In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Dit verhaal werd opgetekend door conservator Guido Abuys. Meer over de familie Enthoven is te vinden in het boek Kroniek van het geslacht Enthoven (Zutphen 1991).&nbsp;

Het is 23 mei 1945. Henriette Enthoven-van Lier schrijft vanuit Mont Pèlerin in Zwitserland een brief aan haar familie, waarin ze terugkijkt naar het transport van kamp Westerbork naar Theresienstadt en haar aankomst in dit getto.

"Ik werd met enige kennissen in een bananenwagen gestopt..."

Gerdien Verschoor was tussen 2019 en 2022 de directeur van Herinneringscentrum Kamp Westerbork. Dit verhaal publiceerde zij op haar <a href="https://gerdienverschoor.wordpress.com/2019/02/07/het-treinbord/#more-3294">eigen website</a>.

Het moet ergens in de jaren negentig geweest zijn: het was na de Wende en ik werkte bij de Nederlandse Ambassade in Warschau. Alles in Polen veranderde. Als attaché voor pers- en culturele zaken richtte ik me niet alleen op pers en cultuur, maar ook op de historische en maatschappelijke onderwerpen die in die periode actueel waren. Vele musea en historische instituten maakten een transitie door: nu Polen het communisme van zich had afgeschud, konden vele verhalen eindelijk op een andere manier verteld worden.

Het treinbord

Dit verhaal, geschreven door conservator Guido Abuys, werd in 2018 als column gepubliceerd op de website van het Herinneringscentrum Kamp Westerbork.&nbsp;

Een houten beeldje van een jongen van een jaar of twaalf, gekleed in een blouse, korte broek, hoge sokken en wandelschoenen. Op het voetstuk zijn de initialen E.B. ingekrast en is het jaar 1941 duidelijk zichtbaar. Het beeldje zou geschonken zijn aan Jacques Schol, directeur van het Centraal Vluchtelingenkamp Westerbork.&nbsp;

Een jongen vereeuwigd in hout

In juni 2025 verscheen Sprekende stenen. Stolpersteine in Zwolle, een publicatie waarin de verhalen van Joodse inwoners van Zwolle worden belicht. Ook voor het gezin Caneel, dat voor hun deportatie aan de Vispoortenplas 10 woonde, zijn struikelstenen gelegd.&nbsp;

Carolina Caneel-Bamberg, haar man Salomon Caneel en hun zoontje Mozes “Max” Caneel werden begin oktober 1942 vanuit Zwolle naar kamp Westerbork gebracht. Het was in die dagen overvol in het kamp: door de ontruiming van de Joodse werkkampen en de razzia’s waarbij de familieleden van de Joodse dwangarbeiders werden opgehaald, kwamen er zo’n 12.000 personen naar het kamp. In een brief aan vriendin Janny Bosman schrijft Carolina over de chaotische situatie en de onwetendheid over hun verdere lot. Ook vraagt ze om een paar hoge schoenen of laarsjes in maat 26 voor zoontje Max en een stel dekens, want die zijn ze inmiddels kwijtgeraakt.&nbsp;

"Onze Max is een reuzelieve schat..."

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina vind je een overzicht van verhalen over kamp Westerbork. Zo kun je meer te weten komen over personen die in het kamp gevangen zaten of over objecten uit onze collecties. Ook bieden we themaverhalen aan en laten we zien welke locaties in Nederland, direct of indirect, een verbinding hebben met kamp Westerbork. 

Verhalen

Gemmeker, A.K. (links) in gesprek met Aus der Funten (rechts) ten tijden van het Germaanse Joelfeest.&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-12-19

Gemmeker, A.K. (links) in gesprek met Aus der Funten (rechts) ten tijden van het Germaanse Joelfeest.&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1942-12-19

Foto van A.K. Gemmeker en Ferdinand Aus der Funten tijdens het Joelfeest in kamp Westerbork

Plaatsen in kamp Westerbork

Barak 71

Arbeidskaart. Arbeidskaart van Cohen, Leon, A. Kamp Westerbork, 1944-01-13. Voorzijde arbeitskarte met de volgende vermeldingen: geb. 1898-11-21, groep O.D. DB3 Dienst wechselnd, 1944-10-06.

Arbeidskaart. Arbeidskaart van Cohen, Leon, A. Kamp Westerbork, 1944-01-13. Voorzijde arbeitskarte met de volgende vermeldingen: geb. 1898-11-21, groep O.D. DB3 Dienst wechselnd, 1944-10-06.

Arbeitskarte L.A. Cohen

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-06-14 Onderwerp: 2de Pinksterdag, een gewone werkdag in kamp Westerbork, Werner leest de brieven van Stella nog eens door, de meeste vernietigd hij, een enkele waar belangrijke dingen instaan bewaard hij; In Westerbork wordt naast de grootste misère en ellende toch nog een leven geleefd, dat in sommige opzichten Amsterdam voorbij is. Jacob (Hijman) en zijn vrouw ontmoet. Zij is blij hier te zijn; In Westerbork zijn de concerten weer begonnen in de Grote Zaal; sterilisatie gemengd-gehuwden, morgen moeten zij kiezen voor het een of het ander (deportatie); geruchten dat er enkele weken geen trein meer zou vertrekken, toch kwam er vanmorgen een goederentrein. De trein vertrok spoedig weer, het was een vergissing; de naar Amersfoort vertrokken (buitenlanders) zijn weer teruggekomen; er wordt gezegd dat de gevangenen in Vught en Barneveld ook naar kamp Westerbork zullen worden overgebracht; er worden nieuwe barrakken gebouw, Westerbork zal ook een werkkamp worden; over de relatie tussen Werner en Stella; wat Werner over Vught hoorde is juist, alle kinderen zijn uit Vught vertrokken, velen zijn doorgestuurd, een gedeelte ligt in het ziekenhuis van kamp Westerbork; Werner hoopt dat Stella niet als strafgeval in kamp Westerbork zou terecht komen. in dat geval zou hij niets kunnen doen; Rosa Eva Pool, een goede kennis van Werner schijnt de familie Pach al lang te kennen; met mevrouw Mahler gaat het behoorlijk, Werner ziet haar niet meer zo vaak als vroeger, van haar man is nog niets gehoord.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-06-14 Onderwerp: 2de Pinksterdag, een gewone werkdag in kamp Westerbork, Werner leest de brieven van Stella nog eens door, de meeste vernietigd hij, een enkele waar belangrijke dingen instaan bewaard hij; In Westerbork wordt naast de grootste misère en ellende toch nog een leven geleefd, dat in sommige opzichten Amsterdam voorbij is. Jacob (Hijman) en zijn vrouw ontmoet. Zij is blij hier te zijn; In Westerbork zijn de concerten weer begonnen in de Grote Zaal; sterilisatie gemengd-gehuwden, morgen moeten zij kiezen voor het een of het ander (deportatie); geruchten dat er enkele weken geen trein meer zou vertrekken, toch kwam er vanmorgen een goederentrein. De trein vertrok spoedig weer, het was een vergissing; de naar Amersfoort vertrokken (buitenlanders) zijn weer teruggekomen; er wordt gezegd dat de gevangenen in Vught en Barneveld ook naar kamp Westerbork zullen worden overgebracht; er worden nieuwe barrakken gebouw, Westerbork zal ook een werkkamp worden; over de relatie tussen Werner en Stella; wat Werner over Vught hoorde is juist, alle kinderen zijn uit Vught vertrokken, velen zijn doorgestuurd, een gedeelte ligt in het ziekenhuis van kamp Westerbork; Werner hoopt dat Stella niet als strafgeval in kamp Westerbork zou terecht komen. in dat geval zou hij niets kunnen doen; Rosa Eva Pool, een goede kennis van Werner schijnt de familie Pach al lang te kennen; met mevrouw Mahler gaat het behoorlijk, Werner ziet haar niet meer zo vaak als vroeger, van haar man is nog niets gehoord.

Brief van Werner Stertzenbach aan Stella Pach vanuit kamp Westerbork

Van: Vader Aan: Cohen, Lien Plaats: Groningen Datum: 1936-12-28 Onderwerp: Hij spreekt de hoop uit dat Lien, zijn dochter, weer in Amsterdam is en weer aan het werk is.

Van: Vader Aan: Cohen, Lien Plaats: Groningen Datum: 1936-12-28 Onderwerp: Hij spreekt de hoop uit dat Lien, zijn dochter, weer in Amsterdam is en weer aan het werk is.

van vader (Nathan) aan Lien (Sara) Cohen vanuit Groningen

Ontspanning kamp Westerbork

Bibliotheek kamp Westerbork

Van: Praag, van, Alice Aan: Plaats: Westerbork, kamp, barak 85 Datum: 1943/1944 Onderwerp: schrijfdag, weersomstandigheden, ondertrouw en barakleven.

Van: Praag, van, Alice Aan: Plaats: Westerbork, kamp, barak 85 Datum: 1943/1944 Onderwerp: schrijfdag, weersomstandigheden, ondertrouw en barakleven.

Brief van Alice van Praag vanuit kamp Westerbork

Stamboom van de familie van Lotte Ruth Kan

Stamboom van de familie van Lotte Ruth Kan

Oproep Aan: Cohen, Jules Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-02-14 Hij moet zich onmiddellijk bij de Antragstelle, barak 34, melden.

Oproep Aan: Cohen, Jules Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-02-14 Hij moet zich onmiddellijk bij de Antragstelle, barak 34, melden.

Oproep voor Jules Cohen

Specifieke groepen kampbewoners

Groep Onbekende Kinderen

Lagersonderbefehl&nbsp; Datum: 1943-08-12&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Onderwerp: organisatie, benoeming van een eerste dienstleider.

Lagersonderbefehl&nbsp; Datum: 1943-08-12&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Onderwerp: organisatie, benoeming van een eerste dienstleider.

over de organisatie en de benoeming van een eerste dienstleider

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-04-21 Onderwerp: over de collega van Stella, Mathilda Spitz; verschillende vrienden ziek; van J. nog niets gehoord en mevrouw Mahler kreeg kokend water op haar voet. Werner moet veel overwerken en is 's avonds doodmoe; groeten van de ouders van Lies(beth) van Weezel; Werner is bang dat als hun poging om op de Barneveld-lijst te komen niet zal lukken zij het volgend transport mee moeten gaan (wat ook gebeurd); de Solomons bevinden zich in barak 73 en niet in 62. Voortaan een geboortedatum bij de naam zetten, anders is het onmogelijk om iemand in het kamp terug te vinden; een pakje voor Mathilda en nog een brief van haar voor Stella.

Van: Stertzenbach, Werner Aan: Stella Plaats: Westerbork, Kamp Datum: 1943-04-21 Onderwerp: over de collega van Stella, Mathilda Spitz; verschillende vrienden ziek; van J. nog niets gehoord en mevrouw Mahler kreeg kokend water op haar voet. Werner moet veel overwerken en is 's avonds doodmoe; groeten van de ouders van Lies(beth) van Weezel; Werner is bang dat als hun poging om op de Barneveld-lijst te komen niet zal lukken zij het volgend transport mee moeten gaan (wat ook gebeurd); de Solomons bevinden zich in barak 73 en niet in 62. Voortaan een geboortedatum bij de naam zetten, anders is het onmogelijk om iemand in het kamp terug te vinden; een pakje voor Mathilda en nog een brief van haar voor Stella.

Gebeurtenissen kamp Westerbork

Sterilisatie-actie kamp Westerbork

Proces-Verbaal Opgemaakt door Politie te kamp Westerbork Datum: 1945-04-18 Betreft aangifte vermissing van een persoonsbewijs

Proces-Verbaal Opgemaakt door Politie te kamp Westerbork Datum: 1945-04-18 Betreft aangifte vermissing van een persoonsbewijs

Proces-verbaal over de identiteit en achtergrond van Jeanette Gerritse-Kwetser

Gedicht getiteld: Witterveld&nbsp; Geschreven door Poortman, J. in het Drents&nbsp; Over de executie van 10 verzetsstrijders

Gedicht getiteld: Witterveld&nbsp; Geschreven door Poortman, J. in het Drents&nbsp; Over de executie van 10 verzetsstrijders

over de 10 gefusilleerde verzetsstrijders

Van: Kockx, Th Aan:&nbsp;Buijvoets, G.J.&nbsp; Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-05-25 Onderwerp: algemene order voor het personeel en daarbij behorende schema's; postbehandeling en archief; functionarissen; magazijn; schema briefindeling; organisatieschema en een lijst met de namen van de voornaamste functionarissen, waaronder een aantal oud-kampgevangenen (Joods).

Van: Kockx, Th Aan:&nbsp;Buijvoets, G.J.&nbsp; Plaats: Westerbork, Interneringskamp Datum: 1945-05-25 Onderwerp: algemene order voor het personeel en daarbij behorende schema's; postbehandeling en archief; functionarissen; magazijn; schema briefindeling; organisatieschema en een lijst met de namen van de voornaamste functionarissen, waaronder een aantal oud-kampgevangenen (Joods).

Order (algemeen) nummer 1 voor het personeel van het Interneringskamp Westerbork

Strookje in verband met het Chanoekafeest in Lager Westerbork.&nbsp; December 1944&nbsp; Bijz.: Door Löwenhardt, W. getekend. Met handtekeningen van verschillende kampgevangenen.

Strookje in verband met het Chanoekafeest in Lager Westerbork.&nbsp; December 1944&nbsp; Bijz.: Door Löwenhardt, W. getekend. Met handtekeningen van verschillende kampgevangenen.

Tekening in verband met Chanoeka in kamp Westerbork

1940

Augustus 1940

Van: Büro Wachtel, W., Dr.&nbsp; Aan: Polak, S.&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1943-11-15&nbsp; Onderwerp: Bericht over familie.

Van: Büro Wachtel, W., Dr.&nbsp; Aan: Polak, S.&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Datum: 1943-11-15&nbsp; Onderwerp: Bericht over familie.

Brief Büro Wachtel aan Salomon Polak vanuit kamp Westerbork

Mededeling&nbsp; Datum: 1943-12-16&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Onderwerp: correspondentie naar Theresienstadt.

Mededeling&nbsp; Datum: 1943-12-16&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp&nbsp; Onderwerp: correspondentie naar Theresienstadt.

Mededeling over correspondentie naar Theresienstadt

Van: Acohen, H.B. Aan: Lohman (n), familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-07-01 Onderwerp: pakketpost. Opmerking: ‘gelieve ommezijde volledig in te vullen, pakketnummer, baraknummer en datum van verzending ontbreken’.

Van: Acohen, H.B. Aan: Lohman (n), familie Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1943-07-01 Onderwerp: pakketpost. Opmerking: ‘gelieve ommezijde volledig in te vullen, pakketnummer, baraknummer en datum van verzending ontbreken’.

Bericht van ontvangst van een pakket van H.B. Acohen vanuit kamp Westerbork

Van: Snoek, Hermine Aan: Elffers, M.C., Mevr. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-12 Onderwerp: schrijfdag; gezondheid; uitwisseling (Austausch) Op Lager Westerbork briefpapier Er gaan in die tijd geruchten dat kamp Westerbork een uitwisselings-kamp wordt.

Van: Snoek, Hermine Aan: Elffers, M.C., Mevr. Plaats: Westerbork, kamp Datum: 1944-12 Onderwerp: schrijfdag; gezondheid; uitwisseling (Austausch) Op Lager Westerbork briefpapier Er gaan in die tijd geruchten dat kamp Westerbork een uitwisselings-kamp wordt.

Brief van Hermine Snoek aan M.C. Elffers vanuit kamp Westerbork

Van: Houtvester in de houtvesterij Assen&nbsp; Aan: Inspectie der Domeinen Zwolle&nbsp; Plaats: Assen&nbsp; Datum: 1950-08-22&nbsp; Onderwerp: overdracht crematorium te Westerbork van Staatsbosbeheer aan de gemeente Westerbork. Hiervan wordt afgezien om de reden dat Staatsbosbeheer dit nooit van plan is geweest.

Van: Houtvester in de houtvesterij Assen&nbsp; Aan: Inspectie der Domeinen Zwolle&nbsp; Plaats: Assen&nbsp; Datum: 1950-08-22&nbsp; Onderwerp: overdracht crematorium te Westerbork van Staatsbosbeheer aan de gemeente Westerbork. Hiervan wordt afgezien om de reden dat Staatsbosbeheer dit nooit van plan is geweest.

Brief van de houtvester in de houtvesterij Assen aan de Inspectie der Domeinen