johanna Henrika Olsen. Hij was toen gehuwd met Maria Wilhelmina Kemner met wie hij drie kinderen had gekregen. Bohlander werd verliefd op Louise een besloot van zijn echtgenote te scheiden. Deze scheiding vond plaats op 13 augustus 1928. Wat Gerhardus en Louise ook nog bij elkaar bracht was dat zij beiden communist waren en een groot bewonderaar van de Sovjet-Unie en zijn leiders. Beiden waren in die jaren lid van de C.P.H. (Communistische Partij Holland) de voorloper van de C.P.N. Op 6 februari 1929 is Louise met Gerhardus gaan samenwonen in de Jan Pieter Heijestraat in Amsterdam. Zij kregen twee kinderen: Wera Bohlander (1929-2007) en Pjotr Bohlander (1931-1933). Het is niet bekend of Bohlander met Louise getrouwd is geweest. Als ze dat wel waren heeft dat huwelijk zeker niet in Amsterdam plaats gevonden.&nbsp; Hun bewondering voor de Sovjet-Unie was zo groot dat Gerhardus en Louise besloten om in dat land te gaan wonen. In 1932 vetrokken zij met de kleine Wera naar Rusland. Na enige tijd in Moskou gewoond te hebben verhuisde het gezin naar Charkov. In die plaats werd Gerhardus transportleider. Dochter Wera kreeg na verloop van tijd polio en omdat er in Rusland geen adequate behandeling mogelijk was keerden Louise en haar dochter terug naar Amsterdam. Wera werd lange tijd in het Wilhelmina Gasthuis verpleegd. De verpleging en behandeling kon echter niet verhinderen dat Wera haar leven lang veel last heeft ondervonden van deze ziekte. In 1935 keerden Louise en Wera terug naar Charkov. De relatie tussen Gerhardus en Louise was ondertussen niet meer goed en het paar besloot separaat van elkaar te gaan wonen. Wera bleef bij haar moeder die een baan in het plaatselijk ziekenhuis van Charkov had gevonden. Bij het uitbreken van de oorlog tussen Duitsland en de Sovjet Unie – op 22 juni 1941 – woonde het gezin nog in Charlov. Omdat zij ondertussen het Communistisch regime waren gaan haten zagen zij de Duitse troepen als bevrijders. Deze oorlog dreef Gerhardus en Louise weer naar elkaar toe en ze besloten weer samen te gaan wonen. Na de bezetting moesten alle niet-Russen zich melden. Hen werd de keus gegeven; of werken als tolk voor de Feldgendarmerie of verplichte tewerkstelling in Duitsland. Dat laatste was voor de Joodse Louise geen optie. Een jaar later, op 21 september 1942 – de Duitsers waren er ondertussen achter gekomen dat Louise een vol-Joodse vrouw was – werden Gerhardus en Louise gearresteerd. Gerhardus werd ervan beschuldigd dat hij Joden had gehuisvest. Wera (als half-Joodse), ondertussen 12 jaar oud, werd echter niet opgepakt. Zij bleef alleen achter in de ouderlijke woning. Gelukkig voor haar hielpen haar buren haar zoveel mogelijk maar zij zwierf ook heel veel op haar krukken door de stad. Wera mocht haar moeder, die in de Polizeigefängnis in cel 47 zat opgesloten, niet bezoeken. Wel mocht zij regelmatig schoon goed brengen en het vuile goed, dat vaak onder het bloed zat, mee terug nemen. Op een dag liep Wera weer door de straat waar Louise gevangen zat. Opeens zag ze haar moeder die er vreselijk uitzag. Haar schoenen waren stuk en met touwtjes bij elkaar gebonden. Wera riep zo hard als ze kon haar moeder die opkeek en haar ook zag. Wera verklaarde…’ik zal dat nooit vergeten zo intens droevig keek ze naar me en ze riep: ‘Hou je taai hoor, toeleke’. Zo noemde ze mij’. Aan de Duitse wachtpost vroeg zij die dag waar haar moeder bleef. Als antwoord kreeg ze te horen …’het heeft geen zin meer om op haar te wachten’.&nbsp; Gerhardus Bohlander werd gedeporteerd naar verscheidene Duitse concentratiekampen (Gross Rosen, Reichenau, Nordhausen, Dora en Ravensbrück) maar overleefde de ontberingen. Na zijn terugkeer in Nederland, op 19 juni 1945, nam hij weer contact op met zijn eerste vrouw met wie hij na enige tijd opnieuw in het huwelijk trad. Ook Wera – zij had de oorlog overleefd en woonde in Moskou – kwam bij dit gezin wonen. Haar stiefmoeder accepteerde haar echter niet en Wera besloot toen zij oud genoeg was om uit het huis te vertrekken. Wanneer zij in het huwelijk trad met de weduwnaar Bertus van Colle (1924) is niet bekend. Wel is bekend dat zij in 1953 bij hem introk op het adres Ambonstraat 9-hs. Bertus was taxichauffeur en Wera werkte als telefoniste bij de Gemeentelijke Geneeskundige- en Gezondheidsdienst aan de Nieuwe Achtergracht 100. Wera overleed op 3 maart 2007.

Fotokopie van de brief 'Ergens in Nederland'&nbsp; Datum: 1942 Onderwerp: viering verjaardag Bob; chaos in de oktoberdagen van 1942; binnenkomende en uitgaande transporten tekeningen Leo Kok.

Fotokopie van de brief 'Ergens in Nederland'&nbsp; Datum: 1942 Onderwerp: viering verjaardag Bob; chaos in de oktoberdagen van 1942; binnenkomende en uitgaande transporten tekeningen Leo Kok.

Brief geschreven door Bob Cahen met de titel 'Ergens in Nederland'

Kaartje met opschrift: Heute Baden 11.45

Badkaart in kamp Westerbork

Plaatsen in kamp Westerbork

Barak 81

Lijst met 268 namen&nbsp; Vermeld wordt naam; voornamen; geboortedatum; geboorteplaats en nationaliteit. Vermoedelijk lijst met namen van omgekomen Joden uit de gemeente Winschoten.&nbsp;&nbsp;

Lijst met 268 namen&nbsp; Vermeld wordt naam; voornamen; geboortedatum; geboorteplaats en nationaliteit. Vermoedelijk lijst met namen van omgekomen Joden uit de gemeente Winschoten.&nbsp;&nbsp;

Lijst met namen van vermoorde Joden uit Winschoten

Van: Cohen, L. Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: augustus in Westerbork Uit: Ad Interim van aug. 1945

Van: Cohen, L. Plaats: Westerbork, kamp Onderwerp: augustus in Westerbork Uit: Ad Interim van aug. 1945

van Levie Meents om zich buiten zijn barak te begeven in kamp Westerbork

Personen