In het Herinneringscentrum Kamp Westerbork vertellen we de verhalen van meer dan honderdduizend Joden en Sinti en Roma die vanuit Nederland naar vernietigings- en concentratiekampen werden gedeporteerd. Ook de naoorlogse functies van de historische plek komen aan bod.

Kamp Westerbork bestaat sinds 1939 en heeft door de jaren heen verschillende functies gehad. Ontdek hieronder welke dit waren.

Toen de nazi’s begin 1942 tot systematische uitroeiing van de Joden overgingen, had dat gevolgen voor het kamp. Het werd uitgebreid met een groot aantal barakken en kleinere gebouwen. Op 1 juli werd het kamp aangewezen als Polizeiliches Judendurchgangslager. Er werden prikkeldraadomheiningen en zeven wachttorens geplaatst. 

Door&shy;gangs&shy;kamp

Doorgangskamp

Toen vanaf 1938 de situatie voor Joden in Duitsland steeds gevaarlijker werd, vluchtten velen van hen naar Nederland. Om deze stroom mensen te reguleren, besloot de regering een centraal vluchtelingenkamp op te richten. Een stuk braakliggend terrein aan de rand van Westerbork bleek een geschikte locatie.  In augustus 1939 werd begonnen met de bouw van de barakken, in oktober van datzelfde jaar kwamen de eerste bewoners aan. 

Vluch&shy;te&shy;lin&shy;gen&shy;kamp

Vluchtelingenkamp

Tussen 24 april 1945 en 1 december 1948 was kamp Westerbork een interneringskamp voor NSB’ers, SS’ers en andere personen, die van samenwerking met de nazi’s werden verdacht. Op het moment dat de eerste ‘foute’ personen het kamp betraden, werd Westerbork nog door ongeveer 850 bevrijde Joden bewoond.   

In&shy;ter&shy;ne&shy;rings&shy;kamp

Interneringskamp

In 1949 nam het Ministerie van Oorlog kamp Westerbork tijdelijk over. De politionele acties in het voormalige Nederlands-Indië waren in volle gang, met als gevolg een groot gebrek aan militaire kampementen in Nederland. Westerbork werd een opleidingskamp voor soldaten, die onder meer naar Nederlands-Indië zouden vertrekken.  

Mi&shy;li&shy;tair kamp

Militair kamp

De meeste Indische Nederlanders hadden de oorlog in Japanse interneringskampen doorgebracht.  Velen van hen voelden zich na de bevrijding niet meer veilig en besloten noodgedwongen naar Nederland te vertrekken. Als opvanglocaties werd gekozen voor een aantal kampen die in de oorlog door de nazi’s waren gebruikt, zoals kamp Westerbork. De locaties werden anders genoemd: voortaan waren het ‘woonoorden’ en ‘opvangcentra’. Westerbork werd ‘De Schattenberg’ genoemd.   

Re&shy;pa&shy;tri&shy;ë&shy;rings&shy;kamp

Repatriëringskamp

Vanaf 1951 werd het voormalige kamp een woonoord voor enkele duizenden Molukkers. KNIL-militairen en hun gezinnen zouden hier tijdelijk gehuisvest worden, omdat de situatie voor hen door de onafhankelijkheidsstrijd op de Molukken gevaarlijk werd. De laatste bewoners vertrokken uiteindelijk in 1971.   

Schat&shy;ten&shy;berg

Schattenberg

Hoe ervaar je iets dat niet meer bestaat? Het terrein van het voormalige kamp Westerbork heeft sinds het begin van de jaren zeventig verschillende aanpassingen ondergaan om de historische plek herkenbaarder te maken. In 1983 opende koningin Beatrix officieel het Herinneringscentrum.   

Plek van her&shy;in&shy;ne&shy;ring

Plek van herinnering

Het kamp door de jaren heen

Het treinbord

Markt 4, Beilen

Het verhaal van Menachem Asscher

Een jongen vereeuwigd in hout

Testverhaal

Onze collecties in beeld

Westerbork Digitaal

We zijn druk bezig met het toevoegen en aanvullen van informatie op deze website. We voegen dagelijks nieuwe collectiestukken toe en vullen persoonsgegevens aan, dus kom zeker nog eens terug!

Platform in ontwikkeling

Op deze pagina ontdek je uiteenlopende verhalen over Kamp Westerbork: persoonlijke portretten van betrokkenen, gemeenteverhalen die laten zien hoe lokale gemeenschappen verbonden zijn met het kamp, themaverhalen die context en verdieping bieden, en objectverhalen waarin voorwerpen het verleden tastbaar maken.

Verhalen

Van: Cahen, J.&nbsp; Aan: Beste allemaal.&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp ('Ergens in Nederland') Datum: 1942-11-01&nbsp; Onderwerp: Kampomstandigheden in kamp Westerbork.&nbsp;Terugblik op begin oktober 1942. Schetsjes gemaakt door Leo Kok.&nbsp; Blz. 10 van 14. Inventarisnummers 3022 t/m 3035

Van: Cahen, J.&nbsp; Aan: Beste allemaal.&nbsp; Plaats: Westerbork, kamp ('Ergens in Nederland') Datum: 1942-11-01&nbsp; Onderwerp: Kampomstandigheden in kamp Westerbork.&nbsp;Terugblik op begin oktober 1942. Schetsjes gemaakt door Leo Kok.&nbsp; Blz. 10 van 14. Inventarisnummers 3022 t/m 3035

Foto van de brief 'Ergens in Nederland' van J. Cahen aan bekenden vanuit kamp Westerbork

Van: Hoogstraal, Hartog en familie Aan: Leemhuis, K. en familie Datum: 1943-03-17 Onderwerp: afscheid nemen van bekenden. Het is woensdagmorgen. ‘We zitten op het ogenblik in de trein om de grote reis te maken (…) Allen goede moed. Wij doen dat ook’. Naast "Pa", wordt' de briefkaart afgesloten met de initialen R. en T. Mogelijk staan deze voor zijn dochters Henderina (1905) en Truda (1911).

Van: Hoogstraal, Hartog en familie Aan: Leemhuis, K. en familie Datum: 1943-03-17 Onderwerp: afscheid nemen van bekenden. Het is woensdagmorgen. ‘We zitten op het ogenblik in de trein om de grote reis te maken (…) Allen goede moed. Wij doen dat ook’. Naast "Pa", wordt' de briefkaart afgesloten met de initialen R. en T. Mogelijk staan deze voor zijn dochters Henderina (1905) en Truda (1911).

Briefkaart van de familie Hoogstraal aan de familie Leemhuis vanuit de trein geworpen

Bewijs van crematie&nbsp; Datum: 16-06-1943 Nr. 348 De Ambtenaar van den Burgerlijken Stand in het Lager Westerbork verklaart, er van kennis te hebben genomen, dat het lijk van: Van der Horst, Joseph Hartog geb. 29-08-42 overleden te Westerbork op&nbsp; 07-06-1943 op 07-06-1943 is gecremeerd.

Bewijs van crematie&nbsp; Datum: 16-06-1943 Nr. 348 De Ambtenaar van den Burgerlijken Stand in het Lager Westerbork verklaart, er van kennis te hebben genomen, dat het lijk van: Van der Horst, Joseph Hartog geb. 29-08-42 overleden te Westerbork op&nbsp; 07-06-1943 op 07-06-1943 is gecremeerd.

Bewijs van crematie in kamp Westerbork betreffende Joseph Hartog van der Horst

Kampgeld Theresienstadt 1 kroon

Hendrika Clara van Dam zat samen met haar zus Sara Hendrika ondergedoken in de pastorie in Aarlanderveen. Ze werden verraden en opgepakt op 9 of 10 april 1943.

Toen Geertje op 16 maart 1901 in Stadskanaal met Ezechiël trouwde, was zij 29 jaar en Ezechiël was 24 jaar oud. Zij was een slanke, kleine, maar sterke vrouw. Zij leefde volgens de Joodse wetten, maar was niet orthodox Joods. Haar kinderen gaf zij ook een Joodse opvoeding. Zij was erg zorgzaam voor mensen in haar omgeving. Een uitspraak van Geertje was: "God is overal". Zij droeg altijd een kastanje bij zich en ze gebruikte rammenas. Volgens haar waren dat probate middelen tegen vocht, reuma en verkoudheid. Toen de kinderen groter waren ging Geertje ook op pad met haar handel. Zij verkocht zelfgemaakte kleding, o.a. kinderkleding en lappen stof. Zij liep met een kinderwagen door Harderwijk, maar soms ook naar Hierden. Die wagen, met grote wielen, lag vol met kinderkleding, overhemden, broeken, borstrokken enz. Bijna alle Harderwijkers kenden Geertje Vleesblok. Zij zagen haar vaak lopen of zij kochten kleding bij haar. Geertje droeg vaak meerdere lange rokken over elkaar en een gekleurde doek om haar schouders. Zij moet voor de Harderwijkers uit die tijd exotisch gekleed zijn geweest.&nbsp; Op 29 maart 1943 komt van Generalkommissaris Rauter het bevel dat in acht provincies geen Joden meer mogen wonen en dat die provincies tegelijk ontruimd moeten worden. De tekst bij deze "Provinzentjudung" luidt: "Op 10 april is Joden het verblijf aldaar verboden; zij moeten naar Vught". Vanuit Arnhem komt op 6 april 1943 de mededeling: Alle Joden, die in de provincies Gelderland en Overijssel wonen, moeten hun woonplaats verlaten en zich melden in het kamp te Vught. De Joden zijn verplicht hun woning behoorlijk af te sluiten en de sleutels vóór hun vertrek af te geven bij den politiegezagsdragers hunner gemeente. Op hun verzoek kan deze den Joden een reisvergunning naar Vught geven. Na 10 april 1943 behooren alle Joden de provincies Gelderland en Overijssel te hebben verlaten. Alle Joden, die zich na dit tijdstip nog, zonder daartoe gerechtigd te zijn, in de beide provincies ophouden, worden als illegaal levende Joden aangemerkt en moeten worden gearresteerd en in een kamp ondergebracht worden.&nbsp; Ook Ezechiël en Geertje de Lange kregen hun reisvergunning en op vrijdag 9 april 1943 vertrokken zij naar Vught. Het is nog niet duidelijk of Geertje en Ezechiël met de trein, of per auto naar kamp Vught zijn gegaan. Op hun reisvergunning stond dat zij zich per spoor naar Vught moesten begeven, maar politiechef H. Kraaijenbrink schreef in zijn boek dat zij een auto bestelden en zich naar Vught lieten brengen. Op de vraag van de heer Kraaijenbrink waarom ook zij niet onderdoken antwoordde Ezechiël: "Ik wil geen andere mensen in moeilijkheden brengen". Het is inderdaad mogelijk dat Ezechiël en Geertje samen met nog drie andere Joodse Harderwijkers - Margaretha de Jong-Mozes, Dina Braunberger-Mozes en David Braunberger - inplaats van de trein te nemen een auto met chauffeur hebben gehuurd en zich gezamenlijk naar Vught lieten brengen. Wel zeker is dat zij alle vijf op die 9e april 1943 in het kamp te Vught aankwamen. Geertje kwam in barak 24 A terecht en Ezechiël in barak 38 A. Op 8 mei 1943 vertrokken Ezechiël en Geertje vanuit kamp Vught naar kamp Westerbork. Drie dagen later al, op 11 mei, worden Geertje en Ezechiël van Westerbork naar het vernietigingskamp Sobibor in Polen gedeporteerd. Met dat transport vertrokken ook Margaretha de Jong-Mozes, Dina en David Braunberger naar Sobibor. Eenmaal in Sobibor aangekomen worden Geertje en Ezechiël, onmiddellijk na aankomst, op 14 mei 1943, omgebracht. Ezechiël was toen 67 jaar oud en Geertje was toen 71 jaar oud. Van de vijf kinderen van Ezechiël en Geertje heeft alleen hun jongste zoon, Abraham (Appie) de oorlog weten te overleven.

Situatie Schattenberg Schaal: 1:1000 Datum: 1956-04-03 Opmerkingen: de plattegrond geeft de situatie van het woonoord in 1956 aan. De barakken 60, 61, 62 en 63 voor de helft zijn met een potlood doorgekrast, wat wijst op de situatie in het woonoord na de brand van 1958.&nbsp;

Situatie Schattenberg Schaal: 1:1000 Datum: 1956-04-03 Opmerkingen: de plattegrond geeft de situatie van het woonoord in 1956 aan. De barakken 60, 61, 62 en 63 voor de helft zijn met een potlood doorgekrast, wat wijst op de situatie in het woonoord na de brand van 1958.&nbsp;

Plattegrond van het woonoord Schattenberg

Verslag van Aad van As over de samenwerking met de fam. Stoker en de chauffeurs van kamp Westerbork. Tevens het verhaal van Fritsje (Gert Willinger).

Verslag van Aad van As over de samenwerking met de fam. Stoker en de chauffeurs van kamp Westerbork. Tevens het verhaal van Fritsje (Gert Willinger).

Verslag van Aad van As over verzet in kamp Westerbork en de samenwerking met de familie Stoker

Henry L. Mason Jews in the Occupied Netherlands Artikel uit Political Science Quarterly Summer 1984, nr. 2 Bladz.: 315-334&nbsp;

Henry L. Mason Jews in the Occupied Netherlands Artikel uit Political Science Quarterly Summer 1984, nr. 2 Bladz.: 315-334&nbsp;